Şablon:İdari davalar bakınız
Ünite 5: İdari Davalar Ünite 5: İdari Davalar Giriş İdari yargıda davalar iptal ve tam yargı davaları olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda (İYUK) iptal davası, tam yargı davası ve sözleşme davaları olmak üzere üç tür dava öngörülmüşse de idari sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklar iptal veya tam yargı davası olarak şekillendiğinden sözleşmeden doğan davalar ayrı bir dava türünü oluşturmamaktadır.
Hukuk devleti, her türlü faaliyetinde hukuka bağlı olan ve vatandaşlarına hukuki güvenlik sağlayan devlettir.
İdari Dava Türleri İYUK’un ikinci maddesinde idari dava türleri şu şekilde sayılmıştır:
İdari işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri ihlal edilenler tarafından açılan iptal davaları,
İdari eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları doğrudan muhtel olanlar tarafından açılan tam yargı davaları,
Tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar hariç, kamu hizmetlerinden birinin yürütülmesi için yapılan her türlü sözleşmelerden dolayı taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin davalar.
Yukarıdaki maddelerden de anlaşılacağı üzere, idari yargıdaki dava türleri iptal davası, tam yargı davası ve sözleşme davalarıdır. İdari işlemlerden kaynaklanan uyuşmazlıklarda, iki davanın birden açılması ya da önce iptal sonra tam yargı davası açılması mümkün olmaktadır. İdari sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklar ise, iptal veya tam yargı davası şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda iki tür davanın düzenlendiğini söylemek mümkündür.
İYUK’da yer alan dava türlerinin dışında, mahalli idarelerin seçilmiş organlarının organlık sıfatlarını kaybetmelerine ilişkin istemler, İYUK’un Ek 2. maddesinde belirtilen usule göre karara bağlanmaktadır. Organlık sıfatının kaybı talebi, idari dava olarak düzenlenmemiştir. Ancak, bu usul mahalli idarelerin seçilmiş organlarının organlık sıfatlarını kaybetmelerine dair kararların yargısal niteliğini pekiştirmektedir.
Ayrıca, çeşitli yasalarda, idari cezalara karşı idari yargıya itiraz edilmesi öngörülmektedir. Örneğin Kıyı Kanunu’nun 15. maddesine göre para cezalarına karşı, 7 gün içinde yetkili idare mahkemesine itiraz edilecektir. Kıyı Kanunu itiraz usulü hakkında başka hüküm içermemektedir.
İptal Davasının Özellikleri İptal davası, idari işlemlerin hukuka aykırılıkları sebebiyle, hukuk âleminden kaldırılmalarını sağlamaya yönelik bir dava türüdür. Anayasa Mahkemesi’nin ifadesiyle: “Yönetsel işlemlerin hukuka uygunluğunun denetiminde iptal davası yolu asıldır. İptal davaları, kişilerin kendi yararlarına sonuç almalarını amaçlamakla birlikte genelde hukuka uygunluğu sağlayarak kamu yararını gerçekleştirir.” Diğer bir ifadeyle iptal davası; idari işlemlere karşı menfaati ihlal edilenler tarafından, yetki, şekil, konu, sebep ve maksat unsurlarından birinin hukuka aykırı olduğu iddiasıyla idari yargıda açılan davadır.
Öte yandan, idarî işlemler yasallık karinesinden yararlanır ve bu karine gereği, idarî işlemlerin yerindeliği ve hukuka uygun olduğu varsayılır. İdarî davalar, idarenin işlem ve eylemlerinin hukuka uygunluğunun yargısal yolla denetlenmesi, kamu hizmetlerinin hukuk kurallarına ve hizmetin gereklerine uygun biçimde yapılmasının sağlanması, kamu hizmetlerinin getirdiği yarar ve zararların bireyler üzerindeki etkilerinin adaletli bir surette dengelenmesi için vatandaşlara tanınmış bir haktır.
İdarî yargıda “idarî işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri ihlâl edilenler tarafından açılan davalar” biçiminde tanımlanan iptal davaları, idarenin hukuka uygun davranmasını sağlayarak hukuk devletini gerçekleştiren önemli yollardandır. İptal davası kolay işleyen ve karmaşık olmayan niteliğiyle yargısal bir denetim yolu olarak öngörülmüştür.
İptal davasının hukuk devleti ilkesini yaşama geçirme işlevi sebebiyle bu davaların objektif olduğu kabul edilir. Bu kabule göre: İptal davası neticesinde verilen karar sadece somut uyuşmazlık için değil, benzer tüm uyuşmazlıklar için geçerlidir. Ancak öğretinin benimsediği, iptal davasının objektifliği esasının, uygulamada geçerli olmadığı görülmektedir. İptal davalarının bir diğer özelliği, mahkemenin verdiği iptal kararının, dava konusu işlemi, ilk yapıldığı andan itibaren ortadan kaldıracak şekilde sonuç doğurmasıdır. Ancak, dava konusu işlem, mahkemenin iptal kararıyla kendiliğinden ortadan kalkmamakta; idarenin, yargı kararı doğrultusunda işlem yapması gerekmektedir.
İptal Davasının Şartları İptal davası açılabilmesi için konuya, davacıya, davalıya, dava açma süresine ve mahkemeye ilişkin bir takım şartların bir araya gelmesi gerekir. İdari işlemlerin hukuka aykırı olduklarından dolayı, iptalleri için dava açılabilmesinin ilk koşulu, ortada dava konusu edilebilir bir işlem bulunmasıdır. İptal davası, kesin ve yürütülmesi zorunlu bir işleme karşı açılabilir.
İdari işlemlere karşı iptal davası açılabilmesi için davacının, fiil ehliyetine sahip olması gereklidir. Fiil ehliyetine sahip olmayanlar kanuni temsilcileri aracılığıyla dava açabilirler. İptal davalarında diğer boyutunu ise menfaat ihlali koşulu oluşturmaktadır. İdari Yargılama Usulü Kanununa göre iptal davası, idari işlemlerden dolayı menfaatleri ihlal edilenler tarafından açılabilecektir.
