| Başka dilden çevrilmekte | Bu sayfa, İngilizce Sweden maddesinden çevrilmektedir. Siz de yardım etmek istiyorsanız ya da çeviri yarıda kalmışsa, çalışmaya katılan kişilerle iletişime geçip, sayfanın durumunu onlara sorabilirsiniz. Sayfanın geçmişine baktığınızda, sayfa üzerinde çalışma yapanları görebilirsiniz. |
| Gini katsayısı | 23 | |
| Internet TLD | .se | |
|---|---|---|
İsveç (İsveççe: Sverige) veya resmî olarak İsveç Krallığı (İsveççe: Konungariket Sverige), Kuzey Avrupa'daki İskandinavya yarımadasında yer alan bir ülkedir. Ülkenin sınır komşuları batı ve kuzeyden Norveç, doğudan ise Finlandiya'dır. İsveç bunun dışında güneyinde yer alan Öresund Köprüsü ile Danimarka'ya bağlıdır.
Yaklaşık 450.000 km² olan yüzölçümüyle İsveç, Avrupa Birliği ülkeleri arasında en büyük üçüncü ülkesidir. Ülkenin toplam nüfusu 9,2 milyon olup yoğunluk bakımından km² başına 20 insan yaşamaktadır. Ancak nüfus yoğunluğu güneye doğru gidildikçe ivmeli şekilde artar. Ülkedeki halkın %85'i kentlerde yaşar.[1] İsveç'in başkenti aynı zamanda ülkedeki en büyük kent olan Stokholm'dür. Başkentte 1,3 milyonu merkezde olmak üzere 2 milyon insan yaşar. Ülkenin diğer büyük kentleri sırasıyla Göteborg ve Malmö'dür.
İsveç, meclis sistemine sahip, meşruti monarşi ile yönetilen bir ülkedir. Ekonomi bakımından gelişmiş bir ülke olan İsveç, The Economist'in Demokrasi İndeksi'ne göre birinci sırada olup, Birleşmiş Milletler'in İnsani Gelişme Endeksi'ne göre de yedinci sıradadır. Ülke bunun yanında 1 Ocak 1995 tarihinden beri bir Avrupa Birliği ülkesidir.
İsveç, Ortaçağ'dan beri bağımsız ve tek bir ülkedir. Modern merkezi yönetim ise ilk defa 16. yüzyılda Gustav Vasa'nın kral oluşuyla başladı. 17. yüzyılda ülke İsveç İmparatorluğu'nu kurmak adına genişletildi. Ancak İskandinavya dışında fethedilen yerlerin büyük bir kısmı 18. ve 19. yüzyıllarda kaybedildi. İsveç'in bugün Finlandiya'da kalan doğu yarısı 1809'da Rusya tarafından ele geçirildi. İsveç'in yer aldığı son savaş ise 1814 yılında gerçekleşti. Bu savaş, İsveç'in, komşusu Norveç'i tek bir ülke altında birleştirmeye zorlamasıyla baş gösterdi. Kurulan birlik 1905 yılına kadar sürdü. 1814'ten beri İsveç, barış politikası izlemekte ve savaşa dayanmayan bir dış ilişkiler siyaseti gözetmekte, çıkan çoğu savaşta tarafsız kalmaktadır.[2]
Etimoloji[]
Aspa, Södermanland'daki bu dikilitaş, İsveç'i (suiþiuþu) ifade eden en eski yerel kaynak olup 11. yüzyıla kadar uzanmaktadır.
İsveç ismi Eski İngilizce'de yer alan ve şalgamcılar anlamına gelen Sweoðeod sözcüğünden türetilmiştir. (Eski Nors dili Svíþjóð, Latince Suetidi) Bu sözcük de Sweon/Sweonas sözcüklerinden türemiştir. (Eski Nors dili Sviar, Latince Suiones) İsveç isminin İsveççe karşılığı olan Sverige aslen Götaland'daki Gotlar dışında "İsveçlilerin Ülkesi" anlamını taşımaktadır.
Sweden adının değişik yazımları birçok diğer ülkede İsveç adının karşılığı olarak kullanılmaktadır. Danca ve Norveççe'de İsveç'teki gibi Sverige adı kullanılır. Fin-Ugor dillerinde bu kalıplardan farklı bir isim kullanılır: İsveç'in Fincedeki karşılığı Ruotsi, Estonca'daki karşılığı ise Rootsi şeklindedir. Bu farkın Uppland — Roslagen bölgelerinde yaşayan RuslarŞablon:'dan kaynaklandığı sanılmaktadır.
İsveçli (Swede) ve dolayısıyla İsveç adının (Sweden) Proto-Cermence birinin sahip olduğu anlamına gelen Swihoniz kökünden geldiğini öne sürenler varsa da bu yaygın olarak desteklenmeyen bir görüştür.[3]
Tarih[]
Tarihöncesi[]
İsveç'in tarihöncesi dönemi yaklaşık M.Ö. 12.000'li yıllara uzanan Allerød salınımı dönemine kadar uzanmaktadır. Eski Taş Çağı sonlarında rastlanan Bromme Kültürü'ne ait ren geyiği av kamplarına ülkenin en güneyinde bir buz kenarında rastlanmıştır. Bu dönemdeki halk, avcı-toplayıcı olarak yaşayan ve taş teknolojisiyle avlanan bir grup insandan ibarettir.
Tanum, Bohuslän'dan kaya oymaları. Bu tür oymalar İskandinavya'da rastlanması en sıradan olan tarihi bulgulardır. Bunlardan birkaç bin tanesi de yalnızca İsveç'te bulunmuştur.
Tarım, hayvancılık, ölü gömme törenleri ve işlemeli çömlekler M.Ö. 4.000 civarında Avrupa'dan geçen Funnel Beaker kültürü ile yerleşti.
İsveç'in güneyi, hayvancılık ve tarımsal açıdan İskandinav Tunç Çağı Kültürü alanının parçası oldu, bunun en önemli nedeni İsveç'in bu kültürün merkezi olan Danimarka'nın yakın çevresinde olmasıydı. Dönem, yaklaşık M.Ö. 1.700 yıllarında Avrupa'dan tunç ithalatının başlamasıyla başladı. Bakır madenciliği bu dönemde henüz varolmadığından ve İskandinavya'da kalay madeni bulunmadığından bütün metallerin ithal edilmesi gerekiyordu.
İskandinav Tunç Çağı tamamen şehircilik-öncesi idi, insanlar küçük köylerde tek katlı ahşap uzun-evler (en:long-house) bulunan çiftliklerde yaşıyorlardı.
Roma işgali haricindeki İsveç'in Demir Çağı, bilinen sayısı yaklaşık 1100 olan taş yapı ve manastırları ile dikkat çeker. Bu dönemin çoğu protohistoriktir (en:proto-history), yani yazılı kaynaklar vardır fakat inanılırlığı düşüktür. Yazılı malzemelerden arta kalan parçalar, ya söz konusu zamandan çok sonraları uzak bölgelerde ya da yerinde ve çağında ama son derece kısa yazılmıştır.
Jämtlanddan mus resmedilmiş bir kaya. Kaya resimleri (piktograf) sadece kuzey İskandinavya'da bulunmaktadır.
İklimin çok kötüleşmesi çiftçileri kışları sığırları kapalı tutmak zorunda bıraktı, bu da yıllık gübre birikimine yol açtı, böylece gübre ilk kez sistematik olarak toprak iyileştirilmesi için kullanılabildi. İmparatorluk sınırlarını Ren'den Elbe'ye kadar genişletmeyi amaçlayan Roma girişimi M.S. 9'da, Cermenler tarafından Teutoburg Ormanı Savaşı'nda pusuya düşürülen Publius Quinctilius Varus komutasındaki Roma lejyonlarının mağlup edilmesiyle durduruldu. Bu tarihlerde, Romalılar ile artan ilişkinin sonucu olarak, İskandinavya'nın kültür ortamında önemli bir değişiklik yaşandı.
2. yüzyıldan itibaren, güney İsveç'in tarımsal arazilerinin çoğu düşük taş duvarlarla parsellere ayrıldı. Arazileri daimi tarla ve çayırlara böldüler; duvarın bir tarafında kış için biriktirilmiş yemler, ve diğer tarafında sığırların otladığı ağaçlık dış arazi vardı. Bu peyzaj düzeni ilkesi 19. yüzyıla kadar sürdü. Roma Dönemi'nde ayrıca, ülkenin kuzeyinin üçte ikisinin Baltık kıyılarına kadar uzanan tarımsal yerleşiminin ilk büyük çaplı genişlemesi görüldü.
İsveç, M.S. 98'de Tacitus'un Germania adlı kitabı ile proto-historik döneme girer. Germania 44, 45'te İsveçlilerden, her iki ucunda da pruva olan gemilere (viking yelkenlisi, İng.: longship) sahip, Suiones (İng.: Swedes) adlı güçlü bir kabile olarak bahsedilir. Hangi kralların (kuningaz) bu Suiones kabilesini yönettiği bilinmese de İskandinav mitolojisinde M.Ö. son yüzyıla kadar uzanan efsanevi ve yarı-efsanevi kralların adı geçer.[kaynak belirtilmeli] İsveç'in kendi yazılı eserleri ise 2. yüzyılda güneydeki İskandinav elitler tarafından icat edilen Runik yazı ile başlar.[kaynak belirtilmeli] Fakat Roma Döneminden günümüze ulaşan runik yazıların tümü eşyaların üzerindeki kısa parçaladır. Erkek adlarının çoğuna bakarak güney İskandinavya insanlarının bu dönemde Proto-Nors (İsveççenin ve diğer Kuzey Cermen dillerinin atası olduğu varsayılan dil) konuştuğu düşünülmektedir.[kaynak belirtilmeli]
6. yüzyılda Jordanes, Scandza'da yaşayan Suehans ve Suetidi adında iki kabileden bahseder.[kaynak belirtilmeli] Bu iki adın da aynı kabileye ait olduğu düşünülmektedir.[kaynak belirtilmeli] Jordanes'in yazılarına göre, Suehansların aynı "Thyringi" kabilesi gibi çok iyi atları vardır (alia vero gens ibi moratur Suehans, quae velud Thyringi equis utuntur eximiis). Snorri Sturluson, çağdaşı İsveç kralı Adils'in (Eadgils) zamanının en iyi atlarına sahip olduğunu yazmıştır.[kaynak belirtilmeli] Suehanslar, Roma pazarı için siyah tilki derilerinin tedarikçileriydi. Jordenes'in verdiği Suetidi adının, Svitjod'in o zamanlardaki Latince biçimi olduğu düşünülmektedir. Gene Jordenes, Suetidi'lerle beraber aynı soydan gelen Danların (İng. Danes en uzun erkekler olduğunu yazar ve sonra da aynı boyda olan diğer İskandinav kabilelerinden bahseder.
Vikingler ve Ortaçağ[]
İsveç'in güneyindeki Skåne bölgesindeki Ale Dikilitaşı. Bu yapılar Vendel Dönemi'nden kalma mezar anıtlarıdır. Bunların birçoğu 7. yüzyıldan kalmadır.
İsveç'te Vikinglerin dönemi 8. ve 11. yüzyıllar arasında yaşandı. Bu dönemde İsveçlilerin, doğu İsveç'e genişlemeye başladığı ve güneyde Gotlar ile birleştiği düşünülmektedir.[4] Aynı şekilde İsveçli Vikinglerin ve Götlandlıların yoğun olarak bugünkü Finlandiya'ya yakın olan güney ve doğu kesimlerde yaşadığına ve düzenli olarak Baltık ülkelerine, Rusya'ya, Belarus'a, Ukrayna'ya ve hatta Bağdat'a kadar göç ettikleri bilinmektedir.[kaynak belirtilmeli] Vikingler bu göç yolları üzerinden Dinyeper nehri aracılığıyla o dönemde Konstantinopolis olarak bilinen İstanbul'a kadar giderek kenti birkaç kez istila ettiler. Vikinglerin bu savaşçı yetenekleri Bizans yönetimince anlaşılınca, imparator Theophilos onlara kendi kişisel koruması olmalarını teklif etti. Bu topluluğa günümüzde Varangyan adı verilmektedir. Zamanında Rus olarak bilinen İsveç Vikinglerinin, Kiev Ruslarının da atası olduğu bilinmektedir. Arap gezgin İbn Fadlan, bu Vikingleri şu şekilde betimledi:
| “ | Rusları ticari yolculuklarından dönüp Volga Nehri'nin yakınında konakladıklarını gördüm. Daha önce hiç bu kadar mükemmel fiziksel özellikte bir halkı gördüğümü hatırlamıyorum. Hurma ağacı gibi upuzun, sarışın ve al yanaklılar. Kıyafetleri ne tünik ne de kaftan; özellikle erkeklerin giydiği giysiler, vücutlarının bir yüzünü baştan başa kaplıyor ve yalnızca bir elinin açıkta kalmasına izin veriyor. Her adamın bir baltası, bir kılıcı ve bir bıçağı var. Üstelik tüm bunları sürekli yanlarında taşıyorlar. Kılıçları geniş olup, girintili çıkıntılılar. Bu özellikleriyle Frenklere benziyorlar.[5] | ” |
Bu İsveçli Vikinglerin maceraları İsveç'teki birçok dikilitaşta anlatılmış olup özellikle Yunanistan Dikilitaşları ve Varangyan Dikilitaşları'nda işlenmiştir. Bunun yanında Vikinglerin batıya doğru yaptığı önemli seferler de mevcuttur. Bu seferlerin birçoğu İngiltere Dikilitaşları'na işlenmiştir. Bilinen en son Viking göçleri, Hazar Denizi'nin güney yakası olarak bilinen ve genelde Abbasi Devleti anlamına gelen Serkland'a doğru gerçekleşti. Bu göçte sağ kalanların isimleri Ingvar Dikilitaşları'na işlenmiştir. Bu göçte yer alan diğer Vikinglere ne olduğu kesin olarak bilinmemekle beraber hastalıktan öldükleri düşünülmektedir.
İsveç'te krallığın ilk olarak ne zaman ve nasıl kurulduğu bilinmese de Svealand (İsveç) ve Götaland (Götland) ülkelerini yöneten İsveç krallarının listesi kaynaklara işlenmiştir.[kaynak belirtilmeli] Bu liste ilk kral Galip Erik ile başlamaktadır. Bu dönemden önce farklı kabileler olan İsveçliler ve Gotların tam tarihi bilinmese de sürekli olarak savaştıkları ve bu savaşları anlatan destanların 6. yüzyıla kadar uzandığı düşünülmektedir.
Gotland adasında yer alan bir Orta Çağ kenti, Visby
İskandinav Viking tarihinin ilk zamanlarında, bugün İsveç'te yer alan Skåne'deki Ystad ve Gotland'daki Paviken kentleri birer ticaret merkeziydi. Özellikle Ystad'da rastlanan kalıntılar, şehirde 7. ve 8. yüzyıllarda pazarların bulunduğunu gösterdi.[6] Paviken'de ise 9 ilâ 11. yüzyıllar arasında, dönemin Baltık kentleri arasında önemli yere sahip bir ticaret merkezinin olduğu bilinmektedir. Bölgede rastlanan kalıntılara bakıldığında Vikinglerin bu yörede gemi tersaneleri ve el sanatı pazarları kurduğu söylenebilmektedir. Yine aynı bölgede, o dönemde yüklü miktarda gümüş çıkarıldığı bilinmektedir. Bu nedenle Gotlar gümüşü en çok biriktiren ve işleyen halklardan biri haline gelmiştir.[6]
St. Ansgar, 829 yılında Hıristiyanlık dinini İskandinavya'ya taşıdı. Ancak bu yeni dinin, yerel din olan paganizmin yerini alması 12. yüzyıla kadar sürdü. 11. yüzyılda Hıristiyanlık bölgede en yaygın din konumuna geldi ve 1050 yılından itibaren İsveç bir Hıristiyan ülke olarak anılmaya başlandı. 12. ve 15. yüzyıllar arasında İsveç, iç karışıklıklarla ve diğer İskandinav ülkelerinin saldırılarıyla uğraştı. Ancak yine de İsveç kralları sınırlarını genişleterek bugünkü Finlandiya'yı İsveç sınırları içine kattılar ve Ruslarla savaştılar.[7]
14. yüzyılda İsveç'te hıyarcıklı veba salgınlarıyla beraber Kara Ölüm kendini gösterdi. Buna rağmen bu dönemde İsveç diğer Avrupa ülkelerine oranla gelişimini daha hızlı sürdürdü. İsveç'in birçok kenti daha üst düzey haklar elde ederken Hansa Birliği'nden Alman tüccarları, halk tarafından örnek alınmaya başlandı. Bu tüccarlar o dönemde çoğunlukla Visby çevresinde yaşamaktaydı. 1319 yılında İsveç ve Norveç, kral Magnus Eriksson'un yönetimi altında birleşti. Yine 1397'de kraliçe I. Margaret, İsveç, Norveç ve Danimarka'nın Kalmar Birliği adı verilen tek bir güç altında birleşmesine etki etti. Fakat Margaret'ten sonra gelen Danimarkalı yöneticiler, İsveç soylularını kontrol edemediler. Asıl güç, çoğunlukla Sture ailesinden çıkan kral vekillerinin elinde kaldı. Danimarka kralı II. Kristian, 1520'de Stokholm'deki İsveç soylularına karşı bir katliam yapılması konusunda ordusuna emir verdi. Bu olay Stokholm kan banyosu olarak bilinmektedir. Bu olaydan sonra İsveç soyluluğu sarsıldı ve halk Gustav Vasa'yı kral olarak başa geçirdi. 6 Haziran 1523'te gerçekleşen bu olay, çağdaş İsveç'in kurulduğu gün olarak kabul edilip her yıl İsveç'te resmî bayram olarak kutlanmaktadır. Kuruluşundan kısa süre sonra İsveç'te [Katolik Kilisesi|Katolik]] mezhebi eriyerek Protestanlık mezhebine geçiş süreci başladı.
İsveç Krallığı[]
1658 yılında imzalanan Roskilde Antlaşması'nın ardından İsveç İmparatorluğu. Prusya'da 1629'dan 1635'e kadar yer alan yönetim bölgeleri burada gösterilmemiştir.
██ İsveç ██ Kexholm İli ██ İsveç İngriyası ██ İsveç Estonyası ██ Livonya ██ İsveç Pomeranyası, Abp Bremen ve Bp Verden ██ Skåne, Blekinge, Halland, Gotland ve Bohuslän ██ Trøndelag ve Møre og Romsdal ██ Jämtland, Härjedalen, Idre & Särna
17. yüzyılda İsveç, Avrupa'da bir süper güç durumuna geldi. İsveç İmparatorluğu'nun kuruluşundan önce son derece yoksul, düşük nüfuslu ve az bilinen bir kuzey ülkesi olan ülkenin elinde bir özel güç, ün ya da kaynak yoktu. İsveç, bu kötü durumundan kral Gustav II Adolf döneminde kurtuldu. Özellikle Rusya'dan, Lehistan-Litvanya Birliği'nden ve Otuz Yıl Savaşları'ndan aldığı topraklarla yavaş yavaş tanınmaya başladı. Bu askeri başarılar sayesinde İsveç İmparatorluğu, 1721'deki yıkılışa kadar Protestanlık mezhebinin ana merkezi oldu.
Gustav Adolf'un Kutsal Roma İmparatorluğu ile yaptığı savaş sonunda bu devlette ağır yaralar açan İsveç, Otuz Yıl Savaşları'nda Kutsal Roma İmparatorluğu'nun büyük bir nüfusunu öldürdü. Bu süreçten sonra önemini iyice yitiren Kutsal Roma'nın elinde bulundurduğu bölgelerin yarısı İsveç'e geçti. Başta kendini yeni bir Kutsal Roma kralı ilan etmeyi amaçlayan Gustav Adolf, 1632'deki Lützen Savaşı'nda yenilince, bu amaç gerçekleşmedi. Nördlingen Savaşı sonrasında İsveç yenilince, İsveç'i destekleyen Cermen kabilelerinin İsveç'e olan güveni sarsıldı. Bu Cermen bölgeleri, teker teker İsveç ile savaşarak bağımsızlıklarını ilan etti. Bu olayın sonucunda İsveç'in sadece birkaç güney Baltık bölgesinde bölgesi kaldı: İsveç Pomeranyası, Bremen-Verden ve Wismar.
17. yüzyılın ortalarında İsveç, Avrupa'da sahip olduğu yüzölçümü bakımından Rusya ve İspanya'nın ardından üçüncü büyük ülkeydi. İsveç, 1658 yılında Karl X Gustav döneminde imzalanan Roskilde Antlaşması ile en geniş sınırlarına ulaştı.[8][9] İsveç'in bu yükselişinin temelinde I. Gustav'ın 16. yüzyılda ekonomi alanında yaptığı köklü değişiklikler yatmaktadır. Yine Protestanlık mezhebinin yayılmaya başlaması da gelişmeyi arttırdı.[10] 17. yüzyılda ise İsveç sürekli olarak savaşlara sahne oldu. Bunlardan en önemlileri bugünkü Baltık devletlerinin bulunduğu yerde kurulan Lehistan-Litvanya Birliği gibi devletlerle yapılanlardır. Bu savaşlar arasında en belirgin olan ve mağlubiyet ile sonuçlanan Kircholm Savaşı, İsveç'in krallık tarihindeki önemli olaylardan biridir.[11]
Gustav Adolf
Bu süreç, ayrıca kral Karl X Gustav'ın Lehistan ve Litvanya üzerine sürekli akınlar yaptığı bir dönemdir. Yarım asır süren sürekli savaşlar sonunda İsveç'in ekonomisi kötüleşmeye başladı. Bu ekonomiyi düzeltmek de XI. Karl'ın göreviydi. Öncelikle ekonomik ilişkileri yeniden düzenleyen Karl, orduyu da bu doğrultuda düzenledi. Düzelen iç işleri sonunda kral XI. Karl, kendinden sonra başa geçen oğlu XII. Karl'a dünyanın en büyük ordularından birini miras olarak bıraktı. İsveç'in o dönemdeki en büyük rakibi olan Rusya'nın ordu sayısı daha fazla olsa da, sahip olduğu savaş ekipmanları bakımından gerideydi.
1700'de yapılan ve Büyük Kuzey Savaşı'nın ilk çekişmelerinden olan Narva Savaşı'nda Rusya ağır bir hasar aldı ve İsveç'in Rusya'yı fethetmesi için açık bir fırsat oluştu. Ancak Karl, Rus ordusuyla uğraşmaktan vazgeçerek Lehistan ve Litvanya Birliği ile savaşmayı seçti. Bu savaşlarda Lehistan kralı II August'u ve Sakson işbirlikçilerini 1702'deki Kliszow Savaşı ile yendi. Bu zaman aralığında Rusya'ya yeniden toparlanma ve güçlenme fırsatı verdi. Lehistan topraklarının işgal edilme başarısından sonra, Karl, Rusya'ya da bir saldırı girişiminde bulunmak istedi. 1709'da gerçekleşen Poltava Savaşı, buna karşılık Rusya'nın kesin zaferiyle sonuçlandı. Slavlarla yapılan tüm bu çekişmelerin sonunda Rus çarı I. Petro'nun savaş teknikleri ve soğuk Rus iklimi yüzünden İsveç ordusunun azalan sayısı bu yenilgide önemli bir etkendir. Üstelik buna Poltava'daki Rus askerlerinin sayıca oldukça fazla oluşu da yenilişin nedenleri arasındadır. Poltava'daki bu yenilgi, İsveç Krallığı için sonun başlangıcı oldu.
XII. Karl
XII. Karl, 1716 yılında Norveç'i ele geçirme planları yapmaya başladı. Ancak 1718 yılında Fredriksten Kalesi'nde vurularak öldürüldü. İsveçliler askerî anlamda bu olayda yenilmiş sayılmasa da, tüm Norveç planlarının yapısı ve organizasyonu büyük bir sekteye uğradı. Bunun bir sonucu olarak 1721 yılında imzalanan Nystad Antlaşması, İsveç'in imparatorluk sıfatının yok olmasına ve Baltık kıyılarındaki hemen hemen bütün İsveç topraklarının da elden çıkmasına neden oldu. Her ne kadar bu antlaşmadan sonra Büyük Kuzey Savaşı resmen bitmiş olsa da, bu düşüş ve kötüye gidiş sürecinin sonunda Rusya kısa sürede bir imparatorluk halini aldı ve Avrupa'nın gelecek yüzyıllardaki söz sahibi ülkeleri arasında yer aldı.
18. yüzyılda İsveç'in, İskandinavya dışındaki topraklarını onarabileceği kaynağı da kalmamıştı. Bunun sonucu olarak 1809 yılında o zamanki İsveç'in doğusu tamamen Rusya tarafından ele geçirildi. Bu bölge zamanla Rus İmparatorluğu içinde özerk Finlandiya Dükalığı olarak anılmaya başlandı.
İsveç'in Baltık bölgesinde tekrar egemen olma arzusu nedeniyle ülke, Napolyon Savaşları sürecinde, tarihi olarak ülkenin dostu olan Fransa ile bir ittifak oluşturma yoluna gitti. İsveç, Leipzig Savaşı'ndaki rolü ile Danimarka-Norveç'i, Fransa ile ortak olma yolunda zorladı. Böylece Fransa, İsveç'in yanında Danimarka ve Norveç ile de ortak sayılabilecekti. Tüm bu çabaların sonucunda imzalanan Kiel Antlaşması ile Norveç, İsveç'e bağlanacak, ayrıca Pomeranya bölgesi de İsveç'e teslim edilecekti. Ancak bu antlaşma sonrasında Norveç, sürekli olarak bağımsızlık mücadelesi verdi. Ancak bu istekler XIII. Karl tarafından bastırıldı. Yine aynı kral tarafından Norveç'e 27 Temmuz 1814 tarihinde bir harekat düzenlendi. Bu karşılıklıklar Moss Sözleşmesi'ne kadar sürdü. Bu sözleşmede İsveç ve Norveç tek bir ülke altında, İsveç'in baskın olduğu bir birlik durumuna geldi. Bu birlik 1905 yılına kadar sürdüğü gibi 1814 yılında yaşanan harekat da İsveç'in şimdiye dek içinde bulunduğu son saldırı savaşı olmuştur.
Modern tarih[]
İsveç Sömürge İmparatorluğu ve deniz aşırı toprakları (1650)
- Daha çok bilgi için: Amerika Birleşik Devletleri'ne gerçekleşen İsveç göçü
18 ve 19. yüzyıllarda İsveç nüfus bakımında büyük bir artışa sahne oldu. 1833 yılında Esaias Tegnér adlı yazar bunu " barış, aşı (çiçek) ve patates" şeklinde özetlemiştir.[12] 1750 ve 1850 yılları arasında İsveç nüfusu ikiye katlandı. Bazı uzmanlara göre Amerika Birleşik Devletleri'ne gerçekleşen İsveç göçünün, İsveç halkının kıtlık ve isyanlardan korunmasını sağlayan en önemli unsur olduğu öne sürülmektedir. Özellikle 1880'lerde nüfusun yüzde birinden fazlası aşamalı olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti.[13] Buna karşılık, İsveç yine de yoksul olarak kaldı. İsveç, başta Danimarka olmak üzere sanayiden dolayı gelişmeye başlayan Avrupa ülkelerine karşılık sanayisi büyük oranda tarıma dayalı olan bir ülkeydi.[13][14] Birçok insan bu dönemde Amerika'yı daha iyi bir yer olarak gördü ve bir milyondan fazla İsveçli, Amerika'ya göç ettti.[15] 20. yüzyılın başında, Amerika Birleşik Devletleri'nin Chicago kentinde, İsveç'in ikinci büyük kenti Göteborg'dan daha fazla İsveçli yaşamaktaydı.[16] Ayrıca birçok İsveç vatandaşı da başta Minnesota ve Delaware olmak üzere Orta-Batı ABD'ye yerleşti. ABD'nin dışında da Kanada'ya ve Arjantin'e yerleşen İsveçlilerin olduğu bilinmektedir.
CIA tarafından oluşturulan ve İsveç'in en büyük kentlerinin, göllerinin, karayolu bağlantılarının ve demiryolu hatlarının şemasının bulunduğu bir harita. (Ayrıca bakınız: İsveç Atlası)
19. yüzyıldaki yavaş sanayileşme oranına rağmen, birçok önemli tarımsal değişiklik yaşandı. Özellikle bu alandaki yenilikçi atılımlar ve hızlı nüfus artışı nedeniyle tarım, ülkedeki en önemli ekonomik faaliyet oldu.[17] Tarımsal alandaki yenilikçi atılımların başında arsaların çiftçilere verilmesi, tarımsal alanların değerinin arttırılması ve patates gibi yeni ürünlerin halka tanıtılması yer almaktadır.[17] Bunun yanında İsveç'in Avrupa'nın diğer hiçbir tarafından görülmeyen bir şekilde halkını köylüleştirmeye başladı.[18] Bunun bir sonucu olarak İsveç'in siyasi ilerleyişinde tarım, bir simge oldu ve Tarım Partisi (günümüzde Merkez Partisi) gibi siyasi oluşumlara ön ayak oldu.[19] 1870 ve 1914 yılları arasında İsveç, sanayileşme alanında daha önemli çalışmalara başlayarak tarım dışındaki alanlarda da gelişme gösterdi.[20]
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren halkın taban sınıfı çeşitli girişimlerde bulundu. Çeşitli ticari örgütler, sendikalar ve bağımsız dinî örgütlerin sahne olduğu bu hareketler, İsveç'in günümüzdeki demokratikleşme sürecinde önemli bir katkıya sahip oldu. 1889 yılında İsveç Sosyal Demokrat Partisi kuruldu. Tüm bu çalışmaların bir sonucu olarak İsveç, dışa verdiği göçlere bir son vererek, I. Dünya Savaşı öncesinde göç alan bir demokratik ülke halini almaya başladı. İsveç'e geç gelen sanayi devrimi, 20. yüzyılda yoğun olarak kendini göserdi. İnsanlar köylerden kentlere, çeşitli fabrikalarda çalışmak için göç etti. Ayrıca halkın büyük bir kısmı da sosyalist sendikalara üye oldu. 1917 yılındaki sosyalizme geçiş isteği geri çevrildi ve halka parlamenter sistem tanıtıldı. Bunun sonucunda ülke demokratikleşti.
Dünya Savaşları[]
İsveç, hem I. Dünya Savaşı, hem de II. Dünya Savaşı'nda resmen tarafsız olduğunu bildirdi. Ancak özellikle II. Dünya Savaşı'ndaki tarafsızlığı birçok kez tartışılmıştır.[21][22] Almanya'yı uzun bir süre örnek alan İsveç, bu dönemde dünyada beliren bloklara kayıtsız kalmayı tercih etti.[21] İsveç hükümeti, ülkenin II. Dünya Savaşı sırasında Almanya ile savaşmayacağını beyan ederek birtakım ayrıcalıklar elde etti.[23] Özellikle İsveç, savaş sırasında Almanya'ya çelik ve makine taşımacılığı yapmasıyla bilindi.[24] Ancak İsveç, savaş sırasında Norveç'in savunmasını da destekledi. Bu bağlamda 1943 yılında Danimarkalı Yahudilerin toplama kamplarından kurtulması için girişimde bulundu. Savaşın bitimine doğru ise birtakım barışçıl girişimlerde bulunan İsveç, birçok toplama kampında özellikle İskandinav ve Baltık Yahudilerini kurtarmak için bazı atılımlar yaptı.[23] Ancak savaşın sonrasında birçok İsveç ve Dünya otoritesi ülkenin bu yıllarda daha fazla insani yardım yapabileceğini ve Nazilerin savaştaki tahribatını daha fazla engelleyebileceğini söyleyerek, ülkenin savaştaki tutumunu eleştirdi.[23]
Soğuk Savaş[]
İsveç tüm 20. yüzyıl boyunca tarafsızlığıyla bilinse de, Soğuk Savaş döneminde ülkenin ve ülkede bulunan belli başlı otoritelerin Amerika Birleşik Devletleri ile daha ağırlıklı ilişkilerinin bulunduğu, geniş çevrelerce bilinmektedir. 1960'ların başında iki ülke, İsveç'in batı yakasında birkaç Amerikan nükleer denizaltının konuşlandırılması için anlaştı. Aynı yıl, İsveç, ABD ile bir savunma paktı imzaladı. Bu anlaşma bir devlet sırrı olarak kaldı ve 1994 yılında İsveç halkına açıklandı.
Savaşın ardından İsveç, bozulmamış bir sanayi temeline, toplumsal bir dengeye ve birtakım doğal kaynaklara sahipti. Bu sayede ülke, yeniden kurulmakta olan Avrupa'nın gereksinimlerini karşılamak için önemli bir rol üstlendi.[25] Marshall Planı'nın bir parçası olan İsveç, ayrıca Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü'ne de (OECD) dahil oldu. Savaş sonrası dönemin çoğunluğunda ülke, İsveç Sosyal Demokrat Partisi (İsveççe: Socialdemokraterna) tarafından yönetildi. Bu partililer, korporatist bir siyaset izleyerek büyük kapitalist şirket ve büyük birlikleri kayırmaya başladı. Özellike İsveç Ticari Birlik Konfederasyonu bunların arasında yer alır.[26] Yine bürokrat sayıları altmışlarda normal düzeyin üstüne çıktı ve seksenlerde aşırı boyutlara erişti.[26] Bu dönemde İsveç, ticarete açık oldu ve uluslararası rekabet altında üretim sektörünü destekledi. Buna bağlı olarak gerçekleşen büyüme, yetmişlere kadar yolunda gitti.
İsveç, 1973–74 ve 1978–79 dönemlerindeki petrol ambargoları neticesinde dünyadaki diğer devletler gibi gerilemeler yaşadı.[27] Seksenlerde İsveç sanayisinin önemli bir kısmı yeniden yapılandırıldı. Gemi yapımı durdurulurken, odunculuk sektörü, çağdaşlaştırılmış kağıt sektörüyle kaynaştırıldı. Bunun yanında çelik sanayileri arttırılarak özelleştirildi. Son olarak mekanik işçilik robotlaştırıldı.[28]
.jpg){kind=link}
Karl XVI Gustav, 1973 yılından beri İsveç'in kralıdır.