Fiil ehliyeti, bir kimsenin kendi fiilleriyle hak edinebilme ve borç altına girebilme gücüdür.
Kanuni temsilci, bir hukuki işlemi başkasının ad ve hesabına yapan kimsedir.
İdari yargı uygulamasında menfaat, dava konusu edilen işlem ile dava açmak isteyen arasında kurulabilen güncel, meşru, ciddi ve makul ilişki olarak yorumlanmaktadır. İptal davalarında davalı, işlemi yapan idaredir. Cumhurbaşkanlığı işlemlerinde, Cumhurbaşkanlığı davalı konumundadır. Bakanlıkların merkez teşkilatının işlemlerine karşı açılacak davalarda bakanlık; taşra teşkilatının işlemlerinde ise illerde valilik, ilçelerde kaymakamlık hasım gösterilir. Kamu tüzelkişilerinin veya bu tüzelkişilerin bünyesindeki birimlerin işlemlerinde husumet, tüzelkişiliği temsile yetkili yürütme organına yöneltilir. Müsteşarlık, başkanlık ve genel müdürlük olarak yapılandırılan, tüzel kişiliği olmayan Diyanet İşleri Başkanlığı gibi kuruluşlar, mevzuatla kendi görev alanlarına giren konularda nihai, kesin işlem yapabildikleri gerekçesiyle iptal davalarında davalı olarak kabul edilmektedirler.
İYUK’un 7. maddesine göre, dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde Danıştay’da ve idare mahkemelerinde altmış; vergi mahkemelerinde otuz gündür. İşlemin düzenlendiği yasada farklı bir süre öngörülmüşse, dava bu süre içinde açılmalıdır. Örneğin Kamulaştırma Kanunu’na göre dava açma süresi 30 gündür.
Kamulaştırma, devlet ve kamu tüzelkişilerinin, kamu yararının gerektirdiği hallerde karşılığını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz bir malın tamamına veya bir kısmına, Kamulaştırma Kanunu’nda gösterilen esas ve usullere göre zorla el atmasıdır.
Düzenleyici işlem, idarenin üstlendiği görevleri yerine getirebilmek için Anayasa ve kanunlara aykırı olmamak şartıyla genel ve soyut normlar koymak üzere yaptığı işlemlerdir.
Dava süresi, tebliğ (yazılı bildirim), yayım veya ilan tarihini izleyen günden itibaren başlar. Ancak bazı durumlarda, tebliğ edilmeyen işlemlerin öğrenildiği tarihten itibaren de dava açılabileceği kabul edilmektedir. Yazılı bildirim, işlemin öğrenilmesi ve dava hakkının kullanılması bakımından gereklidir; fakat işlemden bir başka yolla haberdar olunması halinde de dava açılabilmektedir. Ayrıca, davacıyı doğrudan etkilemediği için tebliği gerekmeyen çevre, imar, kültür ve tabiat varlıklarına ilişkin işlemlerde öğrenme tarihi esas alınmalıdır. İdari başvuru; ya mevcut bir işlemin kaldırılması, geri alınması ya da değiştirilmesi istemiyle ya da ortada bir işlem yokken idari davaya konu olabilecek bir işlem yapılması için başvuru şeklinde gerçekleşir.
İdari işlemlere karşı yargı yoluna başvurmazdan önce uyuşmazlığın çözümü için idareye başvurarak, işlemin gözden geçirmesini talep etmek mümkündür. İYUK’un 11. maddesinde, ilgililere dava açmazdan önce, idari dava açma süresi içinde işlemi yapan makamın üstüne, üst makam yoksa işlemi yapmış olan makama başvurarak, işlemin kaldırılması, geri alınması, değiştirilmesi veya yeni bir işlem yapılmasını isteme imkânı tanınmıştır. Böylelikle, yargı yoluna başvurmadan, hukuka aykırı işlemlerin idare tarafından düzeltilmesi amaçlanmaktadır. İdari başvuru, bu bakımdan önemlidir. İlgililer ve idare, bu aşamada işlemin hukuka uygunluğunu titizlikle gözden geçirerek, idari yargının iş yükünü azaltabilirler.
İdari başvurunun uyuşmazlıkları sulhen çözmenin yanı sıra önemli bir hukuki sonucu bulunmaktadır. İYUK’un 11. maddesine göre üst makamlara veya üst makam yoksa işlemi yapan makama yapılan başvuru işlemeye başlamış olan dava açma süresini durdurur. İdarenin olumsuz cevabından itibaren, dava süresi kesildiği yerden itibaren işlemeye devam eder. Yasa, yapılan başvurunun altmış gün içinde cevaplanmaması halinde isteğin reddedilmiş sayılacağını hükme bağlamıştır. Bu sebeple başvuruların açıkça cevaplanması beklenilmemelidir.
İdari işlemlere karşı itiraz, İYUK’un dışında çeşitli yasalar ve düzenleyici işlemlerde de mevcuttur. İdari itiraz süresi ve merciinin özel olarak düzenlenmesi halinde bu sürelerde ve gösterilen makamlara itiraz edilmesi gerekmektedir. Cevap süresinin de belirlenmiş olması durumunda artık altmış günlük genel zımni ret süresi beklenmez. Özel düzenlemede gösterilen sürede itiraz sonuçlandırılmamışsa talep reddedilmiş sayılmalıdır. Ayrıca belirtmek gerekiyor ki, dava süresinin de yasada belirtilmesi durumunda başvuru, yasada belirtilen dava açma süresi içinde yapılmalıdır.
Zımni ret, idareye yapılan başvurunun altmış gün içinde cevaplanmaması halinde reddedilmiş sayılmasıdır.