1970 ve 1990 yılları arasında vergiler arttı ve zamlar baş gösterdi. Bunun yanında İsveç, tam tersine diğer Batı Avrupa ülkelerine oranla daha yavaş gelişti. Çalışanlar için gelir vergisi sınırı %80'e dayandı. En sonunda devlet, ülkenin gayri safi yurtiçi hasılasının yarısından fazlasını harcadı. İsveç, tüm bunlardan dolayı kişi başında düşen gayrı safi milli hasıla bakımından ilk beşteki yerini kaybetti. Yetmişlerin sonundan beri, ekonomik siyaset sürekli olarak Ekonomi Bakanlığı denetmenlerince denetlenmektedir.[26]
Günümüz[]
Herkese iş ve güvenlik! 1936 yılındaki genel seçimlerde İsveç Sosyal Demokrat Partisi'nin afişi. Bu parti, yaklaşık bir asır boyunca bu ve buna benzer sloganlarla İsveç yönetiminde önemli bir rol oynadı.
Yetersiz kontrol ve buna ek olarak uluslararası piyasalarda resesyon ve anti-işsizlik politikalarından anti-enflasyonist politikalara geçme, emlak sektörü balonunun patlamasına neden olmuş; tüm bunlar sonucunda 1990'ların başında bir mali kriz yaşanmıştır.[29] İsveç'in GSYİH yaklaşık %5 azaldı. 1992'de para birimi değerinde bir dizi değişim vardı, döviz kuru karşısında para biriminin değerini korumak için merkez bankası başarısız bir çaba göstererek kısa yoldan faiz oranlarını %500'e yükseltti.[kaynak belirtilmeli] Kriz süresince toplam istihdam yaklaşık %10 azaldı.[kaynak belirtilmeli] Azalan refah devleti ve kamu servis ve mallarının özelleştirilmesi karşısında, hükümetin yanıtı, harcamaları kesmek ve İsveç'in rekabet gücünü geliştirmek için bir sürü reform başlatmak oldu. Siyasi kurumların çoğu AB üyeliğini destekledi, ve İsveç referandumu 13 Kasım 1994'te, AB'ye katılımın lehine %52'ye 48 olarak sonuçlandı. İsveç, 1 Ocak 1995'te Avrupa Birliği'ne katıldı.
Soğuk Savaş döneminde, müttefiklerden olmayan İrlanda dışındaki Batı Avrupa ülkeleri, NATO ülkeleri ile güçlü ilişkiler içinde olan AB'nin öncüsü Avrupa Topluluğu'na üyeliğin akılsızca olduğunu düşünmekteydi. Soğuk Savaş'ın bitimini takiben, İsveç, Avusturya ve Finlandiya topluluğa katıldı, ancak İsveç yine de euro'yu kabul etmedi. İsveç, savunma teknolojileri ve savunma sanayii alanında diğer Avrupa ülkeleri ile geniş kapsamlı işbirliğinin yanında NATO ve bazı diğer ülkelerle birlikte bazı askeri tatbikatların parçası olsa da askeri olarak müttefik olmamaya devam etmiştir. Diğerleri arasında, İsveç şirketlerinin ihraç ettiği silahlar Irak'ta Amerikan ordusu tarafından kullanılmaktadır.[30] İsveç'in aynı zamanda, uluslararası askeri operasyonlara katılımının uzun bir geçmişi vardır, en güncel olanları, NATO komutası altında bulunan İsveç birliklerinin görev aldığı Afganistan ve Birleşmiş Milletler himayesindeki Kosova, Bosna Hersek ve Kıbrıs'ta AB'nin himayesindeki barışı koruma harekatlarıdır.
Coğrafya ve İklim[]
Lapland'daki Lapporten Dağları.
İsveç'in 25 bölgesi.
İsveç, Kuzey Avrupa'da, Baltık Denizi ile Botni Körfezi'nin batı kıyılarında yer alır. Bu nedenle İsveç oldukça uzun kıyılara sahiptir. Bu özellikleriyle İsveç, İskandinavya yarımadasının doğu yakasını oluşturur. Ülkenin batısında ülkeyi Norveç'ten ayıran İskandinavya dağ sırası (Skanderna) yer alır.
Ülkenin batısında Norveç, kuzeydoğusunda Finlandiya, güneybatısında Skagerrak, Kattegat ve Öresund boğazları, doğusunda Baltık Denizi yer alır. Ülkenin ayrıca Danimarka, Almanya, Polonya, Rusya, Litvanya, Letonya, ve Estonya ile deniz sınırları yer almaktadır. Bununla beraber Danimarka ile İsveç arasında yer alan Öresund Köprüsü, ülkeleri birbirine bağlar. Sahip olduğu 449.964 km2'lik toprak ile İsveç, dünyanın elli beşinci, Avrupa'nın beşinci, Kuzey Avrupa'nın en büyük ülkesidir. Ülke ayrıca Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinden biraz daha büyük, Özbekistan ile yaklaşık aynı yüz ölçümüne sahiptir. İsveç, 2008 itibariyle 9.2 milyonluk bir nüfusa sahiptir.
Vättern Gölü üzerinden gün doğumu.
İsveç'te rakımı en düşük nokta, Kristianstad kenti yakınındaki Hammarsjön Gölü'nde bulunan körfezde olup -2.41 m kadardır. Aynı şekilde ülkenin en yüksek noktası 2.111 metre ile Kebnekaise'dir.
İsveç yirmi beş adet bölge (landskap) barındırır. Bunlar; Bohuslän, Blekinge, Dalarna, Dalsland, Gotland, Gästrikland, Halland, Hälsingland, Härjedalen, Jämtland, Lapland, Medelpad, Norrbotten, Närke, Skåne, Småland, Södermanland, Uppland, Värmland, Västmanland, Västerbotten, Västergötland, Ångermanland, Öland ve Östergötland şeklindedir. Bu bölgeler herhangi bir yönetimsel durum teşkil etmezken, halkın kendilerini tanımlamakta kullandıkları birer isimden ibarettir. Bu bölgeler, üç ana bölümü (land) oluşturur. Bunlar kuzeydeki Norrland, ortadaki Svealand ve güneydeki Götaland topraklarıdır. Norrland, oldukça seyrek bir nüfusa sahipken, ülkenin yüz ölçümü bakımından yüzde altmışını kapsar.
İsveç'in topraklarının yüzde on beşi, Kuzey Kutup Dairesi içinde yer alır. Yine güney İsveç tarımsal olarak ileriyken, kuzey bölgeler ise yoğun ormanları sayesinde ormancılığa el verişlidir. Ülkedeki en fazla nüfus yoğunluğu, günebatıdaki Öresund bölgesi ile başkent Stokholm yakınlarındaki Mälaren Gölü çevresinde yer alır. Gotland ve Öland adaları İsveç'in en büyük iki adası olup, her ikisi de güneydoğu kıyılarda bulunur. Aynı şekilde Vänern ve Vättern gölleri İsveç'in en büyük iki gölüdür. Vänern Gölü, Kuzey Avrupa'nın en büyük, Avrupa'nın ise Ladoga ve Onega göllerinden sonra üçüncü büyük gölü olmasıyla da bilinmektedir.
İklim[]
Öland'daki tarihöncesi Eketorp Kalesi.
İsveç, Sibirya ile aynı enlemde yer almasına karşın ılıman bir iklime sahiptir. Ülkede yıl boyunca dört mevsim ve yumuşak hava olayları belirgin bir biçimde görülebilmektedir. Ülke üç farklı iklim kuşağına ayrılmaktadır. En güneydeki bölgede okyanus iklimi, orta bölgede nemli karasal iklim, kuzeydeki bölgede ise subarktik iklim görülmektedir.[31] İsveç, kendiyle aynı, hatta kendinden alçak enleme sahip birçok yerden daha ılık ve sıcaktır. Bunun nedeni Gulf Stream okyanus akıntılarıdır.[32][33] Örnekle; orta ve güney İsveç, Rusya'nın ve Kanada'nın birçok bölümünden daha sıcaktır.[34] Yine yüksek enlemlerde bulunması, ülkenin gündüz uzunluklarını oldukça çeşitli kılmaktadır. Ülkenin Kuzey Kutup Dairesi içinde yer alan bölgesinde yaz boyunca güneş batmazken, kışları da hiç güneş doğmaz. Yine güneydoğuda yer alan başkent Stokholm'de haziran ayında on sekiz saat gündüz görülür. Ancak yine bu kentte aralık ayında sadece altı saat gündüz yaşanır. Ülkenin büyük bölümü yıllık 1,600 ila 2,000 saat arasında gün ışığı alır.[35]
Ülkedeki sıcaklıklar kuzeyden güneye oldukça farklılık gösterir. Güney ve orta bölgeler ılık yazlara ve soğuk kışlara sahiptir. Bu bölgelerde yazın hava sıcaklığı ortalama 20 ila 25 °C'ye kara çıkar,[36] 12 ila 15 °C'ye kadar düşer.[37] Aynı şekilde bu bölgelerde kışın sıcaklıklar ortalama -4 ila 2 °C'ye kadar iner.[38] Daha serin yazlar ile uzun, sert kışların görüldüğü ülkenin kuzey bölgelerinde hava genelde eylülden mayısa kadar donma noktasının altındadır.[39][40] Tüm İsveç'te nadiren görülen sıcak hava dalgaları nedeniyle yıl içinde kuzey de dahil olmak üzere yazın hava sıcaklıkları 25 °C'nin üzerine çıkar. Ülkede görülmüş en yüksek sıcaklık 1947 yılında Målilla'da ölçülmüş olup 38 °C kadardır. Aynı şekilde en ölçülmüş en düşük sıcaklık ise 1966'da Vuoggatjålme'de ölçülmüş olup -52.6 °C kadardır.[41][42]
Kiruna Kilisesi, Ülkenin en kuzeyindeki kent olan Kiruna'da yer alır.
Ortalama olarak İsveç'in büyük kısmı yıllık 500 ila 800 mm kadar yağış alır. Bu da ülkeyi küresel ortalamanın altında bırakır. Ancak ülkenin güneyindeki bazı kesimlerde yıllık 1000 ila 1200 mm yağış düşer. Bunun dışında ülkenin kuzeyindeki dağlık alanlarda yağış yıllık 2000 mm'ye kadar yükselir. Kar yağışı görülen günler Güney İsveç'te aralık ve mart arasında, Orta İsveç'te kasım ve nisan arasında, Kuzey İsveç'te ekim ve mayıs arasında görülür. Ancak yine de ülkenin güney ve orta kesimlerinde kar yağışı görülen gün sayısı azdır.[43][44]
| İsveç'te bazı kentlerin yıl içindeki ortalama sıcaklıkları (°C)[45] | ||||||||||||
| Kent | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kiruna | -10/-16 | -8/-15 | -4/-13 | 2/-7 | 8/0 | 14/6 | 17/8 | 14/6 | 9/2 | 1/-4 | -5/-10 | -8/-15 |
| Östersund | -5/-10 | -3/-9 | 0/-6 | 5/-2 | 12/3 | 16/8 | 18/10 | 17/10 | 12/6 | 6/2 | 0/-3 | -3/-8 |
| Stokholm | 1/-2 | 1/-3 | 4/-2 | 11/3 | 16/8 | 20/12 | 23/15 | 22/14 | 17/10 | 10/6 | 5/2 | 1/-1 |
| Göteborg | 2/-1 | 4/-1 | 6/0 | 11/3 | 16/8 | 19/12 | 22/14 | 22/14 | 18/10 | 12/6 | 7/3 | 3/-1 |
| Visby | 1/-2 | 1/-3 | 3/-2 | 9/1 | 14/6 | 18/10 | 21/13 | 20/13 | 16/9 | 10/6 | 5/2 | 2/0 |
| Malmö | 3/-1 | 3/-1 | 6/0 | 12/3 | 17/8 | 19/11 | 22/13 | 22/14 | 18/10 | 12/6 | 8/4 | 4/1
|
Yönetim ve siyaset[]
İsveç, parlamenter monarşi ile yönetilen bir ülkedir. Kral XVI. Karl Gustaf ülkenin başında olmasına rağmen, resmi olarak fazla yetkiye sahip değildir.[46] Araştırma kuruluşu olan the Economist Intelligence Unit, ülkenin monarşik yönetimi nedeniyle demokratik olarak sınıflandırmanın zor olmasını belirterek buna rağmen ülkeyi 167 ülke içinde en demokratik ülke olarak tanımladı.[47] Ülkenin yasama merkezi Riksdag (İsveç Meclisi) 349 üyeye sahip olup, başbakanı seçme yetkisine de sahiptir. Meclis seçimleri her dört yılda bir, eylül ayının üçüncü pazar günü yapılır.
İsveç belediyeleri.
İller ve belediyeler[]
İsveç, üniter bir devlet olup yirmi bir ile (län) ayrılmıştır. Her ilin, merkezi devlet tarafından belirlenen kendi yönetim sınırları (länsstyrelse) vardır. Her bir ilde ayrıca birer il meclisi (landsting) bulunmakta olup üyeleri doğrudan seçimler ile belirlenmektedir.
Her bir ilin içinde birden fazla belediye (kommuner) bulunur. 2004 itibariyle bu belediyelerin sayısı 290'dır. İsveç'teki belediye yönetimi, kent komisyon hükümeti veya kabine tarzı meclise benzer bir şekilde yapılır. Belediyelerdeki yasama topluluğu (kommunfullmäktige) 31 ve 101 arasında üyeye sahip olup kesin bir sayı bulunmamaktadır. Bu üyeler, dört yılda bir ülke çapında düzenlenen ve bir belediye içinde oy verilen partilerin ağırlığı kadar üyeye dağılır.
İsveç'te, belediyelerin daha alt birimleri olan mahalleler bulunmaktadır. 2000 yılı itibariyle ülkede toplam 2,512 mahalle v(församlingar) bulunmaktadır. Her ne kadar bu birimler eskiden İsveç Kilisesi tarafından ayrılmış olsa da, günümüzde nüfus sayımı ve seçimlerde halen bir öneme sahiptir.
Ülkede bu idari bölgelerin dışında yirmi beş bölge ve üç bölüm bulunmaktadır. İsveç hükümeti ayrıca ülkedeki yirmi bir ilin dokuz büyük il altında birleştirilmesini tartışmaktadır. Bunu başarmak için ülkede çeşitli komiteler ve araştırma heyetleri bulunmaktadır. İstatistiksel sonuçlara göre bu projenin 2015 yılı civarında bitmesi planlanmaktadır.[48]
Siyasi tarih[]
10. yüzyılda İsveçlilerin en:Swedes (Germanic tribe) (Svear) ülkesi ve Götar (Gotlar).
İsveç'in krallık tarihinin yaşı kesin olarak belli değildir.[49] Başlangıç tarihi, İsveç'in eski Cermen kabilelerinden olan Svearların, Svealand'ı kurmasıyla da başlayabildiği gibi, kimi tarihçiler de bu kabilenin Gotlar ile birleşerek yeni bir devlet kurmasını İsveç'in siyasi tarihinin başlangıcı olarak kabul eder. İsveç ilk kez 98 yılında Tacitus tarafından tek bir hükümdara sahip olarak yönetilmiştir, fakat ne kadar süre bu şekilde devam ettiğini bilmek neredeyse imkânsızdır. Bununla beraber, tarihçiler genellikle İsveç monarşisini Svealand ve Götaland'ın aynı tek bir kral altında yönetilmesiyle başlatır, bunlar 10. yüzyılda Galip Erik ve oğlu Olof Skötkonung adındaki krallardır. Her ne kadar önemli alanlar fethedilmiş ve bu daha sonra da devam etmişse de, bu olaylar sıklıkla İsveç'in konsolidasyonu (en:consolidation of Sweden) olarak tariflenir.
Önceki krallar için hiçbir güvenilir tarihi kaynak yoktur, onlar hakkındaki bilgiler İsveç'in mitsi kralları ve İsveç'in yarı-efsanevi krallarında bulunabilir. Bu kralların çoğundan, sadece çeşitli Norse destanlarında ve Norse mitolojisinin alakadar yerlerinde bahsedilir.
Sveriges och Götes Konung unvanı en son I. Gustaf tarafından kullanılmıştır, sonraları resmi dökümanlarda bu unvan "İsveç-en:Kings of Sweden, Goth-en:King of the Goths ve Wend kralı-en:King of the Wends" (Sveriges, Götes och Vendes Konung) olarak kullanılmıştır. 1920'lerin başlangıcına kadar, İsveç'teki tüm yasalar şu kelimelerle başlardı, "Biz, İsveç, Goth ve Wend kralı". Bu kullanım 1973'e kadar devam etmiştir.[50] İsveç'in günümüzdeki kralı Carl XVI Gustaf, resmi olarak unvanına ek halklar eklemeden "İsveç kralı" (Sveriges Konung) olarak anılan ilk hükümdardır.
Değişik sosyal grupların temsilcilerinin ülkeyi etkileyen kararları belirlemek ve tartışmak için ilk buluşmaları 1435 yılında Arboga şehrinde olmuş olmasına rağmen, Riksdag terimi ilk kez 1540'larda kullanılmıştır.[51]
Kral Gustav Vasa hükümü altında 1527 ile 1544 yılları boyunca meclise, tüm dört sınıfın da (ruhban sınıfı-en:clergy, soylular sınıfı-en:Swedish nobility, şehirliler-en:townsmen ve köylüler-en:peasants) temsilcileri de üye olmak üzere ilk kez çağrılmıştır.[51] Monarşi 1544 yılında soydan geçer hale gelmiştir.
Yürütme gücü, tarihsel olarak 1680 yılına kadar Kral ve soylu bir Danışma Meclisi (en:Privy Council) arasında paylaşılmıştır, kralın otokratik kurallarını takiben parlamento genel bir yapıya kavuşmuştur. Büyük Kuzey Savaşı'ndaki başarısızlığın bir sonucu olarak, 1719 yılında ülke parlamenter sisteme geçiş yapmış, bunu 1772, 1789 ve 1809 yıllarında üç farklı yapıda anayasal monarşinin takip etmesinin ardından, 1809 İsveç anayasası ile birçok sivil hak garanti altına alınmıştır. Krallık resmi olarak yerini korumuşsa da, sadece törensel görevleri ile devlet başkanlığı semboliktir.
Riksdag Meclisi iki farklı kısımdan oluşur. İsveç 1866 yılında iki meclisli (bikameral) parlemanto ile anayasal monarşiye geçmiştir, Birinci Meclis yerel hükümetler tarafından ve İkinci Meclis direkt olarak halk tarafından her dört senede bir seçilir. 1971'de Riksdag tek meclisli (unikameral) hale gelmiştir. Yasama gücü (sembolik olarak) kral ve parlamento arasında 1975 yılına kadar paylaşılmıştır. İsveç vergi sistemi-en:taxation Riksdag (parlamento) tarafından kontrol edilmiştir.
Modern siyasi sistem[]
Stokholm'daki meclis binasının (riksdag) görünümü.
Yasal olarak 349 üyeli İsveç meclisi (riksdag) İsveç'in siyasi olarak oldukça önemli bir birimidir. Meclisin başbakanı seçme, bakanlar atama yetkileri bulunmaktadır. Ayrıca yasama görevi de meclis ile başbakanın ortak yetkisindedir. Ülkenin yürütme erki hükümet tarafından uygulanır. Ayrıca yargı görevi de bağımsız mahkemelerce yapılır. İsveç, zorunlu yargı kontrolü olmayan bir ülkedir. Ancak bu zorunlu olmayan kontrol lagrådet (yasa konseyi) tarafından yürütülür. Bu yargı kontrolü daha çok teknik konular hakkında olup, daha az tartışmalı siyasi olaylarla ilgilidir. Meclisin tutumu ve hükümetin kararları ne olursa olsun, özellikle durum yasalara aykırıysa, hükümetin yapmak istedikleri uygulanmamaktadır. Ancak yargı kontrolündeki ve zayıf yargı görevindeki çeşitli sınırlamalar yüzünden bu durum çok nadiren uygulanabilmektedir.
Legislation may be initiated by the cabinet or by members of Parliament. Members are elected on the basis of proportional representation for a four-year term. The Constitution of Sweden can be altered by the Riksdag, which requires a simple but absolute majority and two decisions with general elections in between. Sweden has three other constitutional laws: the Act of Royal Succession, the Freedom of Press Act and the Fundamental Law on Freedom of Expression.
2006 yılındaki yenilemeler sırasında Riksdag binası.
The Swedish Social Democratic Party has played a leading political role since 1917, after Reformists had confirmed their strength and the revolutionaries left the party. After 1932, the cabinets have been dominated by the Social Democrats. Only four general elections (1976, 1979, 1991 and 2006) have given the centre-right bloc enough seats in Parliament to form a government. However, poor economic performance since the beginning of the 1970s, and especially the crisis at the beginning of the 1990s, have forced Sweden to reform its political system to become more like other European countries. In the 2006 general election the Moderate Party, allied with the Centre Party, Liberal People's Party, and the Christian Democrats, with a common political platform, won a majority of the votes. Together they have formed a majority government under the leadership of the Moderate party's leader Fredrik Reinfeldt. The next elections will be held in September 2010.[52]
Election turnout in Sweden has always been high by international comparison, although it has declined in recent decades, and is currently around 80% (80.11 in general election of 2002, 81.99 in general election of 2006). Swedish politicians enjoyed a high degree of confidence from the citizens in the 1960s but it has since declined steadily and has a markedly lower level of trust than its Scandinavian neighbours.[53]
Some Swedish political figures that have become known worldwide include Raoul Wallenberg, Folke Bernadotte, eski Secretary General of the United Nations Dag Hammarskjöld, eski Başbakan Olof Palme (suikaste kurban gitti), eski Dışişleri Bakanı Anna Lindh (suikaste kurban gitti), eski Prime Minister and Foreign minister Carl Bildt, eski President of the General Assembly of the United Nations Jan Eliasson, and eski International Atomic Energy Agency Iraq inspector Hans Blix.
Siyasi oluşumlar[]
İsveç, en önemlileri sendikalar, bağımsız Hıristiyan hareketi, "içki karşıtlığı" hareketi, kadın hareketi ve -yakın zamanlarda- spor hareketi olmak üzere, "popüler hareketler" (Folkrörelser) aracılığıyla, sıradan halkın güçlü bir politik katılım geleneğine sahiptir.
Sweden is currently leading the EU in statistics measuring equality in the political system and equality in the education system.[54] Gudrun Schyman founded the first Swedish feminist party, the Feminist Initiative party, commonly referred to simply as F!, in 2005. Ms. magazine quoted Schyman's view of Sweden's reputation for progressive initiatives: "In Sweden there’s a gap between words and reality... Internationally a lot of people look upon Sweden as equality paradise, but that is not the truth – and now things are actually going backwards."[55] In fact the pay gap between men and women in Sweden is %6%; a bit higher than the EU average of 15%. Sweden compares unfavourably with the EU average when it comes to providing full-time jobs for women, with a high fraction of employed women working part-time.[54]
Hukuk ve yargı sistemi[]
İsveç'te bir polis arabası (Volvo V70).
İsveç Yüksek Mahkemesi (Supreme Court of Sweden), özel hukuk ve ceza hukukundan doğan davalara üçüncü ve son aşamada bakan makamdır. Bir davanın Yüksek Mahkemeye götürülebilmesi için öncelikle temyiz müsaadesi alınmış olmalıdır ve bir kaç istisna haricinde, temyiz müsaadesi ancak davanın konusu örnek oluşturacak nitelikte ise verilmektedir. Yüksek Mahkeme hükûmet tarafından atanan 16 üyeden (justitieråd) oluşur. Ancak mahkeme parlamentodan (Riksdag) bağımsız bir kurumdur ve hükûmet mahkemenin kararlarına müdahale etme hakkına sahip değildir.
İsveç'te hukuk, devletin çeşitli organları tarafından uygulanır. İsveç Polis Teşkilatı (Swedish Police Service), polisi ilgilendiren sorunlarla ilgilenen bir devlet kurumudur. National Task Force, National Criminal Investigation Department'ın içinde bulunan bir ulusal SWAT birimidir. İsveç Gizli Servisi'nin sorumlulukları karşı casusluk, terörist etkinliklerle mücadele, anayasanın korunması ve hassas nesneler ile insanların korunmasıdır.
2005'te 1201 kişiyle suçlara ilişkin yapılan bir araştırmaya göre, İsveç'te suç oranı diğer AB ülkelerine kıyasla, ortalamanın üzerindedir. İsveç'te saldırı, cinsel saldırı, nefret suçu ve tüketicilere yönelik dolandırıcılık suçlarının oranı yüksek ya da ortalamanın üzerindedir. Öte yandan, soygun, araba hırsızlığı ve uyuşturucu sorunlarının oranı düşüktür. Rüşvet ise nadirdir.[56]
Dış ilişkiler[]
20. yüzyıl boyunca İsveç'in dışişleri politikası was based on the principle of non-alignment in peacetime and neutrality in wartime.[25] "Sweden's government was left to pursue an independent course based on a foreign policy defined as nonalignment in times of peace so that neutrality would be possible in the event of war."
Sweden's doctrine of neutrality is often traced back to the 19th century as the country has not participated in any war since the end of the Swedish campaign against Norway in 1814. During World War II Sweden joined neither the allied nor axis powers. This has sometimes been disputed since in effect Sweden allowed in select cases the Nazi regime to use its railroad system to transport troops and goods,[21][23] especially iron ore from mines in northern Sweden, which was vital to the German war machine.[23][57]
During the early Soğuk Savaş era, Sweden combined its policy of non-alignment with a low profile in international affairs, although it also pursued a security policy based on strong national defence to deter attack.[58] At the same time, the country maintained relatively close informal connections with the Western bloc, especially in the realm of intelligence exchange. In 1952, a Swedish DC-3 was shot down over the Baltic Sea by a Soviet MiG-15 jet fighter. Later investigations revealed that the plane was actually gathering information for NATO.[59] Another plane, a Catalina search and rescue plane, was sent out a few days later and shot down by the Soviets as well. Olof Palme, the eski prime minister of Sweden, visited Cuba during the 1970s and showed his support for Cuba in his speech.
Beginning in the late 1960s, Sweden for a period attempted to play a more significant and independent role in international relations. This involved significant activity in international peace efforts, especially through the United Nations, and in support to the Third World. Since the assassination of Olof Palme in 1986 and the end of the Cold War, this has been significantly toned down, although Sweden remains comparatively active in peace keeping missions and maintains a generous foreign aid budget.
In 1981 a Soviet Whiskey class submarine ran aground close to the Swedish naval base at Karlskrona in the southern part of the country. It has never been clearly established whether the submarine ended up on the shoals through a navigational mistake or if it was a matter of espionage against Swedish military potential. The incident triggered a diplomatic crisis between Sweden and the Soviet Union.
Since 1995 Sweden has been a member of the Avrupa Birliği, and as a consequence of a new world security situation the country's foreign policy doctrine has been partly modified, with Sweden playing a more active role in European security co-operation.
Askeri[]
The JAS 39 Gripen is an advanced Swedish multi-role fighter aircraft of the Swedish Air Force.
A Swedish Army Leopard 2 main battle tank.
İsveç Silahlı Kuvvetleri (Försvarsmakten) is a government agency reporting to the İsveç Savunma Bakanlığı'na and responsible for the peacetime operation of the armed forces of Sweden. The primary task of the agency is to train and deploy peace support forces abroad, while maintaining the long-term ability to refocus on the defence of Sweden in the event of war. Silahlı kuvvetler Ordu, Hava Kuvvetleri ve Donanma şeklinde bölünmüştür. Silahlı kuvvetlerin komutanı İsveç Silahlı Kuvvetleri Başkanı (Överbefälhavaren, ÖB) olup, after the sovereign the most senior officer in the country.
Until the end of the Cold War, nearly all males reaching the age of askerlik hizmeti were conscripted. In recent years, the number of conscripted males has shrunk dramatically, while the number of female volunteers has increased slightly. Recruitment has generally shifted towards finding the most motivated recruits, rather than solely those otherwise most fit for service. All soldiers serving abroad must by law be volunteers. In 1975 the total number of conscripts was 45,000. By 2003 it was down to 15,000. After the Defence Proposition of 2004, the number of troops in training will decrease even more to between 5,000 and 10,000 each year. The need to recruit only the soldiers later prepared to volunteer for international service will be emphasized. The total forces gathered would consist of about 60,000 men. This could be compared with the 80s before the fall of the Soviet Union, when Sweden could gather up to 1,000,000 men.
Swedish units have taken part in peacekeeping operations in the Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kıbrıs, Bosna Hersek, Kosova, Liberya, Lübnan, Afganistan and Çad.
Currently, one of the most important tasks for the Swedish Armed Forces has been to form a Swedish-led EU Battle Group to which Norway, Finland, Ireland and Estonia will also contribute.[60] The Nordic Battle Group (NBG) had a 10-day deployment readiness during the first half of 2008 and, although Swedish led, had its Operational Headquarters (OHQ) in Northwood, outside London.
Ekonomi[]
Gross Regional Product (GRP) per capita in thousands of kronor (2004).
Sweden is an export-oriented market economy featuring a modern distribution system, excellent internal and external communications, and a skilled labour force. Timber, hydropower, and iron ore constitute the resource base of an economy heavily oriented toward foreign trade. Sweden's engineering sector accounts for 50% of output and exports. Telecommunications, the automotive industry and the pharmaceutical industries are also of great importance. Agriculture accounts for 2 percent of GDP and employment.
The 20 largest (by turnover in 2007) companies registered in Sweden are Volvo, Ericsson, Vattenfall, Skanska, Sony Ericsson Mobile Communications AB, Svenska Cellulosa Aktiebolaget, Electrolux, Volvo Personvagnar, TeliaSonera, Sandvik, Scania, ICA, Hennes & Mauritz, Nordea, Preem, Atlas Copco, Securitas, Nordstjernan, and SKF.[61] Sweden's industry is overwhelmingly in private control; unlike some other industrialized Western countries, such as Austria and Italy, publicly owned enterprises were always of minor importance.
Real GDP growth in Sweden, 1996–2006.
Some 4.5 million residents are working, out of which around a third with tertiary education. GDP per hour worked is the world's 9th highest at 31 USD in 2006, compared to 22 USD in Spain and 35 USD in United States.[62] According to OECD, deregulation, globalization, and technology sector growth have been key productivity drivers.[62] GDP per hour worked is growing 2½ per cent a year for the economy as a whole and trade-terms-balanced productivity growth 2%.[62] Sweden is a world leader in privatized pensions and pension funding problems are relatively small compared to many other Western European countries.[63] The Swedish labor market has become more flexible, but it still has some widely acknowledged problems.[62] The typical worker receives 40% of his income after the tax wedge. The slowly declining overall taxation, 51.1% of GDP in 2007, is still nearly double of that in the United States or Ireland. State and municipal bureaucrats amount to a third of Swedish workforce, multiple times the proportion in many other countries. Overall, GDP growth has been fast since reforms in the early 1990s, especially in manufacturing.[64]
Dünya Economik Forumu 2008 competitiveness index ranks Sweden 4th most competitive, behind Denmark.[65] The Index of Economic Freedom 2008 ranks Sweden the 27th most free out of 162 countries, or 14th out of 41 European countries, Sweden ranked 9th in the IMD Competitiveness Yearbook 2008, scoring high in private sector efficiency.[66] According to the book, The Flight of the Creative Class, by the U.S. economist, Professor Richard Florida of the University of Toronto, Sweden is ranked as having the best creativity in Europe for business and is predicted to become a talent magnet for the world’s most purposeful workers. The book compiled an index to measure the kind of creativity it claims is most useful to business — talent, technology and tolerance.[67]
Swedes have rejected the euro in a popular vote and Sweden maintains its own currency, the Swedish krona (SEK). The Swedish Riksbank — founded in 1668 and thus making it the oldest central bank in the world — is currently focusing on price stability with its inflation target of 2%. According to the Economic Survey of Sweden 2007 by the OECD, the average inflation in Sweden has been one of the lowest among European countries since the mid-1990s, largely because of deregulation and quick utilization of globalization.[62]
The largest trade flows are with Germany, the United States, Norway, the United Kingdom, Denmark, and Finland.
A September 29, 2008 editorial in the Wall St. Journal quoted Jan Björklund, leader of Sweden's Liberal Party, as saying, "The corporate tax is one of the taxes which large companies really study when they plan to set up business somewhere." The editorial goes on to say, "The corporate tax reduction will bring the Swedish rate down to 26.3% from 28%, continuing its fall from a high of 57% in 1987... entrepreneurship had become such an alien concept that more than half of Sweden's 50 largest companies were founded before World War I and only two after 1970—the period when taxes and social welfare programs proliferated... Three years ago Sweden eliminated its inheritance tax."[68]
Altyapı: Enerji ve ulaşım[]
Büyük Stokholm biletli trenleri.
İsveç'in enerji pazarı büyük oranda özelleştirilmiş durumdadır. İskandinav enerji pazarı, Avrupa'da liberalleştirilen ilk enerji marketi olma özelliği taşımakta olup, Nord Pool içinde alım-satımı yapılmaktadır. 2006 yılında 139 kvs üretimin içinde 61 ... (%44) kadarı hidroelektrik enerjisinden, 65ö (47%) kadarı da nükleer enerjiden elde edilmiştir. Aynı şekilde biyoyakıt, kömür gibi organik yakıtlardan, 13 TWh (9%) kadar, rüzgâr enerjisinden 1TWh (%1) kadar enerji üretilmiştir. İsveç, her yıl ortalama 6 x enerjisini dışarıdan almaktadır.[69] Biyokütle, genel hatlarıyla bölgesel ısıtma, merkezi ısıtma ve sanayi işlemlerinde kullanılmaktadır.
Malmö ile Danimarka'nın başkenti Kopenhag'ı birbirine bağlayan Öresund Köprüsü.