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 10. maddesinde, ilgililerin haklarında işlem yapılması için idareye başvurabilecekleri belirtilmektedir. Bu hükme göre ilgililer, haklarında idari davaya konu olabilecek bir işlem veya eylemin yapılması için idari makamlara başvurabilirler. Altmış gün içinde bir cevap verilmezse istek reddedilmiş sayılır. İlgililer altmış günün bittiği tarihten itibaren dava açma süresi içinde, konusuna göre Danıştay’a, idare ve vergi mahkemelerine dava açabilirler. Altmış günlük süre içinde idarece verilen cevap kesin değilse ilgili bu cevabı istemin reddi sayarak dava açabileceği gibi, kesin cevabı da bekleyebilir. Bu takdirde dava açma süresi işlemez. Ancak, bekleme süresi başvuru tarihinden itibaren altı ayı geçemez.
İptal davalarında konu ve yer bakımından uyuşmazlığı çözmeye yetkili mahkemenin belirlenmesi gerekmektedir. Yargılama usulünde, yargı düzeni içinde hangi mahkemenin davaya bakacağını gösteren kurallara görev ve yetki kuralları denmektedir. Görev kuralları, davaların konularına göre dağılımını; yetki kuralları ise görevli mahkemelerden, coğrafi olarak hangi yerdeki mahkemenin davaya bakacağını belirler. İdari yargıda, iptal davalarında genel görevli mahkemeler, idare mahkemeleridir. Danıştay Kanunu’nun 24. maddesinde sayılan davalarda ise Danıştay görevlidir. Vergi uyuşmazlıkları, vergi mahkemelerinde çözümlenmektedir.
İmtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri, bir kamu hizmetinin özel hukuk tüzel kişisi tarafından kurulmasını veya kurulmuş bir kamu hizmetinin belli bir süre işletilmesini öngören şartlaşma ve sözleşmelerdir.
İptal davalarında yetkili mahkemeler, İYUK’un 32-35. maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre; aksine yasal düzenleme bulunmayan hallerde yetkili mahkeme, dava konusu idari işlemi veya idari sözleşmeyi yapan idari merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir. İdare ve vergi mahkemeleri, idari yargının görev alanına giren bir davada görevsizlik veya yetkisizlik sebebiyle davanın reddine karar verirlerse dosyayı Danıştay’a veya görevli ve yetkili idare veya vergi mahkemesine gönderirler (İYUK, m. 43).
Görevsizlik sebebiyle gönderilen dosyalarda Danıştay, davayı görevi içinde görmezse dosyanın yetkili ve görevli mahkemeye gönderilmesine karar verir. Görevsizlik veya yetkisizlik sebebiyle dosyanın gönderildiği mahkeme kendisini görevsiz veya yetkisiz gördüğü takdirde, söz konusu mahkeme ile ilk görevsizlik veya yetkisizlik kararını veren mahkeme aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresinde ise, uyuşmazlık bölge idare mahkemesince, aksi halde Danıştay’ca çözümlenir. Görev ve yetki uyuşmazlıklarında Danıştay ve bölge idare mahkemesince verilen kararlar ilgili mahkemelere bildirilir ve bu husus taraflara tebliğ olunur. Danıştay ve bölge idare mahkemesince görev ve yetki uyuşmazlıkları ile ilgili olarak verilen kararlar kesindir. Dava, Danıştay veya bölge idare mahkemesi kararıyla belirlenen mahkemede çözümlenir.
Görev uyuşmazlığı, bir davanın hangi mahkemede görüleceği konusunda Danıştay, idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan uyuşmazlıktır.
Yetki uyuşmazlığı, bir davanın hangi idare mahkemesinde ya da vergi mahkemesinde görüleceği konusunda idare mahkemeleri arasında ya da vergi mahkemeleri arasında çıkan uyuşmazlıktır.
Merci tayini, bir davanın görüleceği mahkeme konusunda çıkan uyuşmazlıkta görevli ve yetkili mahkemeyi belirleme işlemidir.
Aynı maddi veya hukuki sebepten doğan ya da biri hakkında verilecek hükmün, diğerini etkileyecek nitelikte olduğu davalar bağlantılı davalardır. İdari yargı yerlerine açılan birden fazla dava arasında bağlantıdan söz edilebilmesi için, davaların biri veya birkaçının sonucunun bir diğer davada yapılacak saptama ve değerlendirmelerle verilecek karara bağlı olması gerekir. Dava edilen bir işlemin bir diğer işlemin sebebi olması halinde iki dava arasında bağlantı olacaktır. Davalara konu işlemlerin maddi ve hukuki sebeplerinde birlik olması durumunda da bağlantıdan söz edilecektir. Birden fazla dava arasında bağlantı olabilmesi için davaların tümünün yargılamanın aynı aşamasında bulunması gerekmektedir. Temyiz aşamasındaki bir dava ile ilk derece mahkemesinde görülmekte olan bir başka dava arasında bağlantıdan söz edilemez.
Bağlantılı davalardan birinin Danıştay’da bulunması halinde dava dosyası Danıştay’a gönderilir. Bağlantılı davalar, değişik bölge idare mahkemesinin yargı çevrelerindeki mahkemelerde bulunduğu takdirde dosyalar Danıştay’a gönderilir. Bağlantılı davalar aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresindeki mahkemelerde bulunduğu takdirde dosyalar o yer bölge idare mahkemesine gönderilir. Bağlantılı dava, aynı maddi veya hukuki sebepten doğan ya da biri hakkında verilecek hükmün, diğerini etkileyecek nitelikte olduğu davalardır.
Yürütmenin Durdurulması İdari işlemlerin hukuka uygunluk karinesinden yararlanmalarının önemli bir sonucu, işlemlere karşı dava açılmasının, işlemin uygulanmasını durdurmamasıdır. Dava konusu işlemin uygulanmaması için, idari yargı mercii tarafından, yürütmenin durdurulması kararı verilmesi gereklidir. İdari yargıda yürütmenin durdurulması, İYUK’un 27. maddesinde düzenlenmiştir.