Diğer taraftan İsveç, benzinli araç kullanımını 2025 yılında yasaklayacak bir yasa çıkartmıştır.[70]
1973 Petrol Krizi sonrasında İsveç, fosil yakıtların kullanım payını azaltma kararı aldı. O günden bugüne, elektrik enerjisinin en ağırlıklı üretim alanı nükleer ve hidroelektrik enerjiden sağlanmaktadır. Ancak yine de nükleer kaynakların kullanımı sınırlandırılmış durumdadır. Yine Amerika Birleşik Devletleri'nde 1979 yılında yaşanan Three Mile Adası kazası sonucunda İsveç hükümeti, yeni nükleer santrallarin açılmasına engel olmaya başladı. In March 2005, an opinion poll showed that 83% supported maintaining or increasing nuclear power.[71] Politicians have made announcements about oil phase-out in Sweden, decrease of nuclear power, and multi-billion dollar investments in renewable energy and energy efficiency.[72][73] The country has for many years pursued a strategy of indirect taxation as an instrument of environmental policy, including energy taxes in general and carbon dioxide taxes in particular.[72]
The Gothenburg tram M32
İsveç 162.707 km paved road and 1.428 km of expressways sahiptir. Motorways run through Sweden, Denmark and over the Öresund Bridge to Stockholm, Gothenburg, Uppsala and Uddevalla. The system of motorways is still under construction and a new motorway from Uppsala to Gävle was finished on October 17, 2007. Sweden had left-hand traffic (Vänstertrafik in Swedish) from approximately 1736 and continued to do so well into the 20th century. Voters rejected right-hand traffic in 1955, but after the Riksdag passed legislation in 1963 changeover took place in 1967, known in Swedish as Dagen H.
Demiryolu taşımacılığı pazarı özelleştirilmiştir, but while there are many privately owned enterprises, many operators are still owned by state or municipalities. Operators include SJ, Veolia Transportation, Connex, Green Cargo, Tågkompaniet, Inlandsbanan, and a number of regional companies. Most of the railways are owned and operated by Banverket.
The largest airports include Stockholm-Arlanda Airport (17.91 million passengers in 2007) 40 km north of Stockholm, Gothenburg-Landvetter Airport (4.3 million passengers in 2006), and Stockholm-Skavsta Airport (2.0 million passengers). Sweden hosts the two largest port companies in Scandinavia, Port of Göteborg AB (Gothenburg) and the transnational company Copenhagen Malmö Port AB.
İç siyaset[]
|
Bakınız: Nordic model, Swedish welfare |
Jönköping, Småland'da Milyon program bölgesi.
Sweden has always provided solid support for free trade (except agriculture), free immigration, and strong property rights. After World War II a succession of governments increased the welfare state and the tax burden, and Sweden's GDP per capita ranking fell from the 4th to 14th place in a few decades.[74]
İsveç 1980'lerden bu yana bu modelden uzaklaşmaya başlamıştır, and according to the OECD and to McKinsey, Sweden has recently been relatively fast in liberalization compared to countries such as France. Deregulation-induced competition helped Sweden to halt the economic decline and restore strong growth rates in the 2000s.[62][75] The current Swedish government is continuing the trend to pursue moderate reforms.[62][76] Growth has been higher than in many other EU-15 countries.
1990'larda hakim olan pazar eksenli tarım politikalarına İsveç de uydu. Since the 1930s, the agricultural sector had been controlled by an "iron triangle" of special interest farming organizations, politicians, and bureaucrats. This coalition formed a top-down administration that controlled prices and restricted competition, consequently hurting consumers. In the 1980s, a group of economists managed to get agricultural policy on the public agenda. Two prominent publications, The Political Economy of the Food Sector: The Case of Sweden and War Preparedness or Protectionism?, fueled the debate. An alliance with the Ministry of Finance and public choice analysis exposed the "iron triangle". In June 1990, the Parliament voted for a new agricultural policy marking a significant shift to a freer price system coordinated by competition. As a result, food prices fell somewhat. However, the liberalizations soon became moot because EU agricultural controls supervened.”[77]
Since the late 1960s, Sweden has had the highest tax quota (as percentage of GDP) in the industrialized world, although today the gap has narrowed and Denmark has surpassed Sweden as the most heavily taxed country among developed countries. Sweden has a two step progressive tax scale with a municipal income tax of about 30% and an additional high-income state tax of 20–25% when a salary exceeds roughly 320,000 SEK per year. The employing company pays an additional 32% of an "employer's fee." In addition, a national VAT of 25% is added to many things bought by private citizens, with the exception of food (12% VAT), transportation, and books (6% VAT). Certain items are subject to additional taxes, e.g. electricity, petrol/diesel and alcoholic beverages. As of 2007, total tax revenue was 47.8% of GDP, the second highest tax burden among developed countries, down from 49.1% 2006.[78] Inverted tax wedge - the amount going to the service worker's wallet - is approximately 15% compared to 10% in Belgium, 30% in Ireland and 50% in United States.[74] Public sector spending amounts to 53% of the GDP. State and municipal employees total around a third of the workforce, much more than in most Western countries. Only Denmark has a larger bureaucracy (38% of Danish workforce). Spending on transfers is also high.
İşgücünün yüzde sekseni sendikalarda örgütlüdür which have the right to elect two representatives to the board in all Swedish companies with more than 25 employees.[79] Sweden have a relative high amount of sick leaves per worker in OECD: the average worker loses 24 days due to sickness.[64] In December 2008 the number employed in age group 16-64 was 75.0%. The employment tendency was very strong in 2007. The positive trend continued during the first half of 2008, but the rate of increase slackened. According to SCB the unemployment rate in December 2008 was at 6.4%.[80]
Eğitim[]
Uppsala Üniversitesi
İsveç, dünyanın eğitim konusunda en gelişmiş ülkelerinden biridir. 1-5 yaş arası çocuklar bir halk anaokuluna giderler. (İsveççe: förskola veya dagis). 6 ila 16 yaş arası zorunlu eğitim vardır. Swedish 15-year-old pupils have the 22nd highest average score in PISA assessments, being neither significantly higher nor lower than the OECD average.[81] After completing the 9th grade, about 90% of the students continue with a three-year upper secondary school (gymnasium), which can lead to both a job qualification or the entrance exam to university. The school system is largely financed by taxes. The Swedish government treats public and independent schools equally[82] by introducing education vouchers in 1992 as one of the first countries in the world after The Netherlands. Anyone can establish a for-profit school and the municipality must pay new schools the same amount as municipal schools get. School lunch is free for all students in Sweden, which usually includes one or two different kinds of hot meals, a meal for vegetarians, salad bar, fruit, bread, and milk or water for drink. Some schools, especially kindergartens and middle schools, even serve breakfast for free to those who want to eat before school starts.
There are a number of different universities and colleges in Sweden, the oldest and largest of which are situated in Uppsala, Lund, Gothenburg and Stockholm. Only a few countries such as Canada, the United States and Japan have higher levels of tertiary education degree holders. Along with several other European countries, the government also subsidises tuition of international students pursuing a degree at Swedish institutions, although there has been talk of this being changed.[83]
Nüfus[]
Stokholm, İsveç'in başkenti ve en büyük kentidir.
2008 yılı itibariyle ülkenin nüfusu 9.234.209 kadardır.[84] Nüfus sayısı ilk defa 12 Ağustos 2004 tarihinden dokuz milyonun üzerine çıktı. Ülkedeki nüfus yoğunluğu kilometre kare başına sadece yirmi kişidir. Bu oran ülkenin güneyinde, kuzeyine göre daha fazladır. İsveç'te nüfusun yüzde seksen beşi kadarı kentsel alanlarda yaşar.[1] Başkent Stokholm yaklaşık 800.000'lik (kentsel alan ile beraber 1,3 milyon, tüm çevresiyle beraber yaklaşık 2 milyon) bir nüfusa sahiptir. Göteborg ve Malmö ise ülkenin sırasıyla ikinci ve üçüncü büyük yerleşimleridir.
2007'de, nüfusun %13,4'ü (1,23 milyon) yurtdışında doğan insanlardan ibarettir.[85] Bunun sebepleri arasında İskandinav ülkeleri arasında yaşanan göçler, işgücü göçleri ve mültecilerin ülkeye göçü yer almaktadır. İsveç, I. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar göç veren bir ülkeyken, II. Dünya Savaşı'nın bitiminden sonra göç alan bir ülke oldu. 2007 yılında ülkeye toplam 99.485 insan göç etti.[86]
Göteborg'daki takımadalardan biri olan Halsö Adası.
2007 yılı itibariyle, İsveç'e en çok göç veren ülkelerin başında Finlandiya yer almaktadır. Bunu, Yugoslavya, Irak, Polonya, İran, Danimarka, Almanya, Norveç, Türkiye, Şili, Lübnan, Tayland, Somali, Birleşik Krallık, Suriye, Çin Halk Cumhuriyeti ve Amerika Birleşik Devletleri doğumlu insanlar izlemektedir. Son on yılda ise bu ülkelerin başında Irak, Polonya, Tayland, Somali ve Çin Halk Cumhuriyeti yer almaktadır.[87]
1967 yılında tanıtılan ve İskandinav ülkeleri dışından ülkeye gelen göçü zorlaştıran yasalar sonucunda, 1969–70 yılları dolaylarında ülkeye göç eden İskandinav göçmen nüfusu 40.000 ile tarihteki en yüksek noktasına erişti. Yine mülteci olarak ülkeye gelip yerleşen mülteciler ve onların ardından gelen mülteci yakınları sayesinde ülkedeki mülteci oranı 1980'lerin sonundan sonra hızla arttı. Özellikle İran ve Şili'den gelen mülteciler daha yüksek bir ivmeye sahipti. 1990'lar boyunca bu ülkelere Yugoslavya'dan kopan ülkeler ile Orta Doğu ülkeleri eklendi.[88] 15 Aralık 2008'de gelen yeni yasa sayesinde Avrupa Birliği dışından işçi alımları kolaylaştı. Böylece Hindistan, Çin Halk Cumhuriyeti ve Amerika Birleşik Devletleri'nden gelen işçi sayısı da artmaya başladı.[89]
Dil[]
İsveççe konuşan nüfus dağılımını göseren harita.
İsveç'te en çok konuşulan dil, bir Kuzey Cermen dili olan ve Danca, Norveççe gibi dillerle yakın akraba olan İsveççedir. Ancak İsveççe, bu diğer Kuzey Cermen dillerinden biçimce ve okunuşça farklıdır. Norveççe bilen bir kişi zorlanarak da olsa İsveççe bir konuşmayı anlayabilir. Yine Danca bilen bir kişi, Norveççe bilenden biraz daha fazla zorlanarak konuşmaları anlayabilir.[90] İsveççe İsveç'te en çok konuşulan dil olmasına karşın ülkede resmi dil konumunda değildir. İsveç Finleri de İsveç'te ikinci büyük dil grubunu oluşturur. Ülkedeki nüfusun yüzde üçü tarafından konuşulan Fince, azınlık dili olarak kabul edilmektedir. Ülkedeki diğer azınlık dilleri Meänkieli, Sami, Romanca ve Yidiş şeklindedir. İsveççenin devlet dili olması konusunda mecliste yapılan bir 2005 önerisi, sınırda bir oyla reddedildi.[91]
Halkın büyük bir kısmı, Anglo-Amerikan kültürüyle olan yakınlıklarına bağlı olarak yabancı dil olarak İngilizce gibi kimi yabancı dilleri bilmektedir. II. Dünya Savaşı sonrasında doğan İsveçliler, ticari bağlantılar, denizaşırı yolculukların popülerliği, Anglo-Amerikan etkiler ve filmlerde altyazı kültürünün baskın olması gibi nedenlerle İngilizceyi oldukça rahat öğrenebilmektedirler. İsveç'te İngilizce, liselerde öğretimi zorunlu olan yabancı dildir.[92] Bölgesel öğretim kurumlarının kararlarına bağlı olarak, İngilizce birinci sınıf ile dokuzuncu sınıf arasında zorunlu olarak işlenmektedir. Bunların dışında Fransızca, Almanca ve İspanyolca gibi diller de bir ikinci yabancı dil olarak öğretilmektedir.[90] Yine İsveççe kurslarında Danca ve Norveççeden örnekler işlenmektedir.
Din[]
Uppsala Katedrali.
11. yüzyıldan önce İsveçliler, İskandinav putperestliğine inanıp, Æsir tanrılarına taparlardı. Uppsala, tapınakların merkeziydi. 11. yüzyılda yaşanan Hıristiyanlaşma ile, ülkenin yasaları değiştirildi. 19. yüzyıla kadar başka tanrılara tapmak yasaklandı. 1530'larda Protestanlık'ın gelişmesinden sonra Martin Luther'in İsveç kurumu Olaus Petri ülkede önemli etkiler yarattı. Bu dönemde kilise ile devletin bağı ve ülkenin Roma Katolik piskoposluğu ile olan bağları koparıldı. Bu sayede ülkede Luteranizm egemen olmaya başladı. Bu süreç 1593'te gerçekleşen Uppsala Kilise Meclisi'nin kurulmasıyla tamamlandı. Reform'u izleyen ve çoğu zaman Luteran Ortodokluğu adı verilen dönem boyunca Kalvinistler, Hollandalılar, Valonyalılar ve Moravya Kilisesi üyeleri gibi küçük Luteran-olmayan gruplar ticaret ve sanayide etkin rol oynadıkları gibi, dinî görünümlerini düşük tuttukları sürece oldukça hoşgörüyle karşılandılar. Kuzeydeki Sami toplulukları aslen şaman inançlarına sahipken, 17 ve 18. yüzyıl itibariyle İsveçli Luteran misyonerlerin etkisiyle yavaş yavaş Protestanlık mezhebini benimsemeye başladı.
Lund Katedrali
Ülke 18. yüzyıl sonuna kadar liberalleşemese de, Musevilik, Katoliklik gibi diğer inançlara sahip insanlar rahatça yaşama ve çalışma hakkı elde ettiler. Yine de 1860 yılına kadar İsveç'te Luteranların başka bir dine geçmesi yasadışıydı. 19. yüzyılda laik kiliselerin ülkeye gelişiyle beraber yüzyılın sonunda laiklik, halk ile kilise törenlerinin arasının açılmasıyla son buldu. İsveç Kilisesi'nin terk edilmesi o dönemde 1860 muhalefet yasası olarak anılan uygulamayla, kişinin başka bir mezhebe geçmesi zorunlu kılınarak yasallaştı. Tam anlamıyla dinî mezhepleri terketme hakkı, 1951'deki Din Özgürlüğü yasası ile gerçekleşti.
Günümüzde İsveç halkının %75'i Luteran olan İsveç Kilisesi'ne bağlıdır. Ancak bu sayı her sene yaklaşık %1 oranında azalmaktadır. Ayrıca kilise hizmetleri de yalnızca nüfusun tek rakamlı yüzdesi tarafından kullanılmaktadır.[93] Bu büyük etkin olmayan grubun varlığının sebebi 1996 yılına kadar, anne ya da babasından en az birinin İsveç Kilisesi'ne bağlı olması durumunda her çocuğun otomatik olarak bu kiliseye üye yapılmasıydı. Ancak 1996'dan sonra sadece vaftiz edilen kimseler bu kiliseye üye olmaya başladı. Bunun yanında yaklaşık 275.000 İsveçli, çeşitli laik kiliselere üyedir. Bu laik kiliselere katılım yüzdesi çok daha yüksektir. Bunun dışında ülkeye gerçekleşen göç nedeniyle ülkede 92.000 Katolik ve 100.000 Ortodoks yaşamaktadır.[94] Yine aynı nedenden dolayı ülkede önemli bir Müslüman kesim de bulunmaktadır. Ülkedeki yarım milyona yakın Müslümanın sadece %5'i (25.000 kişi) düzenli olarak namaz ibadetini yerine getirmekte ve Cuma namazlarına katılmaktadır.[95]
Sağlık[]
İsveç'teki sağlık hizmetleri kalitesi, diğer gelişmiş ülkelerle benzerlik gösterir. İsveç, bebek ölüm oranı dünyadaki en düşük beş ülkeden biridir. Ülkedeki ortalama yaşam süresi ve güvenilir içme suyu oranı yüksektir. Tedavi arayan herhangi bir İsveç vatandaşı, kısa sürede özel doktorlara erişebilmektedir. Yine birçok farklı tedavi şekli de talep edilebilmektedir. Ülkede sağlık hizmetleri, 21 il meclisi tarafından üstlenildiği gibi, hükümet tarafından verilen bütçelerle karşılanmaktadır. Ülkede vatandaşlar çok düşük miktarlarda tüm sağlık hizmetlerinden sıra beklemeksizin yararlanabilmektedir.
Bilim ve teknoloji[]
Christer Fuglesang, uzaya giden ilk İsveçli ve İskandinav.
İleri bir sanayi devleti olan İsveç, dünya genelinde söz sahibi olan bilimsel ve teknolojik birçok gelişmenin öncüsüdür. Yine devlet sektörün ve özel sektörün araştırma ve geliştirme kısmı ülkenin gayrı safi yurtiçi hasılasının yaklaşık %4'ünden pay alır. Bu bağlamda yüzde olarak en çok Ar-Ge yatırımı yapan ülkelerden biri İsveç'tir. İsveç'teki araştırma etkinlikleri standartı oldukça yüksek olup, ülke bu konuda birçok alanda dünya lideridir. İsveç, Avrupa'da en çok Ar-Ge yatırımı yapan ve kişi başına en çok bilimsel çalışma düşen ülke konumundadır.[96]
İsveç hükümeti Ar-Ge uygulamalarını güçlendirmek ve bilimsel alanda yüksek öncelikler atamak için uğraşmaktadır. Bu bakımdan İsveç en yenilikçi devletlerden biri olarak gösterilebilir. Uzun yıllardır, ileri teknoloji yatırımları ve kullanımıyla OECD ülkeleri arasında öncüler arasında yer alan İsveç, uluslararası karşılaştırmada hemen hemen tüm ileri teknoloji ve sanayi alanlarda, özellikle farmasötik ve iletişim alanlarında, gelişmiş durumdadır.
İstatistiklere bakıldığında 1970-2003 arasındaki dönem boyunca, İsveç'in yenilik sistemi OECD ülkeleri arasında patentlenmiş ürünlerin nüfus büyüklüğüyle ilişkisine göre hesaplanan teknolojik yenilik geliştirme sıralamasında ön sıralarda yer almaktadır. Patentleme kriterine bakıldığında, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği ve Japonya'yı geride bırakan İsveç, sadece İsviçre'nin arkasından ikinci sıradadır.
İsveç ekonomisi, bilgi yoğunluklu ve ihracat üzerine kurulu bir üretim sektörünü barındırır.[97]
İcatlar[]
Alfred Nobel, dinamitin mucidi ve Nobel Ödülü'nün hamisi
In the 18th century Sweden's scientific revolution took off. Previously, technical progress had mainly come from professionals who had immigrated from mainland Europe. In 1739, the Royal Swedish Academy of Sciences was founded, with people such as Carolus Linnaeus and Anders Celsius as early members. From the 1870s, engineering companies were created at an unmatched rate and engineers became heroes of the age. Many of the companies founded by early pioneers are still internationally familiar. Gustaf Dalén founded AGA, and received the Nobel Ödülü for his sun valve. Alfred Nobel invented dynamite and instituted the Nobel Ödülüs. Lars Magnus Ericsson started the company bearing his name, Ericsson, still one of the largest telecom companies in the world. Jonas Wenström was an early pioneer in alternating current and is along with Croatian inventor Tesla credited as one of the inventors of the three-phase electrical system.[98]
The traditional engineering industry is still a major source of Swedish inventions, but pharmaceuticals, electronics and other high-tech industries are gaining ground. Tetra Pak is an invention for storing liquid foods, invented by Erik Wallenberg. Håkan Lans invented the Automatic Identification System, a worldwide standard for shipping and civil aviation navigation. Losec, an ulcer medicine, was the world's best-selling drug in the 1990s and was developed by AstraZeneca. A large portion of the Swedish economy is to this day based on the export of technical inventions, and many large multinational corporations from Sweden have their origins in the ingenuity of Swedish inventors.[98]
Sweden has a total of 33,523 patents as of 2007, according to the United States Patent and Trademark Office, and only ten other countries have more patents than Sweden.[99]
Kültür[]
Falu kırmızısı renkte bir boyayla badanalanmış geleneksel bir İsveç kır evi.
İsveç'in dünya çapında üne sahipçok sayıda sanatçısı bulunmaktadır. Bunlar arasında August Strindberg, Astrid Lindgren ve Nobel Ödülü sahipleri Selma Lagerlöf ve Harry Martinson yer almaktadır. Ülkenin toplamda yedi Nobel Edebiyat Ödülü bulunmaktadır (2010 itibariyle). Yine ülkede doğmuş dünya çapında tanınan ressamlar arasında Carl Larsson ve Anders Zorn yer almaktadır. Ayrıca Tobias Sergel ve Carl Milles adlı heykeltıraşlar da heykel sanatında tanınırlığa sahiptir.
Ülkenin 20. yüzyıl kültür tarihinde, ilk verilen sinema eserleri arasında yer alan filmler önemli bir yer tutmaktadır. Bu ilk sinema örnekleri arasında Mauritz Stiller ve Victor Sjöström gibi ünlü İsveçli oyuncuların eserleri yer almaktadır. 1920'lerden 1980'lere kadarki dönemde film yapımcısı Ingmar Bergman; oyuncu Greta Garbo ve Ingrid Bergman uluslararası olarak geniş tanınırlık elde etti. Son yıllarda Lukas Moodysson ve Lasse Hallström gibi isimlerin filmleri de geniş bir izleyici kitlesine sahiptir.
Cinsellik[]
1960'lar ve 1970'ler boyunca İsveç, "cinsel devrim" olarak anılan ve kadın-erkek eşitliğini savunan kültürel akımda da öncü bir görev üstlendi.[100] Günümüzde İsveç'teki bekarların sayısı dünya standartlarına göre oldukça yüksektir. Eski bir İsveç filmi olan I Am Curious (Yellow) (1967), içerdiği sevişme sahnelerinin yanında cinselliğin liberal açısına değinmektedir. Bu tarz, o dönemden sonra "İsveç günahı" (Swedish sin) olarak anılmaya başladı. İsveç ayrıca eşcinsellik konusunda da özgürlükçü bir tutuma sahiptir. Örneğin Fucking Åmål filminde küçük bir İsveç kenti olan Åmål'daki iki genç lezbiyenin hayatı aktarılmaktadır. İsveç'te eşcinsel evlilik hakkında yasaların olmayışı, hem yerli ortaklıklara hem de kayıtlı birlikteliklere izin vermektedir. Her yaştan ve cinsiyetten birlikte yaşama (sammanboende) durumu ülke çapında yaygındır.
Irkçılık ve terör[]
İsveç milliyetçiliği 20. yüzyıl ortalarına kadar devlet politikası olarak kuvvetle benimsenmiştir. Komşular ve denizaşırı ülkelerle yüzyıllarca sürdürülen savaşkan devlet politikası milliyetçi propagandayla birlikte yürümüş, İsveçlilerin köklü bir üstün ırk olduğu düşüncesi yaygın bir kabul durumuna getirilmiştir. 2. Dünya Savaşı sırasında Nazilerle yaşanan işbirliği de toplumsal hafızada derin izler bırakmış, "üstün İsveçli" idesini güçlendirmiştir.
20. yüzyılın sonlarından itibaren yoğun göç alan İsveç'de yabancı düşmanlığı popüler kültürün bir parçası ve ırkçılık da en önemli suç etkenlerinden birisi haline gelmiştir.
Öte yandan, başbakanları (Olof Palme) ve bakanları faili meçhul suikastlarda ölen İsveç, "barış ülkesi" imajını büyük ölçüde yitirmiştir.
Müzik[]
Midsummer's Eve by Anders Zorn.
İsveç'in zengin bir müzik kültürü vardır, folk baladlarından hip hop'a kadar. The music of the pre-Christian Norse has been lost to history, although historical re-creations have been attempted based on instruments found in Viking sites. The instruments used were the lur (a sort of trumpet), simple string instruments, wooden flutes and drums. It is possible that the Viking musical legacy lives on in some of the old Swedish folk music.
Sweden has a significant folk-music scene, both in the traditional style as well as more modern interpretations which often mix in elements of rock and jazz. Väsen is more of a traditionalist group, using a unique, traditional Swedish instrument called the nyckelharpa while Garmarna, Nordman, and Hedningarna have more modern elements. There is also Saami music, called the joik, which is actually a type of chant which is part of the traditional Saami animistic spirituality but has gained recognition in the international world of folk music. Sweden has a major market for new age and ecologically or environmentally aware music, as well a large portion of pop and rock music having liberal and left-wing political messages.
Sweden also has a prominent choral music tradition, deriving in part from the cultural importance of Swedish folk songs. In fact, out of a population of 9.2 million, it is estimated that five to six hundred thousand people sing in choirs.[101]
İsveçli grup ABBA'dan Agnetha Fältskog sahnede.
Sweden is the third largest music exporter in the world, with over 800 million dollars in 2007 years revenue, surpassed only by the US and the UK.[102] ABBA was one of the first internationally well-known popular music bands from Sweden, and still ranks among the most prominent bands in the world, with about 370 million records sold. With ABBA, Sweden entered into a new era, in which Swedish pop music gained international prominence. There have been many other internationally successful bands since, such as Roxette, Ace of Base, Europe, and the Cardigans to name some of the biggest, and recently there has been a surge of Swedish Indie pop bands such as Mando Diao and Sahara Hotnights.
Sweden has also become known for a large number of heavy metal (mostly death metal and melodic death metal ) as well as progressive- and power metal bands. Some examples are HammerFall, Opeth and Meshuggah. The neoclassical power metal guitarist Yngwie Malmsteen is from Sweden. Sweden has a rather lively jazz scene. During the last sixty years or so it has attained a remarkably high artistic standard, stimulated by domestic as well as external influences and experiences. The Centre for Swedish Folk Music and Jazz Research has published an overview of jazz in Sweden by Lars Westin.[103]
Medya[]
The 190 m tall Turning Torso skyscraper in Malmö is the second tallest residential skyscraper in Europe.
Swedes are among the greatest consumers of newspapers in the world, and nearly every town is served by a local paper. The country's main quality morning papers are Dagens Nyheter (liberal), Göteborgs-Posten (liberal), Svenska Dagbladet (liberal conservative) and Sydsvenska Dagbladet (liberal).. The two largest evening tabloids are Aftonbladet (social democratic) and Expressen (liberal). The ad-financed, free international morning paper, Metro International, was originally founded in Stockholm, Sweden. The country's news is reported in English by, among others, The Local (liberal).
The public broadcasting companies held a monopoly on radio and television for a long time in Sweden. Licence funded radio broadcasts started in 1925. A second radio network was started in 1954 and a third opened 1962 in response to pirate radio stations. Non-profit community radio was allowed in 1979 and in 1993 commercial local radio started.
The licence funded television service was officially launched in 1956. A second channel, TV2, was launched in 1969. These two channels (operated by Sveriges Television since the late '70s) held a monopoly until the 1980s when cable and satellite television became available. The first Swedish language satellite service was TV3 which started broadcasting from London in 1987. It was followed by Kanal 5 in 1989 (then known as Nordic Channel) and TV4 in 1990.
In 1991 the government announced it would begin taking applications from private television companies wishing to broadcast on the terrestrial network. TV4, which had previously been broadcasting via satellite, was granted a permit and began its terrestrial broadcasts in 1992, becoming the first private channel to broadcast television content from within the country.
Around half the population are connected to cable television. Digital terrestrial television in Sweden started in 1999 and the last analogue terrestrial broadcasts were terminated in 2007.
Edebiyat[]
The first literary text from Sweden is the Rök Runestone, carved during the Viking Age circa 800 AD. With the conversion of the land to Christianity around 1100 AD, Sweden entered the Middle Ages, during which monastic writers preferred to use Latin. Therefore there are only a few texts in the Old Swedish from that period. Swedish literature only flourished when the Swedish language was standardized in the 16th century, a standardization largely due to the full translation of the Bible into Swedish in 1541. This translation is the so-called Gustav Vasa Bible.
Writer and playwright August Strindberg.
With improved education and the freedom brought by secularisation, the 17th century saw several notable authors develop the Swedish language further. Some key figures include Georg Stiernhielm (17th century), who was the first to write classical poetry in Swedish; Johan Henric Kellgren (18th century), the first to write fluent Swedish prose; Carl Michael Bellman (late 18th century), the first writer of burlesque ballads; and August Strindberg (late 19th century), a socio-realistic writer and playwright who won worldwide fame. The early 20th century continued to produce notable authors, such as Selma Lagerlöf, (1909 Nobel ödülü), Verner von Heidenstam (1916 Nobel ödülü) and Pär Lagerkvist (1951 Nobel ödülü).
In recent decades, a handful of Swedish writers have established themselves internationally, including the detective novelist Henning Mankell and the writer of spy fiction Jan Guillou. But the only Swedish writer to have made a significant mark on world literature is the children's book writer Astrid Lindgren, and her books about Pippi Longstocking, Emil of Maple Hills, and others.
Tatiller[]
Walpurgis Night bonfire in Sweden.
Apart from traditional Protestant Christian holidays, Sweden also celebrates some unique holidays, some of a pre-Christian tradition. They include Midsummer celebrating the summer solstice; Walpurgis Night (Valborgsmässoafton) on 30 April lighting bonfires; and Labour Day or Mayday on 1 May is dedicated to socialist demonstrations. The day of giver-of-light Saint Lucia, 13 December, is widely acknowledged in elaborate celebrations which betoken its Italian origin and commence the month-long Christmas season. 6 June is the National Day of Sweden and, as of 2005, a public holiday. Furthermore, there are official flag day observances and a Namesdays in Sweden calendar. In August many Swedes have kräftskivor (crayfish dinner parties). Martin of Tours Eve is celebrated in Scania in November with Mårten Gås parties, where roast goose and svartsoppa ('black soup', made of goose stock, fruit, spices, spirits and goose blood) are served. The Sami, one of Sweden's indigenous minorities, have their holiday on February 6 and Scania celebrate their Scanian Flag day on the third Sunday in July.
Mutfak[]
Knäckebröd (Gevrek ekmek)
İsveç mutfağı, görece yoksul bir malzeme çeşitliliği gösterir ve bu açıdan diğer İskandinav mutfaklarına benzer. Balık (özellikle ringa), et ve patates İsveç mutfağında önemli bir yere sahiptir. İsveç toprağında az yetiştiği için baharatlar görece çok az kullanılır. İsveç mutfağının zirvesi, geleneksel olarak et suyu ve haşlanmış patates ile sunulan İsveç köftesidir. İsveç'e özgü yiyecekler arasında köfte hariç en tanınmışları Knäckebröd (kuru, sert, peksimete benzeyen bir 'çıtır ekmek') ve lingondur (yabani kızılcık reçeli). Yöresel yemeklerden Surströmming (Kuzey İsveç'e ait bir tür balık yemeği) ve Güney İsveç'te de yılanbalığı, örnek olarak verilebilir. Akvavit, en yaygın damıtık içkidir.
Sinema[]
İsveç yıllar boyunca film alanında oldukça başarılı olmuştur, birçok başarılı İsveçli Hollywood aktöründen söz edilebilir: Ingrid Bergman, Greta Garbo, Max von Sydow, Dolph Lundgren, Lena Olin, Stellan Skarsgård, Peter Stormare, Izabella Scorupco, Pernilla August, Ann-Margret, Anita Ekberg, Alexander Skarsgård, Harriet Andersson, Bibi Andersson, Ingrid Thulin, Malin Akerman ve Gunnar Björnstrand. Birçok yönetmen arasında uluslararası başarılı filmler yapan yönetmenlerden bahsedilebilir: Ingmar Bergman, Lukas Moodysson, ve Lasse Hallström.
Moda[]
İsveç'te Hennes & Mauritz (işletme ismi H&M), J. Lindeberg (işletme ismi JL), Acne, Gina Tricot, Tiger of Sweden, Odd Molly, Dagmar, Cheap Monday, Gant, Lexington, Svea, Resteröds, Nudie Jeans, WESC ve Filippa K gibi ünlü markaların genel merkezleri bulunmaktadır. Bu şirketler, bir başka deyişle moda firmaları, Avrupa ve Amerika'da büyük bir alıcı kitlesine sahiptir.
Spor[]
|
|
Bakınız: İsveç Bisiklet Turu |
Stockholm's Olympiastadion
Spor örgütlerine (föreningsstöd) büyük hükümet desteği sayesinde, spor etkinlikleri, nüfusun yaklaşık yarısının etkin olarak katıldığı ulusal bir hareket durumundadır. En çok izlenen iki spor dalı futbol ve buz hokeyi olup en önemli buz hokeyi oyuncuları arasında Mats Sundin, Peter Forsberg, Henrik Lundqvist, Markus Näslund, Daniel Sedin, Henrik Sedin, Daniel Alfredsson, Henrik Zetterberg and Nicklas Lidström sayılabilir. Second to football, horse sports have the highest number of practitioners, mostly women. Thereafter follow golf, athletics, and the team sports of handball, floorball, basketball and bandy.
Sweden has been a very successful sport nation throughout the years, and has a row of sportsmen that are considered to be the best in history in their type of sport. Björn Borg is considered not only to be the most successful player in his genre of sport, tennis, but also to be one of the most successful players in the history of sports. Jan-Ove Waldner the table tennis player known as 'the Mozart of table tennis' is a legend in both his native Sweden as well as in China. Gunnar Nordahl (football player) is still the best goalscorer of all time with 225 goals in 291 matches, and remains record holder for the most goals in a season in Italy, with 35 goals 1949–1950. Skier Ingemar Stenmark is considered to be one of the greatest alpine skiers of all time with 86 World Cup Victories. The greatest female Golf player of all time, Annika Sörenstam, have 90 international tournament wins as a professional make her the female golf player with the most wins to her name. She also tops the LPGA's career money list.
Åre ski resort
The Swedish ice hockey team Tre Kronor is regarded as one of the very best in the world and has won the World Championships eight times, which makes them third in the medal count. They won Olympic gold medals in 1994 and 2006. In 2006, as the first nation in history, they won both the Olympic and world championships in the same year. The Swedish national football team has seen some success at the World Cup in the past, finishing second when they hosted the tournament in 1958, and third twice, in 1950 and 1994.
Ullevi is a stadium in Gothenburg. The stadium is also the biggest in Scandinavia.
Athletics has enjoyed a surge in popularity due to several successful athletes in recent years, such as: Carolina Klüft, Stefan Holm, Christian Olsson, Patrik Sjöberg, Johan Wissman, Kajsa Bergqvist.
Sweden is also the eighth most successful country in the Olympic games in history.