Hukuka uygunluk karinesi, idari işlemlerin, hukuka uygun olduklarına dair bir yargı kararına gereksinim duymadan hukuka uygun kabul edilerek ilgililer üzerinde hukuki sonuç doğurmasıdır.
Dava açılmasının işlemin uygulanmasını durdurmaması, işlemden kaynaklanan olumsuz sonuçların, bireylere ve topluma zarar vermesi ihtimalini ortaya çıkarmaktadır. Bu sebeple, dava konusu işlemin verebileceği zararların önlenmesi için Danıştay ve idare mahkemelerine işlemin uygulanmasını durdurma yetkisi tanınmıştır. İYUK’un 27. maddesine göre yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için;
a. İdari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması,
b. İdari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir.
Yürütmenin durdurulması talebi, dava dilekçesinde belirtilebileceği gibi, dava açıldıktan sonra da yürütmenin durdurulması isteminde bulunmak mümkündür. Yürütmenin durdurulmasına dair verilen kararlar on beş gün içinde yazılır ve imzalanır. Yürütmenin durdurulması istemleri hakkında verilen kararlara karşı itiraz yolu da kanunda düzenlemiştir. Buna göre: Danıştay dava dairelerinin kararlarına karşı İdari veya Vergi Dava Daireleri Kurullarına; bölge idare mahkemeleri kararlarına ise en yakın bölge idare mahkemesine; idare ve vergi mahkemeleri ile tek hâkim tarafından verilen kararlara karşı bölge idare mahkemesine bir defaya mahsus olmak üzere itiraz edilebilir. İtiraz süresi kararın tebliğini izleyen günden itibaren yedi gündür. İtiraz edilen merciler dosyanın kendisine gelişinden itibaren yedi gün içinde karar vermek zorundadır. İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir.
Tam Yargı Davalarının Tanımı ve Kapsam Tam yargı davası İYUK’un 2/b. maddesinde: “İdari eylem veya işlemlerden dolayı kişisel hakları doğrudan muhtel olanlar tarafından açılan davalar” olarak tanımlanmıştır. Doktrinde ise tam yargı davaları, kişilerin ihlal edilen haklarının yerine getirilmesine veya uğradıkları zararlarının giderilmesine yönelik davalar olarak tanımlanmaktadır. Başka bir ifadeyle tam yargı davası; idari işlem ve eylemlerden dolayı hakları ihlal edilenler tarafından bir hakkın yerine getirilmesi, uğranılan zararın yerine getirilmesi ya da eski durumun iadesi amacıyla idari yargıda açılan davadır. Kişisel hakkın tazminine yönelik olması, tam yargı davalarını iptal davalarından ayıran önemli bir özelliktir. İptal davalarında işlemlerin hukuka uygun olup olmadığı incelendiği için, bu davaların sonuçlarından iptal edilen işlemle ilgili herkes yararlanmaktadır. Tam yargı davaları ise sadece davanın tarafları bakımından sonuç doğuran davalardır.
Tam Yargı Davasının Şartları İptal davasında olduğu gibi tam yargı davasında da dava açabilmek için davacıya, davalıya, süreye ve mahkemeye ilişkin bir takım şartların oluşması gerekmektedir. İYUK’un 2/b. maddesine göre, tam yargı davası, idari eylem veya işlemlerden dolayı kişisel hakları doğrudan muhtel olanlar tarafından açılabilecektir. Uygulamada, tam yargı davalarında, iptal davalarında olduğu gibi menfaat ilişkisinin varlığına bakılmamakta, idarenin işlem ve eylemi sebebiyle davacının maddi veya manevi zarara uğrayıp uğramadığı araştırılmaktadır.
Tam yargı davalarında uğranılan zararın karşılanması talep edildiği için, davalı idare, talep edilen tazminatı ödeyebilecek bütçeye sahip olmalıdır. Bu sebeple, tam yargı davaları bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri hasım gösterilerek açılabilir. Tam yargı davalarının konusunu idari işlem ve idari eylemler oluşturur. Yasa koyucu tam yargı davalarında dava açma süresini, konusuna göre farklı hükümlere tabi tutmuştur. İdarenin bir işleminden kaynaklanan tam yargı davasında ayrı bir dava süresi düzenlenmemiş, genel dava süresine atıf yapılmıştır. Buna göre, ilgililer haklarını ihlal eden bir idari işlem dolayısıyla, işlemin tebliğini izleyen günden itibaren ayrıca özel süre öngörülmeyen hallerde, altmış günlük dava açma süresinde dava açabilirler.
İYUK idari işlemlerden dolayı hak ihlali halinde, iptal ve tam yargı davalarının birlikte açılmasını düzenlemekle birlikte; önce işlemin iptali için iptal davası açmak ve daha sonra tam yargı davası açmak imkânını da tanımaktadır. Bu durumda açılan iptal davasının karara bağlanması üzerine, kararın veya kanun yollarına başvurulması halinde verilecek kararın tebliğini izleyen günden itibaren, dava açma süresi içinde tam yargı davası açılabilmektedir.
Tam yargı davası açabilmek için önceden açılan iptal davasının davacı lehine sonuçlanması şart değildir. Bir başka ifadeyle, iptal davasının reddedilmiş olması, idarenin sorumluluğunu kaldırmaz. Eğer, somut olayda, idarenin kusurlu veya kusursuz sorumluluğu söz konusu edilebiliyorsa, tam yargı davası açılabilir.
Kusurlu sorumluluk, idarenin yürüttüğü bir hizmetin kurulması veya işleyişindeki aksaklık nedeniyle sorumlu tutulmasıdır. Kusursuz sorumluluk; idarenin, kusurlu olmasa dahi, işlem veya eylemi ile bireylerin uğradıkları zarar arasında nedensellik bağı kurulduğu sürece sorumlu olmasıdır.
Kamu külfetlerinde eşitlik, idarenin kamu yararını gerçekleştirmek amacıyla yerine getirdiği hizmet nedeniyle zarara uğrayan kişinin zararlarının tazmin edilmesidir.