In schools, on meadows and in parks, the game brännboll, a sport similar to baseball, is commonly played for fun. Other leisure sports are the historical game of kubb, and boules among the older generation.
Sweden hosted the 1912 Summer Olympics and the FIFA World Cup in 1958. Other big sports events held here include 1992 UEFA European Football Championship, FIFA Women's World Cup 1995,The Jon Olsson Invitational, and several championships of ice hockey, curling, athletics, skiing, bandy, figure skating and swimming.
Uluslararası dereceler[]
| Ad | Yıl | Derece | Puan | Referans |
|---|---|---|---|---|
| CIA World Factbook – GDP per capita (PPP) | 2008 | 26th | 229 | [11] |
| CIA World Factbook – life expectancy | 2008 | 10th | 223 | [12] |
| World Economic Forum – Enabling Trade Index ranking | 2008 | 3rd | 118 | [13] |
| Yale University / Columbia University - Environmental Performance Index | 2008 | 3rd | 149 | [14] |
| The Economist Intelligence Unit - e-readiness | 2008 | 3rd | 70 | [15] |
| The Economist Intelligence Unit - Global Peace Index | 2008 | 13th | 140 | [16] |
| United States Patent and Trademark Office's list of patents by country | 2007 | 11th | 172 | [17] |
| Save the Children - Mother's Index Rank | 2007 | 1st | 141 | [18] |
| Save the Children - Women's Index Rank | 2007 | 1st | 141 | [19] |
| Save the Children - Children's Index Rank | 2007 | 4th | 141 | [20] |
| Wall Street Journal / The Heritage Foundation - Index of Economic Freedom | 2007 | 27th | 157 | [21] |
| United Nations - Human Development Index | 2007 | 6th | 177 | [22] |
| World Economic Forum - Global Competitiveness Report 2007–2008 | 2007 | 4th | 131 | [23] |
| World Economic Forum - The Global Gender Gap Report 2007 | 2007 | 1st | 128 | [24] |
| World Bank - Ease of Doing Business Index | 2007 | 14th | 178 | [25] |
| Reporters Without Borders - Worldwide Press Freedom Index | 2007 | 5th | 169 | [26] |
| Transparency International - Corruption Perceptions Index | 2008 | 1st | 180 | [27] |
| The Economist Intelligence Unit - Index of Democracy | 2007 | 1st | 167 | [28] |
| Organisation for Economic Co-operation and Development - Official Development Assistance by country as a percentage of GNI | 2006 | 1st | 34 | [29] |
| Privacy International - Privacy index (EU and 11 other selected countries) | 2006 | 28th | 36 | [30] |
| New Economics Foundation - Happy Planet Index | 2006 | 119th | 178 | [31] |
| The Economist Intelligence Unit - Quality-of-life index | 2005 | 5th | 111 | [32] |
| Save the Children - % seats in the national government held by women | 2004 | 1st (47%) | 141 | [33] |
| World Health Organization - suicide rates by country | 31st | 100 | [34] | |
| NationMaster's index of civil and political liberties | 13th | 140 | [35] | |
| NationMaster's index of asylum seekers (per capita) | 2001 | 4th | 28 | [36] |
| NationMaster's index of economic aid (donor, per capita) | 5th | 24 | [37] | |
| NationMaster's index of total tax wedge (single worker) | 4th | 29 | [38] | |
| NationMaster's index of technological achievement | 3rd | 68 | [39] |
Ayrıca bakınız[]
- List of Sweden-related topics
- Outline of Sweden
Notlar[]
- ↑ 1,0 1,1 Statistics Sweden. Yearbook of Housing and Building Statistics 2007. Statistics Sweden, Energy, Rents and Real Estate Statistics Unit, 2007. ISBN 978-91-618-1361-2. Çevrimiçi sürümü: PDF dosyası
- ↑ U.S. State Department Background Notes: Sweden
- ↑ Hellquist, Elof (1922). Svensk etymologisk ordbok, Stockholm: Gleerups förlag.
- ↑ The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001–05
- ↑ Gwyn Jones. A History of the Vikings. Oxford University Press, 2001. ISBN 0-19-280134-1. s. 164.
- ↑ 6,0 6,1 Sawyer, Birgit and Peter Sawyer (1993). Medieval Scandinavia: from Conversion to Reformation, Circa 800–1500. University of Minnesota Press, 1993. ISBN 0-8166-1739-2, pp. 150–153.
- ↑ Bagge, Sverre (2005) "The Scandinavian Kingdoms". In The New Cambridge Medieval History. Eds. Rosamond McKitterick et al. Cambridge University Press, 2005. ISBN 0-521-36289-X, p. 724: "Finlandiya'daki İsveç yayılması Ruslarla çatışmaya yol açtı. Bu çatışma Karelian yarımadasını bölen ve kuzeyini iki ülke arasında paylaştıran 1323 tarihli barış antlaşmasıyla geçici olarak sonlandırıldı."
- ↑ "A Political and Social History of Modern Europe V.1./Hayes..." Hayes, Carlton J. H. (1882–1964), Title: A Political and Social History of Modern Europe V.1., 2002-12-08, Project Gutenberg, webpage: Infomot-7hsr110.
- ↑ However, Sweden's largest territorial extent lasted from 1319 to 1343 with Magnus Eriksson ruling all of the traditional lands of Sweden and Norway.
- ↑ "Gustav I Vasa - Britannica Concise" (biography), Britannica Concise, 2007, webpage: EBConcise-Gustav-I-Vasa.
- ↑ Battle of Kircholm 1605
- ↑ Paul Robert Magocsi, editor. (1998). Encyclopedia of Canada's Peoples. Minnesota Üniversitesi Yayınları. ISBN 0-8020-2938-8.
- ↑ 13,0 13,1 Einhorn, Eric and John Logue (1989). Modern Welfare States: Politics and Policies in Social Democratic Scandinavia. Praeger Publishers, p.9: "Sanayileşmenin 1850'lerde başladığı Danimarka her ne kadar on dokuzuncu yüzyılın sonunda zenginleşmiş olsa da, İsveç ve Norveç oldukça yoksuldu. Kıtlığın ve isyanların önüne geçmedeki en güvenilir yol Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etmekti. Özellikle 1880'lerde nüfusun yüzde birinden fazlası aşamalı olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti."
- ↑ Koblik, Steven (1975). Sweden's Development from Poverty to Affluence 1750–1970, University of Minnesota Press, p.8–9, "In economic and social terms the eighteenth century was more a transitional than a revolutionary period. Sweden was, in light of contemporary Western European standards, a relatively poor but stable country. [...] It has been estimated that 75–80% of the population was involved in agricultural pursuits during the late eighteenth century. One hundred years later, the corresponding figure was still 72%."
- ↑ Einhorn, Eric and John Logue (1989), p.8.
- ↑ Ulf Beijbom, "European emigration", The House of Emigrants, Växjö, Sweden.
- ↑ 17,0 17,1 Koblik, Steven (1975). Sweden's Development from Poverty to Affluence 1750–1970 University of Minnesota Press, pp. 9–10.
- ↑ Sweden: Social and economic conditions (2007). In Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 19 February 2007.
- ↑ Koblik, Steven (1975). Sweden's Development from Poverty to Affluence 1750–1970 University of Minnesota Press, p. 11: "The agrarian revolution in Sweden is of fundamental importance for Sweden's modern development. Throughout Swedish history the countryside has taken an unusually important role in comparison with other European states."
- ↑ Koblik, Steven (1975). Sweden's Development from Poverty to Affluence 1750–1970 University of Minnesota Press, p. 90. "It is usually suggested that between 1870 and 1914 Sweden emerged from its primarily agrarian economic system into a modern industrial economy."
- ↑ 21,0 21,1 21,2 Koblik, pp. 303–313.
- ↑ Nordstrom, p. 315: "Sweden's government attempted to maintain at least a semblance of neutrality while it bent to the demands of the prevailing side in the struggle. Although effective in preserving the country's sovereignty, this approach generated criticism at home from many who believed the threat to Sweden was less serious than the government claimed, problems with the warring powers, ill feelings among its neighbours, and frequent criticism in the postwar period."
- ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 Nordstrom, pp. 313–319.
- ↑ Zubicky, Sioma (1997). Med förintelsen i bagaget (İsveççe dilinde), Stockholm: Bonnier Carlsen. 91-638-3436-7.
- ↑ 25,0 25,1 Nordstrom, pp. 335-339.
- ↑ 26,0 26,1 26,2 Globalization and Taxation: Challenges to the Swedish Welfare State. By Sven Steinmo.
- ↑ Nordstrom, p. 344: "During the last twenty-five years of the century a host of problems plagued the economies of Norden and the West. Although many were present before, the 1973 and 1980 global oil crises acted as catalysts in bringing them to the fore."
- ↑ Krantz, Olle and Lennart Schön. 2007. Swedish Historical National Accounts, 1800–2000. Lund: Almqvist and Wiksell International.
- ↑ Englund, P. 1990. "Financial deregulation in Sweden." European Economic Review 34 (2–3): 385–393. Korpi TBD. Meidner, R. 1997. "The Swedish model in an era of mass unemployment." Economic and Industrial Democracy 18 (1): 87–97. Olsen, Gregg M. 1999. "Half empty or half full? The Swedish welfare state in transition." Canadian Review of Sociology & Anthropology, 36 (2): 241–268.
- ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.thelocal.se/article.php?ID=3013&date=20060207. - ↑ Climate classification
- ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.bbc.co.uk/climate/impact/gulf_stream.shtml. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.ldeo.columbia.edu/res/div/ocp/gs/. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.fao.org/WAICENT/FAOINFO/SUSTDEV/EIdirect/climate/EIsp0002.htm. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7608&a=21429&l=sv. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21614&l=sv. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21654&l=sv. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21572&l=sv. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21704&l=sv. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21706&l=sv. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7522&a=20978&l=sv. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7522&a=20974&l=sv. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7618&a=21516&l=sv. - ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=5441. (in Swedish, see also the Google-translated version) - ↑ [1]
- ↑ "Sweden in Brief/A Political Society", Sweden.se. 2007-02-14 tarihinde erişilmiştir.
- ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall" (PDF). http://www.economist.com/media/pdf/DEMOCRACY_TABLE_2007_v3.pdf. - ↑ Förord
- ↑ Hadenius, Stig; Nilsson, Torbjörn; Åselius, Gunnar (1996) Sveriges historia: vad varje svensk bör veta. Bonnier Alba, Borås. ISBN 91-34-51857-6 (in Swedish) (1996:13):
Hur och när det svenska riket uppstod vet vi inte. Först under 1100-talet börjar skriftliga dokument produceras i Sverige i någon större omfattning [...] How and when the Swedish kingdom appeared is not known. It is not until the 12th century that written document begin to be produced in Sweden in any larger extent [...] - ↑ Kungl. Maj:ts kungörelse med anledning av konung Gustaf VI Adolfs frånfälle. SFS 1973:702. Justitiedepartementet L6, 19 September 1973.
- ↑ 51,0 51,1 The Swedish Parliament. The history of the Riksdag. Retrieved 13 February 2007.
- ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.val.se/val/val2006/slutlig/R/rike/roster.html. - ↑ Sören Holmberg (1999). Pippa Norris Critical Citizens: Global Support for Democratic Government, 103–123, Oxford University Press. 0198295685.
- ↑ 54,0 54,1 European Commission Directorate General for Employment, Social Affairs And Equal Opportunities, Report On The Equality Between Men And Women,http://ec.europa.eu/employment_social/publications/2006/keaj06001_en.pdf February 2006
- ↑ Mosey, Chris. "Vote F! for Feminism." Ms. magazine. Fall 2006.
- ↑ van Dijk. "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall" (PDF). http://www.gallup-europe.be/downloads/EUICS%20-%20The%20Burden%20of%20Crime%20in%20the%20EU.pdf. - ↑ Nordstrom p. 302: "In fact, the plans were mostly a ruse to establish control of the crucial Norwegian port of Narvik and the iron mines of northern Sweden, which were vitally important to the German war efforts."
- ↑ Nordstrom, p 336: "As a corollary, a security policy based on strong national defenses designed to discourage, but not prevent, attack was pursued. For the next several decades, the Swedish poured an annual average of about 5% of GDP into making their defenses credible."
- ↑ National Geographical News, web article, Cold War Spy Plane Found in Baltic Sea[2] 10 November 2003.
- ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.sweden.gov.se/sb/d/9133/a/82276. - ↑ 20 largest companies in Sweden
- ↑ 62,0 62,1 62,2 62,3 62,4 62,5 62,6 Economic survey of Sweden 2007
- ↑ Pension Reform in Sweden: Lessons for American Policymakers by Goran Normann, Ph.D. and Daniel J. Mitchell, Ph.D. June 29, 2000.
- ↑ 64,0 64,1 OECD Economic Surveys: Sweden - Volume 2005 Issue 9 by OECD Publishing
- ↑ World Economic Forum - Global Competitiveness Report
- ↑ IMD Competitiveness Yearbook 2008
- ↑ "Sweden most creative country in Europe & top talent hotspot, Invest in Sweden Agency, 25 June 2005.
- ↑ The Stockholm Curve, Wall St. Journal, September 29, 2008
- ↑ Kraftläget i Sverige, Vattensituationen
- ↑ http://www.trollhattansaab.net/archives/2008/11/sweden-ban-gasoline-driven-vehicles-by-2025.html
- ↑ "Nuclear Power in Sweden" - Uranium Information Centre, Australia
- ↑ 72,0 72,1 Ministry of Foreign Affairs, Sweden. Agenda 21 - Natural Resource Aspects - Sweden. 5th Session of the United Nations Commission on Sustainable Development, April 1997.
- ↑ Vidal, John. Sweden plans to be world's first oil-free economy. The Guardian, 2/8/06. Retrieved 2/13/07.
- ↑ 74,0 74,1 EU versus USA, Fredrik Bergström & Robert Gidehag
- ↑ Sweden's balancing lessons for Europe, McKinsey IMG institute 2006
- ↑ Moderate revolution, The Economist Sep 13th 2007
- ↑ Lindberg, Henrik. "The Role of Economists in Liberalizing Swedish Agriculture" (May 2007). [3]
- ↑ Westerlund, Kenneth, "Danmark har högsta skattetrycket", DN, 2008-03-11. 2008-03-11 tarihinde erişilmiştir.
- ↑ The Swedish Parliament
- ↑ Unemployment rate in December 2008 (SCB, Statistics Sweden, central government authority for official statistics)
- ↑ PISA results for Sweden
- ↑ The Swedish model, The Economist
- ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www.studyinsweden.se/templates/cs/CommonPage____4962.aspx. - ↑ Statistics Sweden.Preliminary Population Statistics, by month, 2004–2006. Population statistics, 1 January 2007. Retrieved 14 February 2007.
- ↑ Statistics Sweden. [4] Befolkningsstatistik i sammandrag 1960-2007. Retrieved 9 February 2009.
- ↑ Statistics Sweden. [5] Befolkningsutveckling; födda, döda, in- och utvandring, gifta, skilda 1749 - 2007
- ↑ Statistics Sweden. Utrikes födda efter region, ålder i tioårsklasser och kön. År 2001-2007.[6]. Retrieved 7 February 2009.
- ↑ Nordstrom, p. 353. (Lists eski Yugoslavia and Iran as top two countries in terms of immigration beside "Other Nordic Countries," based on Nordic Council of Ministers Yearbook of Nordic Statistics, 1996, 46–47)
- ↑ Migrationsverket.[7]. Many IT specialists and engineers among the new labour immigrants, 6 February 2009. Retrieved 7 February 2009.
- ↑ 90,0 90,1 "Karlstad University" (on languages taught/spoken), Karlstad University, 2006, webpage: Kau-SE-Languages.
- ↑ Svenskan blir inte officiellt språk, Sveriges Television], 2005-12-07. Retrieved on July 23 2006. (in Swedish)
- ↑ "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://www3.lu.se/info/lum/LUM_07_99/01_engelska.html. - ↑ Church of Sweden, Members 1972–2006, Excel document in Swedish
- ↑ Statistics about free churches and immigration churches from Swedish Wikipedia - in Swedish
- ↑ Sydsvenskan (a Swedish newspaper) - in Swedish
- ↑ [8]
- ↑ [9]
- ↑ 98,0 98,1 "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall" (PDF). http://www.sweden.se/upload/Sweden_se/english/factsheets/SI/SI_FS91e_Swedish_inventions_and_discoveries/Swedish_inventions_and_discoveries_FS91e_Hires.pdf. - ↑ Patents By Country, State, and Year - All Patent Types (December 2007)[10]
- ↑ "The Swedish Myths: True, False, or Somewhere In Between?", Sweden.se. 2007-02-14 tarihinde erişilmiştir.
- ↑ Durant, Colin (2003). Choral Conducting: philosophy and practice, Routledge, pp. 46–47. ISBN 0-415-94356-6: "Sweden has a strong and enviable choral singing tradition. [..] All those interviewed placed great emphasis on the social identification through singing and also referred to the importance of Swedish folk song in the maintenance of the choral singing tradition and national identity."
- ↑ http://www.swedenabroad.com/Page____59218.aspx
- ↑ Lars Westin: Jazz in Sweden - an overview
Kaynakça[]
- Bagge, Sverre (2005). "The Scandinavian Kingdoms". In The New Cambridge Medieval History. Eds. Rosamond McKitterick et al. Cambridge University Press, 2005. ISBN 0-521-36289-X.