İYUK’un 12. maddesine göre, bir işlemin icrası sebebiyle doğan zararların tazmini için, uygulama tarihinden itibaren altmış günlük dava süresi içinde dava açmak mümkündür. Kanun, bu durumda da 11. madde uyarınca, ilgililerin idareye başvurma hakkını saklı tutmuştur. Bir idari işlem veya bir idari sözleşmenin uygulanması durumunda olmayan, idarenin her türlü faaliyetlerinden veya hareketsiz kalmasından, araçlarının kullanımından, taşınır ve taşınmaz mallarının veya tesislerinin işletilmesinden dolayı oluşan zararlar idari eylem sonucu oluşan zarar ve buna yol açan eylemler de idari eylem kavramı içerisinde kabul edilmektedir.
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 13. maddesinde, idari eylemlerden kaynaklanan tam yargı davalarında süre düzenlenmektedir. İdari eylemlerden hakları ihlal edilmiş olanların, dava açmadan önce idareye başvurmaları zorunludur. Kanun’a göre, idari eylemin öğrenilmesinden itibaren bir yıl içinde ve her halde eylem tarihinden itibaren beş yıl içinde idareye başvurarak zararın tazminini istemek gerekmektedir. İdarenin talebi kısmen veya tamamen reddetmesi üzerine, ret işleminin tebliğini izleyen günden itibaren dava açma süresi içinde dava açılmalıdır.
İdari merci tecavüzü, dava açılmadan önce idareye başvuru zorunluluğu getirildiği hallerde, bu başvuru yapılmaksızın doğrudan dava açılmasıdır
Tahkim yolu öngörülen imtiyaz sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar dışında kalan ve Danıştay ile vergi mahkemelerinin görev alanına girmeyen tüm tam yargı davalarında idare mahkemeleri görevlidir. İdari yargının görevli olduğu tam yargı davalarında uygulanacak olan yetki kuralı ise İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 36. maddesidir. Buna göre idari sözleşmelerden doğanlar dışında kalan tam yargı davalarında yetkili mahkeme;
a. Zararı doğuran idari uyuşmazlığı çözümlemeye yetkili,
b. Zarar bayındırlık ve ulaştırma gibi bir hizmetten veya idarenin herhangi bir eyleminden doğmuş ise hizmetin görüldüğü veya eylemin yapıldığı yer,
c. Diğer hallerde davacının ikametgâhının bulunduğu yer, idare mahkemesidir.
Şablon:İdari davalar
Da'vâ • دعوى. Cem'i Deavi (دعاوى) fr -ing Action yani aksiyon demektir. Teror action - Terör davası gibi • Sıdk-ı dava . Sıdk-ı dâvâya bürhân gerek Azerice:Harp • Dava/Q&A[1]• Müddei (مدعى)
Dava/Usuli itirazlar/İddianamenin iadesi talebi Bir kimsenin başka bir kimseden hakim önünde hakkını istemesi Mecelle - Kitab-ı Dava [2] 1613 • Dava • Dâva • Şablon:Muhakeme - Şablon:Yargı Şablon:Hukuk | |
---|---|
ESK/Dava•Dava açma•Def'i dava | |
Terimler | DAVA . Dava دعوى• Dâva Da'va Dâ'va Deavi دعاوى Davalar Davacı (Müddedi)• •Davalı |
Terminoloji | Dava açma DÂVA AÇMADA ÖZERKLİK DÂVA ARZUHALİ |
Müradifleri | Deavi -Müddei -Müddeinaleyh - Müddeinbih -Müddeinleh- Müddeinfih |
Müştakları | Davet - Müddei - |
Muadilleri | Töhmetname - İthamname - Arapça'da itham ve töhmet iddianame yerine kullanılır. İngilizcesi indictment olarak kullanılır Dava kelimesi ingilizce, aksiyon veya savaş anlamına da gelen action kullanılır. Terör davası(Teror action) gibi |
Mürekkepleri | Dava-i ceza - Dava-i hukuk . Dava-i ferî - dava-i asli |
Murabıtları | Savcı- Müddei - Mahkeme - Mübaşir - Sanık- Şüpheli - Maznun - Mağdur - Mükerrir |
Dava | DÂVADA MUALLAKİYET -DÂVADA ZAMAN AŞIMI - Zaman aşımı - DÂVA EHLİYETİ Dâvaya ehliyet, dâva yeterliği. Dâvacı ya da dâvalı olarak bizzat veya vekil aracılığıyle bir. işlem yapılabilme yeteneğidir. DAVADA TEMİNAT (DÂVADA İNANCA) -DÂVA HAKKI - |
Dava mânileri | İlk itiraz - İtiraz |
Taktikler | Dava taktikleri : Davayı uzatma |
Dava açma | DÂVA MERCİİ: Yargı mercii, kaza mercii. DAVA AÇMA - DÂVA AÇMADA ÖZERKLİK -DÂVA ARKADAŞLIĞI - DÂVA ARZUHALİ - DÂVADA DOĞRULUK - DÂVADAN VAZ GEÇMEK (Davadan ferağat) -DÂVA DİLEKÇESİ -Dilekçe --DÂVA İKAMESİ:Dâvanın açılması - DÂVA İKAMESİ MUHTARİYETİ:Dava açmak özerkliği - DÂVA İKAMESİ MECBURİYETİ : Dâva açmak zorunluğu Ceza usulünde savcılar, bir kimse hakkında suç Şüphesini uyandıran sebepler olması halinde dâva açmaya Mecburdurlar. (C.M.U.K. 148). |
Tefrik Tevhid | DÂVALARIN AYRILMASI :Davaların tefriki, Birleştirilmiş olan ceza dâvalarının, yargılık kararıyla ayrılması.
Dâvaların ayrılması kararı tarafların hazır olmasiyle yapılabilir (HUMK. 4, CMUK. 2). DÂVALARIN BİRLEŞTİRİLMESİ : davaların tevhidi a) Ceza davasında : Her biri değişik mahkemelerin vazifesine giren, fakat aralarında ilişki bulunan ceza “ dâvalarının yüksek vazifeli mahkemede birleştirilmesi• Yani Savcı tarafından birleştirilmesi. yani Savcı tarafından birleştirilerek dava açılması. Sanığın duruşma sırasında iddianamede yazılı suçtan başka bir suç işlemiş olduğu meydana çıkarsa savcının talebi ve Sanığın rızası ile iki suça ait davalar birleştirilebilir. b) Hukuk davasında: birden ziyade kimse birlikte dava açabilecekleri gibi aleyhlerinde de birlikte dava Açılabilir. Tahkikat hakimide talep üzerine birbirine bağlı davaların birleştirilmesi ne veya ayrılmasına karar verebilir. (HUMK 43 44 48) DÂVANIN NAKLİ |
DAVACI Müddei | DÂVACI -Davacı (Müddei -مدعي - [[]] )Şahsi davalar - Şahs-ı manevi davaları- Kamu davası -kişi davası - Davacıların - |
Davalı <(Müddeialeyh)> | Müddeialeyh• مدعى عليه - Defendur )Aleyhine dava açılan• Dava edilen• dava edilen |
Dava konusu | Müddeabih - مدعى به Müddeabihin temliki (DÂVA KONUSUNUN DEVRİ); dâva devam ederken taraflardan birinin dâva konusunu üçüncü bir kişiye devretmesi (HUMK. 186). |
Usül | iddianamenin iadesi talebi DAVANIN DEF'İ : Davalının kendisine karşı sürülen olayı Red etmemekle beraber diğer bir olay İleri sürülerek davayı def etmesidir. (HUMK 150)
DAVANIN DİNLENMEMESİ: konusu hukuken korunumu Yani bir istek olan davanın yargı mercilerince kabul edilmemesi hali eski hukukta aynı anlamda Ademi mesmuiyet terimi kullanılırdı. DÂVANIN DÜŞMESİ: Dâvanın sükutu : Sanığın ölmesi, zaman aşımı, genel bağışlama, kişisel yakınmaya bağlı dâvalarda dâvacının istemindan vazgeçmesi ya da yasada gösterilen belirli nedenlerin gercekleşmesi üzerine davanın ortadan kalkması. (C.K. 96, 120). DÂVANIN DÜZELTİLMESİ : Davanın tashihi. Tashih-i dâva. DÂVANIN ESASINA CEVAP : Dâvacının iddiasında dayandığı olaylarla hukuki sonuçları hakkında dâvalının cevabı. İtiraz. Esasa itiraz, müdafaa (savunma) deyimleri de aynı anlamda kullanılır. (H.LU.MK. 195, 221). DÂVANIN ISLAHI : Dâvanın — düzeltilmesi. Hukuk dâvasında, taraflardan birinin, usule ilişkin bir muameleyi tamamen veya kısmen ortadan kaldırılması, yahut o muamele yerine başka bir muamele yapması. Bunun neticesi o noktadan itibaren usule ait bütün eski muameleler yapılmamış sayılır. Sadece ikrarlar, keşif ve muayene raporlari, ehlivukuf raporları, tanıkların şahadeti muteber kalır. (HUMK. 80, 83, 185, 202). DAVANİN İSTİMAININ KABİL OLMAMASI: Özü hukuk hükümleriyle korunmamış olan davanın mahkemelerce kabul olunmaması buna davanın dinlenmemesi de denir. |
Dava türleri | Dava nevileri Dava türleri: Asli dava•Fer'i dava
|
Deavi Davalar | Davalar/Alfabetik: Alacak davası - Asli dava - Boşanma davası - Ceza davası - fer'i dava - Kamu davası - Miras davası - Tedbir davası - Tenkis davası |
Davanın reddi ve sükutu ve defi | DÂVANIN REDDİ : Hukuk usulünde dâvanın belli süre içinde takibine devam edilmemesi yüzünden işlemden kaldırılmasıdır. Celseye çağrılmış olan tarafların hiç biri gelmezse dâva yenileninceye kadar dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir. Bu tarihten itibaren altı ay içinde dâvacının ileri sürdüğü olayların sabit olmaması, veya bunlardan iddia edilen hukuki neticenin Çıkarılamaması, veya dâva hakkının bulunmaması sebebleriyle hâkim dâvacının hakli olmadığını belirterek “ davayı reddedebilir.