- CIA World Factbook – Sweden
- Council for Official Statistics. "Preliminär befolkningsstatistik 2006"Statistics Sweden.
- Durant, Colin (2003). Choral Conducting: philosophy and practice, Routledge, pp. 46–47. ISBN 0-415-94356-6.
- Einhorn, Eric and John Logue (1989). Modern Welfare States: Politics and Policies in Social Democratic Scandinavia. Praeger Publishers, 1989. ISBN 0-275-93188-9.
- Invest in Sweden Agency (ISA) (2005). Sweden most creative country in Europe and top talent hotspot. Press release, 25 June 2005.
- Koblik, Steven (1975). Sweden's Development from Poverty to Affluence 1750–1970. University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-0757-5.
- Magocsi, Paul Robert (1998). Encyclopedia of Canada's Peoples. University of Minnesota Press, 1998. ISBN 0-8020-2938-8.
- Ministry of Foreign Affairs, Sweden Agenda 21 – Natural Resource Aspects - Sweden. 5th Session of the United Nations Commission on Sustainable Development, April 1997.
- Nordstrom, Byron J. (2000). Scandinavia since 1500. University of Minnesota Press, 2000. ISBN 0-8166-2098-9.
- Sawyer, Birgit and Peter Sawyer (1993). Medieval Scandinavia: from Conversion to Reformation, Circa 800–1500. University of Minnesota Press, 1993. ISBN 0-8166-1739-2.
- Ståhl, Solveig. (1999). "English spoken – fast ibland hellre än bra". LUM, Lunds universitet meddelar, 7:1999, 3 September 1999. In Swedish.
- Statistics Sweden. 2006 census.
- Statistics Sweden. Preliminary Population Statistics, by month, 2004–2006. Population statistics, 1 January 2007.
- Statistics Sweden. Yearbook of Housing and Building Statistics 2007. Statistics Sweden, Energy, Rents and Real Estate Statistics Unit, 2007. ISBN 978-91-618-1361-2. Available online in pdf format.
- "Sweden". In The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition, 2001–05.
- Sweden. In Encyclopædia Britannica, 1911.
- Sweden: Social and economic conditions (2007).
In Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online.
- Swedish National Debt Office
- The Swedish Parliament: Laws
- United States Department of State – Sweden
- World History Database – Sweden
- Uddhammar, Emil (1993). Partierna och den stora staten: en analys av statsteorier och svensk politik under 1900-talet. Stockholm, City University Press.
- "Error: no
|title=specified when using {{Cite web}}Şablon:Namespace detect showall". http://lawfam.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/4/2/154.
Dış bağlantılar[]
- Yönetim
- Resmi İsveç sitesi
- İsveç Yönetimi – Resmi site
- İsveç meclisi – Resmi site
- İsveç Krallık Mahkemesi – Resmi site
- Ülke başkanı ve Bakanlar Kurulu üyeleri
- Statistiska Centralbyrån - İsveç Yönetim İstatistikleri
- İsveç Acentasına Yatırım
- Genel bilgi
- Şablon:CIA World Factbook link
- İsveç – UCB Libraries GovPubs
- İsveç at the Open Directory Project
- Şablon:Wikiatlas
- Medya
- İsveç radyosu (İngilizce) – Umumi servis
- İngilizce İsveç Haberleri – Bağımsız İngilizce site
- Gezi
- VisitSweden.com – Resmi İsveç gezi ve turizm sitesi
- Şablon:Wikitravel
- Diğer
- İsveç'te Okumak – İsveç'te Okumak için Resmi İsveç Rehberi
- İsveç Ticari Konseyi
- İsveç – Ekonomik Büyüme ve Yapısal Değişiklikler, 1800–2000 — EH.Net Encyclopedia
Şablon:OECD Şablon:Avrupa ülkeleri Şablon:İsveç'in illeri Şablon:İsveç'in şehirleri
ab:Швециа ace:Swèdia af:Swede als:Schweden am:ስዊድን an:Suecia ang:Sƿēoland ar:السويد arc:ܣܘܝܕ arz:السويد ast:Suecia az:İsveç bar:Schwedn bat-smg:Švedėjė bcl:Suesya be:Швецыя be-x-old:Швэцыя bg:Швеция bi:Sweden bm:Swedi bn:সুইডেন bo:སི་ཝེ་དེན། bpy:সুইডেন br:Sveden bs:Švedska ca:Suècia ce:Швеци ceb:Sweden ckb:سوید co:Svezia crh:İsveç cs:Švédsko csb:Szwedzkô cu:Свє́ньско cv:Швеци cy:Sweden da:Sverige de:Schweden diq:İswec dsb:Šwedska dv:ސުވިޑަން dz:སུའི་ཌན་ ee:Sweden el:Σουηδία en:Sweden eo:Svedio es:Suecia et:Rootsi eu:Suedia ext:Suécia fa:سوئد fi:Ruotsi fiu-vro:Roodsi fo:Svøríki fr:Suède frp:Suède frr:Sweeden fur:Svezie fy:Sweden ga:An tSualainn gag:Şvețiya gan:瑞典 gd:An t-Suain gl:Suecia - Sverige gn:Suesia got:𐍃𐍅𐌴𐌰𐍂𐌴𐌹𐌺𐌹 gu:સ્વિડન gv:Yn Toolynn hak:Shuì-tién haw:Kuekene he:שבדיה hi:स्वीडन hif:Sweden hr:Švedska hsb:Šwedska ht:Syèd hu:Svédország hy:Շվեդիա ia:Svedia id:Swedia ie:Svedia ilo:Sweden io:Suedia is:Svíþjóð it:Svezia iu:ᔅᕗᕆᑭ/svuriki ja:スウェーデン jbo:sueriges jv:Swédia ka:შვედეთი kaa:Shvetsiya kg:Suedi kk:Швеция kl:Sverige kn:ಸ್ವೀಡನ್ ko:스웨덴 koi:Шведму krc:Швеция ksh:Shvede (Europa) ku:Swêd kv:Швеция kw:Swedherwyk ky:Швеция la:Suecia lad:Suesia lb:Schweden lg:Swiiden li:Zwaede lij:Sveçia lmo:Svezia ln:Swési lt:Švedija lv:Zviedrija mdf:Шведмастор mg:Soeda mhr:Швеций mi:Huitene mk:Шведска ml:സ്വീഡൻ mn:Швед mr:स्वीडन ms:Sweden mt:Żvezja myv:Швеция Мастор mzn:سوئد na:Sweden nah:Suecia nap:Sguezia nds:Sweden nds-nl:Sveden ne:स्वीडेन new:स्वीडेन nl:Zweden nn:Sverige no:Sverige nov:Suedia nrm:Suède oc:Suècia os:Швеци pam:Sweden pap:Suecia pih:Swiiden pl:Szwecja pms:Svessia pnb:سویڈن pnt:Σουηδία ps:سويډن pt:Suécia qu:Suwidsuyu rm:Svezia ro:Suedia ru:Швеция sa:स्वीडन sah:Швеция sc:Isvetzia scn:Svezzia sco:Swaden se:Ruoŧŧa sh:Švedska simple:Sweden sk:Švédsko sl:Švedska sm:Sweden so:Iswiidhan sq:Suedia sr:Шведска ss:ISwideni stq:Sweden su:Swédia sv:Sverige sw:Uswidi szl:Szwecyjo ta:சுவீடன் te:స్వీడన్ tet:Suésia tg:Шветсия th:ประเทศสวีเดน tk:Şwesiýa tl:Suwesya tpi:Suwidan tt:Швеция udm:Швеция ug:شۋېتسىيە uk:Швеція ur:سویڈن uz:Shvetsiya vec:Svèsia vi:Thụy Điển vls:Zweedn vo:Svedän wa:Suwedwesse war:Suecia wo:Suweed wuu:瑞典 xal:Сведин Нутг yi:שוועדן yo:Swídìn zea:Zweden zh:瑞典 zh-classical:瑞典 zh-min-nan:Sverige zh-yue:瑞典 zu:ISwidi
Evliya Çelebi der ki:[]
Tamamen Karadeniz’in kuzey tarafı kıyısındadır. Abaza diyarının başlangıcı Faşe çayı sonu batı tarafta, kırk iki konak yerde Kefe eyaleti hükmünde Taman adası yakınında Anapa kalesi limanıdır.
Abaza kavminin ilk çıkışı[]
Tuhfe yazarı şöyle rivayet ediyor:
Cenab-ı Hak Âdem Aleyhisselamı kudret eliyle yeryüzünde yaratmıştır.Cennette civâr-ı izzet’e (yakınına) çağırıp, bütün melekleri ona secde etmeğe memur etmiştir. Lâkin şeytan bu emirden yüz çevirip hile yoluna sapmış ve (beni ateşten yarattın, onu topraktan) diye küstahlık etmiştir.
Hazreti Âdem sülalesinden, Hazreti Peygamberi getirip iki cihanda şefaatcı etmek için Hazreti Âdem’i, buğday bahanesiyle yeryüzünde, Hindistan’a indirmiş, sonra Arafat dağında Havvâ ile birleştirmiştir.
İshak oğlu Muhammed’in dediğine göre, Hazreti Âdem zamanında kırkbine varan evlâdı, tatar suratlı olarak dünyaya yayılmışlardır. Cennette Âdem safî Arabça ve Farsça konuşurken dünyaya inince, Arabçayı unutarak İbrâni, Süryanî, Dahkalî, Durrî dillerini söylemeğe başlamıştır. Halen Kocistan, Berberistan ve diğer kara vilâyetlerinde söylenen diller birbirine benzemez. Âdem oğulları Tufana kadar bu dilleri konuşmuşlardır.
Sonra Cenab-ı Hak Nuh’un Ham, Sam, Yâfes evlâtlarından yetmiş iki millet ve 70 lisan peday olmuştur.Sonra muhtelif cinsler yeryüzüne yayılarak dilleri başkalaşmış, her ilde bir dil türemiştir. Ama önce çeşitli diller çıkaran Hazreti İdris’tir. Çünkü Cenab-ı Hak ona nice bin bilgi ihsan edip kâtip yapmıştır. Vahy ile gönderilen sahifeleri cildlerdi. Tufandan evvel bütün kitaplarını batıda Nil nehri aşırı Hermin dağında saklamıştır. Hâlâ bunlara Firavun dağları derler. Fakat yanlıştır. Bunları Tufandan evvel yapan Sevrid Köhne’dir. Tufandan sonra eski bilginler bu kitapları gözden geçirmişler ve 147 lisan öğrenip dünyaya yaymışlardır. Sonra İshak oğlu Ays’dan, Türkçe dili yayılmıştır ki, Tatar dilidir!.
Tatar kollarından üreyen milletler şunlardır[]
Hind, Sind, Moğani, Loristanî, Multanî, Banbanî, Ateşperest Hindistan (oniki kavim), oniki lisandır. Çin kavmi, Hata, Hıten, Fağfur, Kozak, Moğol, Nogol, Türk Tatar, Özbek, Acem, [Dağıstan]’da Komuk, Kalmuk, 12 kavim, on iki dildir. Noğay, Heştük, Libka, Çağtay, Lezki, Gürcü, Mekril, Şavşad, Dadyan, Açıkbaş, Ermeni, Urum, Türkmen, Kabartay, İsrailî yani Yahudi, Mesku (Gürcüdendir). Yakubî, Karayî (bunların bir şubesi olan Frenkler de oniki kavim, oniki dildir). İspanya, Fransa, Ceneviz, Portakal (Portekiz), Venedik, Dodoşka, Sırp, Lâtin, Bulgar, Hırvat, Lotoryan, Tablan.
Acemden hasıl olan kollar[]
Menuçehr evlâdından dördü kaçarak Eğre tarafında yerleşmişler. «Siz kimsiniz?» diye sorulunca «Men çarız», yâni «dört adamız» demişler. Bundan dolayı adları Macar kalmıştır.
Bunlar onbeş kadar kavimdir. Orta Macar, Erdel Macarı, Sigel, Saz, Hayduşak, Leh, Çeh, Korol, Tot, Karakoros…
Ruslar oniki kavimdir ki bunlara İslav denir.Evlak, Boğdan, Sırca, İsveç, Felemenk, Donkarkız, Danimarka, Nemçe, İngiltere, Dış Fransa, Hırvat, Boşnak.
Ama, kabilelerin en şereflisi olan Arap kavminden Mısır kıtasından kırk kadar çeşitli renkler kavimler husule gelmiştir ki şunlardır: Mağribî, Fas, Marakeş, Afno, Mayborna, Cicelkan, Asvanî, Sudanî, Koncu, Kırmanki, Boganeski, Monci, Berberî, Nobi, Zenci, Habeşî, Kilâbî, Alevî, Dombi, Yemen Arabları, Bağdad Arabları, Mevali Arabları, Mekke Arabları ve Medine Arabları, Umman Arabları ve Badiye Arabları, hasılı bütün üçbin altmış kabiledir. Haşimîler, Kureyşli ve Ebtahî’dir. Haşim kabilesinde bu Arab ve Acemin efendisi Hazreti Muhammed dünyaya gelmiştir.
Bu yazılan kavimlerin ataları, Nuh evlâdından Ham, Sam ve Yâfes’e ulaşır. Maksat Abaza kavminin çıkışını söylemek iken mevzudan çıktık.
İnanılır rivayetlere göre Hazreti Ömer’in hilâfeti zamanında Kureyş kabilesinde Beşe adında bir Arap meliki vardı. Kudretli bir hâkim olup Irak, Bahta, Yemen ve Aden memleketlerine sahip idi (?). Bunun beş evlâdı olup, büyük oğlunun adı Cebel-ün Heme idi. İkincisinin Arap, üçüncüsünün Keysu idi. Keysu’nun da Kesr, Meval ve Tay adlı üç oğlu var idi. Nihayet babaları vefât etti. Hazreti Ömer’in emriyle aşiret beyliği büyük oğlu Cebel-ün Heme’ye verildi. Bir gün bu Cebel-ün Heme yanlışlıkla bir bedevinin gözünü çıkardı. Bedevi, Hazreti Ömer’in huzuruna gelerek şikâyet edince, kısas olarak Cebel-ün Heme’nin gözünü çıkartmak icab etti (1)…
Hemen Cebel-ün Heme korkarak, o gece bütün aşiret halkını alıp dört biraderi ile birlikte,Antakya’da Herakl krala varıp bir yer ister. O da bunlara Şam, Trablus dağlarını verip yerleştirdi. Cebel-ün Heme, kuvvetlenip Şam ve Medine taraflarını yağma etmeğe başladı. Üzerine Halid bin Velid, Mikdad bin Esved Hazretlerini gönderdi. Artık Cebel, Cebeliye’de de duramayıp gemilerle İspanya’ya kaçar (?) Avlonya dağlarına yerleşir(?) bunlar Kureyşli olduklarından, oturdukları dağlarda Kureyş dağı ve bunlara da Kureyş Arnavudu derler. Dillerini de Efrenk dilleriyle karıştırarak Arnavud dilini çıkarırlar. Arnavudlar da Araplar gibi saçlı kavimlerdir. Şiirleri, türküleri Araplar gibidir. Onun için Arnavud kavminin asıl adı Arabdandır ki Cebel-ün Heme’dir. İlbasan yakınında yatar. Ama mürted olmuştur (Müslümanlıktan ayrılmıştır) derler. Evlâdı ise sonraları iki kat mürted olmuşlardır. Avlonya ile Delvine arasındaki Dokat dağlarında otururlar. Esmer renkli, Arab lehceli, saçlı Arnavudlardır. Cebel-ün Heme’nin üzerine gelen Halid bin Velid Hazretleri, biraderi Arab’ı, Keysu’nun oğlu Mevali ve Tay’ı yakalayıp Hicaz’a götürdü. Bağdad çölünde yurd verdi. Tayy da, Tayy kabilesine malik olur. Amcası Arab, Umman diyârına malik olur.
Ama Keysu ve biraderi Lazki, Abazı kendi adamlariyle Halid bin Velid’in elinden kaçtı, Konya şehrine, oradan Kostantiniyye’ye gelirler. Fakat o aralık Emevîlerden Ebu Süfyan’ın oğlu Muaviye’nin İstanbul üzerine yürüyeceğini duyduklarından orada da barınamayıp gemilere binerek Karadeniz kıyısındaki, Trabzon tekfuru Yenevan’a varıp sığınacak bir yer ister. O da Lazkiye (?) Çoruh nehri kenarını verir. Laz tâifesi, bu (Lazki) den yayılır. Laz kavmini aslı Arabdır. Ortanca kardeşi Keysu’ya dağlarını verir. Bunun için Çerkesler de Kureyştendirler.Abazi’ye de bu Abaza vilâyetini verdiğinden onun da Karadeniz kenarındaki Abazalar çoğalıp oraları mâmûr ederler. Onun için Abaza kavminin ataları Kureyş kabilesindendir (?!).
Çerkesler, Abazalar, Lazlar, Arnavudlari Umman Arabları, Kis Arabları hep kardeş çocukları Kureyşlilerdir (?) (doğrusunu Allah bilir).(1) __________________________________________________________
(1) Cebele bin Eyhem olacak… Bu takdirde olayın şekli başkadır.