DÂVANIN SUKUTU : 1) Hukukta: Davanın itiraz ve müdafaaları karşısında yenilenmeyen davanın verilebilmesi için tekrar harç verilmesi gerekir. 2) Cezada: Genel af, Sanığın ölümü, zamanaşımı gibi nedenlerden biri ile davanın ortadan kaldırılmasıdır (TCK 96, 97 , 98 ,105) takibi şikayete bağlı suçlarda şikayet dilekçesinin bulunmaması takip için iznin şart olduğu davalarda iznin bulunmaması sanığın akıl hastalığına uğraması gibi hallerde duruşmanın tatiline veya davanın düşmesine karar verilir (CMUK 253/2 ) vazgeçme , davadan vazgeçme, hüküm. DAVANIN DEF'İ : Davalının kendisine karşı sürülen olayı Red etmemekle beraber diğer bir olay İleri sürülerek davayı def etmesidir. (HUMK 150) |
Dava vekili دعوی وكيلی | da'vâ vekili ~ دعوی وكيلی
da'vâ vekili ::: (a. b. i.) : baro teşkilâtı bulunmıyan yerlerde kanunî müsâade ile ve vekil sıfatiyle dâva takibine salahiyetli olan kimse.DAVAYA VEKÂLET : Dava açmaya ehil olan her şahıs dâvasını bizzat veya tayin edeceği bir vekil vasıtası ile ikâme ve takip edebilir. Dâvası veya dâvalınin vekil vasıtasiyle dâva açması Veya takip etmesi halinde dâvaya vekalet bahis konusudur. DÂVA VEKİLLERİNİN SÜ-İ İSTİMALİ : Avukat ya da dâva vekili hasım tarafiyle uyuşarak ya da sair hile ve desiselere sülük ederek kendisine verilen dâvaya zarar verir ya da hasım tarafa yardım ederse, kabul ettiği dâvada şahidin, ehlihibre veya tercümanın veya C. Savcısının ve karar verecek hâkimin sahabetini istihsal etmek veyahut bunlara mükâfat eylemek bahanesiyle müvekkilinden eşya veya para alırsa görevini sü-i istimal etmiş olur. (TCK. 294, 295). |
Davayı kaybetme | DAVANIN İHBARI :Davayı bildirme hukuk davasında İki taraftan birinin davayı kaybettiği takdirde rücu hakkı olduğunu düşündüğü üçüncü şahsa kendi yerine davayı takip veya kendisine katılması gerektiğini bildirmesi HUMK 49 52 |
DAVA: Bir kimsenin başka bir kimseden hakim önünde hakkını istemesi (Mecelle 1613 )
1- alacak ve talep Hakkı 2- hakimden bir anlaşmazlığın halini halini bir hakkın korunması istemek ve dava hakkının verdi yetkileri kullanmak 3 - mahkemece takip edilebilir nitelikte maddi bir iddianın kendisi
“Dâva ehliyetini haiz olmayan gayrı reşide karşı açılan dâvanın reddi gerekmez. Veli ya da vasi davet olunarak onların huzuru “ile duruşma yapılmak icap eder. (Y.H.H 103 - 34/49) DAVAYA KATILMA: Bakınız davaya müdahale DAVAYA MÜDAHALE: 1)Hukukta : Hakki veya borcu görülmekte olan davanın sonucuna bağlı olanın iki taraftan birine katılarak davavaya karışması (HUMK 51 58 97 420)davanın ihbarı 2)Cezada: iddiaya göre suçtan zarar görenin sahsi hak istegiyle kamu dâvasına katılması. (CMUK, 365 - 372). Müdahale,
DÂVA'YI BATILA : (Batıl dâva). Temelsiz dâva. Esasında doğru olmıyan dâva. Nesebi belli olan kimsenin kendisi olduğunu iddia etmek gibi. DÂVA'YI FÂSİDE : (Fâsit dâva). Bozuk dâva, Esasında doğru olmakla beraber bazı dış nitelikleri yönünden haklı sayılmayan dâva. Dâva konusunun belli olmaması gibi. DÂVA-YI MÜTEKABİLE : Bkz. Mukabil Dâva. DÂVA'YI SAHİHA : (Sahih dâva). Kelime anlamı doğru dâvadır. Istilâhta, esasında “doğru ve nitel itibarı ile haklı dâva, DAVET (fr Convocation ) bir muamele için (mal beyanı yemin şahitlik keşif vesaire) alakalı şahsın ( taraflar şahit ehlivukuf vesaire) adli makama, mahkemeye çağrılmasıdır. DAVETİYE: idari ve hukuki davalarda Davacı davalı veya vekil ve temsilcilerini Tanık bilirkişi gibi yardımcı kimselerin muayyen tahkikat veya mahkemece sesini kes sesini gelmeleri için posta vasıtasıyla gönderilen ve mahkeme kalemine örneğine göre tanzim mahkeme mührü ile tasdik edilmiş olan yazılı kağıt. DAYİN: Alacaklı DEAVİ: Davalar dedüksiyon Fransızca tümdengelim tatil. kanunlardan olaylara sebeplerden sonuçları etkilendi RAM nerden etkiye var mı Sonuç çıkarma. DEF'İ: (Fr exeption İngilizce exeption, plea). gerek davanın dayandığı olaya gerek borcun varlığına itiraz olmamakla beraber borçlunun başka bir olaya dayanarak borcunu yerine getirilmesine hak kazandıran itirazıdır defin dayandığı olayı ispat onu ileri süren e düşer defiler çeşitlidir bir ödemezlik Defi Adem'i iyi ifade ettiği bir taraf borcunu ödemediği için diğer tarafın borcunu yerine getirmekten kaçınması hakkını denir Borçlar Kanunu 80 12 acizlik tespih borçlunun mali durumunun fevkalede bozulması yüzünden kanunun izin verdiği hallerde borcunu ödemekten çekinmesi hakkına denir. 3) Zamanaşımı def'i : Bir dâvada zamanaşımının ileri sürülmesidir. Talep ve dâva hakkının zamanaşımına uğradığının İleri sürülmesi gibi. (BK. 126). «Dürüst borçlular bu def'i asla kullanmazlar». 4) Peşin dâva def'i : Adi akitte kefilin önce borçlunun takip edilme- sini istemek hususunda alacaklıya karşı haiz olduğu def'i hakkıdır. (BK. 486). Sonuçları yönünden def'i iki türlüdür : 1) Daimi def'i (kati def'i) Kesin def'i : Bunun ileri sürülmesiyle dâva hakkı artık tamamen ve bir daha geri dönmemek üzere düşerse buna daimi def'i denir. Zamanaşımı def'i gibi. 2) Muvakkat def'i : Dâvalının ileri sürdüğü def'i ile dâvacının hakkı sona ermiyorsa buna denir. Ödememezlik def'i gibi. Bir dâvada itiraz teşkil eden (borcun evvelden ödendiği, hakkı düşüren müddetin geçmesiyle. kefalet borcunun sukut ettiği, satış değil de bağışlamanın yapıldığı, akitte taraflardan birinin medeni hakları kullanma ehliyetinin olmadığı gibi) hallerden birini hâkim öğrenirse resen nazara alır. Dâvalının bunu ileri sürmesini beklemez. Def'ileri ise hâkim resen nazara alamaz, taraflardan ilgilisinin ileri sürmesi gerekir. DEF'İ DÂVA : Dâvalının, dâvacının dâvasını def edecek bir def'i ileri sürmesidir. (H.U. MEK. 150).
|
İdari yargı - İdare Hukuku | |
---|---|
İdare Mahkemesi - Bölge İdare Mahkemesi . Danıştay. İdari Yargı Alt Başlıklar | |
Usul | İdari Yargılama Usulü . İdari Yargı Dava Dilekçeleri . İdari Yargıda Dava Açma Süresi İdari yargılama usulünün özellikleri. İdari Yargının İşleyişi |
YD | YD - Yürütmenin Durdurulması -Yürütmenin Durdurulması Kararı - YDK |
KY | Kanun yolları İdari yargıda kanun yolları |
UYK rehberi | İYUK Rehberi
İptal davası süresi İptal dilekçe örneği Tazminat davası nasıl açılır Dava dilekçe örnekleri İptal davası dilekçe örneği İdari para cezaları İdari Yargı Davaları Anabaşlıkları İdari Yargı Kararlarının Uygulanması Tebligat hukuku İdari Yargı Merciileri Anayasa Hukuku Adalet Bakanlığı Hukuki Yardım Dava Dilekçeleri üzerine ilk inceleme konuları İdari Yargı Yetkisinin sınırı İdari İşlemlerin İptal nedenleri İptal Davasına Konu Olamayacak İşlemler İdari İşlem Türleri İdari Sözleşmelerin Özellikleri İptal ve Tazminat Davalarında verilebilecek nihai karar sonuçları İdare Hukuku Yayınları Bilgi Edinme Hukuku Bölge idare mahkemeleri ve yargı çevreleri İdare mahkemeleri ve yargı çevreleri Vergi mahkemeleri ve yargı çevreleri İdari Yargıda Yetki Kuralları İdari yargıda bağlantılı davalar ve merci tayini İdare Mahkemelerinin Nihai Olmayan Kararları İtiraz ve Temyiz İncelemesi Sonunda Verilebilecek Kararlar Anayasa Dava Dilekçeleri üzerine ilk inceleme sonucunda verilebilecek kararlar İdari Yargılama Usulü Kanunu hükümleri Görev Uyuşmazlığı (Uyuşmazlık Mahkemesinin Görevleri) Tazminat Davaları Yürütmenin durdurulması isteği hakkında verilebilecek kararlar Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İdari yargıda itiraz mercileri İdare Mahkemesi Dava Konuları Vergi Mahkemesi Dava Konuları Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi (2011 - (3.12.2010-27774)) Belediye İdari Yargılama Usulü Kanunu Rehberi Askeri Yüksek İdare Mahkemesi İdare Hukuku Yazarları İdari Yargılama Usulünde Süreler Danıştay Dergisi Makakeler Bibliyografyası İdari Yargı Hakimliği Sınavı İlanı Uyuşmazlık Mahkemesi Kararlarıİdari Dava Takibi |
Yargı(Kaza) - Yarğı - Adalet-Jurispadence• Yargıya müdahale• Yargı Kitabı• Kitab-ı Kaza• Kitab-ı Dava• Kitab-ı beyyinat ve tehalif . Deliller Kitabı• | |
---|---|
Yargı sistemi - Yargı sistemleri. Yargı reformu/2019. Yargı için adalet Yargı Yetkisi ve Yargı Düzenleri. | |
İY | İdari Yargı - İM |
AY | Adli Yargı•Yargıtay •BAM• ACM• Asliye Ceza Mahkemesi •SCH• İH• İnfaz Hakimliği• İcra Hakimliği• Ticaret mahkemesi. Tüketici mahkemesi |
İstinaf | İstinaf. BAM. |
Temyiz | Temyiz. |
AYY | AYM• AYM/üyeler• AYM/Kararlar• [[]]• [[]]• [[]]•[[]] |
Yetki | Yargı Yetkisi ve Yargı Düzenleri |
Edebiyat | Kedi yargısı. Alice Harikalar Diyarında |
AİHM.Şablon:Yargıbakınız -Şablon:Adli yargı- Şablon:İdari yargı - Şablon:İdare mahkemesi - Şablon:Hukuk - Şablon:Adalet - Şablon:Hakim -Şablon:Ceza |
İdare - idâre - yönetim. Mahkeme - Yargı - İdari yargı - İdari muhakeme - idare hey'eti: yönetim kurulu. İdare hukuku: yönetim töresi. | |
---|---|
x | |
İdare | İdare kurulu - İdare kurulu kararları - |
Sınıf idaresi | Eğitim yazılımları < NetOp School yazılımı < Ağ bağlantılı sınıf < Sınıf idare etmek < Sınıf idaresi < Test merkezi < Ağ üzerinden idare |
Sözlük | a. (ida:re) 1. Yönetme, yönetim, çekip çevirme. 2. Ülke işlerinin yürütülmesi, kamuya ilişkin hizmetlerin bütünü. 3. Bir kurum veya kuruluşun yönetildiği yer veya makam yani müdiriyet : “Meğer Gazi Paşa gelecekmiş. İdare her sınıfa Afet Hanım'ın Yurt Bilgisi kitabından üçer nüsha dağıttı.” -H. Taner.
4. Bir kurumun işlerini yürüten kurul: “Gazete idaresi tarafından zarf kazara açılmış.” -P. Safa. 5. Tasarruf anlamında tutum: “Birdenbire, elindeki suyu günlerce idareye mecbur bir kazazede hâline geldim.” -N. F. Kısakürek. 6. İdare kandili veya lambası. 7. Hoş görme, göz yumma. 8. Yetinme: “Bu son hatıralarla sonuna kadar idareye çalışıyorum.” -S. F. Abasıyanık. idare: İçinde yağlı fitil bulunan aydınlatma aracı, ilkel lamba, idare kandili 1. Geçim. 2. İdari sınıf // idare etmek: geçinmek |
Şablon:İdare mahkemesi - Portal:İdare |
{{}}{{}}