ACEM MAKAMI[]
Dizisi, Acemaşiran ve Bayati Makamı dizilerinin birlikte kullanılması ile meydana gelmiştir.
- a. Durak: Dügah perdesidir
- b. Seyir: İnicidir
- c. Güçlü: Acem perdesidir
- d. Yeden: Rast perdesidir
- e. Donanım: Si koma bemol
Dizinin Seyri: Acem Makamının seyrine genellikle Acem perdesindeki Çargah beşlisinin sesleri ile başlanır. Güçlüsü olan Acem perdesinde asma kalış yapılır. Daha sonra Neva perdesine inilerek Buselik'li kalış yapılır. Sonra Bayati dizisine geçilir. Dügah perdesinde karar verilir.
Mehmet Akif Ersoy acem şahı şiiri[]
===Bu merdi ki mülk-i seraser zemin Neyerzed ki huni çeked ber zemin Sadi===
Gürz-i girân-ı zulmünü ey kanlı nâsiye; Eyvân-ı zer-cidâına as ziynetin diye! Al kanlı bir kefenle donat hayme-gâhını, Canlarla yak meçâil-i mâtem- penâhını! Makberlerin hufeyre-i muzlim-dehanları, Dendân-ı gayz u kahra şebîh üstühanları Yâd eylesin mezâlimini tâ ebed senin, Ey cephesi, kitâbesi bin kanlı medfenin! Ey bir hayâle tuhfe kılan bin hakîkati, Ey âhenîn eliyle kazıp kabr-i milleti, Nûr-i hayât ufuklarını herc ü merc eden Meyyitlerin izâmı gibi târumâr eden! Ey hâdimi serâçe-i mâtem feşanların! Rah,r-ı akûr-i zulmüne pâmâl olanların (*) Bu manzûmeyi Midhat Cema1 ile beraber yazmıştık. Bu birinci parça onun, aşağıda gelecek ikinci parça benimdir. Gül-gonce-i mezân mıdır tâc-ı devletin Tutmuşsa da avâlim-i efkân şöhretin, Zannetme ki hükûmetinin efseriyledir. Sa´dî´lerin mezâr-ı çemen-ber-seriyledir... Sa´dî´lerin mezârı, evet, bir avuç türâb... Tahtınsa bir cihan ki senin âsüman-meâb! Lâkin o kabre bence fedâ taht ü efserin... Makber-güzîn olup da sükût eyliyenlerin Feryâd-ı vâpesînine değmez bu velvelen... Mudhik gelir nigâh-ı temâ,râma hâilen! Bin mülkü, milleti yok eden pençe-i felek, Bir şahsı şüphesiz ebedî kılmamak gerek. Mâzî ki işte makbereler mâverâsıdır, Milletlerin haziyre-i zair-cüdâsıdır Atfeylesen nigâhını ka´r-ı zalâmına; Milletlere gözün ilişir na´ş nâmına! Dârâ´ların o nâsiye-i târumârını, Ecdâdının izâmını, çökmüş mezârını Pîş-i nigâh-ı ibretine al da bir düşün... Çoktur bu rütbe dağdağa bir kabza hâk için! İklîmler alan o muazzam Napolyon´un Bir hufredir kazandığı şey. İşte bak onun En son serîri makbere-i mâtemîsidir, Akreplerin nedîmi, yılanlar enisidir! Yer kalmamış sarây-ı muallâna bak utan: Mâtem-sarâylarla dolu sâha-i vatan! Emr-i cihan-mutâı bu dünyâyı râm eden Eslâfının -bugün düşünürsek -değil iken Toprak dolan dehenleri feryâda muktedir, Hâlâ senin bu velvele-i nahvetin nedir
===Riyâset be-dest-i kesânî hatâst Ki ez destiŞan-i desthâ ber Hudâst Sa´dî=== Bu müdhiş velvelen İrân´ı dâim inletir sanma. "Muzaffersin!" diyen sesler bütün hâindir, aldanma. Zafer yâb olduğun kimdir Düşün bir kerre, millet mi Adâlet isteyen bir kavmi vurmak gâlibiyyet mi Nasîbin yok mudur bir parça olsun âdemiyyetten Nasıl aldırmıyorsun yükselen feryâda milletten Emîn ol bunca mazlûmun yüreklerden kopan âhı, Tependen indirir elbette bir gün lâ´netu´llâhı! Sığınmış olduğun şevket-sarây-ı zulmü pek muhkem Hayâl etmektesin... Lâkin ne bârûlar, ne müstahkem Penâh-ı bî-amanlar, heybet-i Kahhâr-ı Mutlak´la, Kökünden devrilip bir anda yeksân oldu toprakla! O, bir çok memleket vîrân edip yaptırdığın eyvan Harâb olmaz mı Kabristâna dönmüşken bütün İran Evet, İrân ı kabristâna döndürdün, helâk ettin; Kefen yaptın girîbân-ı ümîdi çâk çâk ettin! "Bütün dünyâ için bir damla kan çoktur" diyorlar, sen, Şu ma´sûm ümmetin seller akıttın hûn-i pâkinden! Yüzünden perde-i temkîni artık kaldırıp attın: Ne mâhiyyet, nasıl fıtrattasın, dünyâya anlattın! Livâü´1-hamd-i hürriyyet iken İslâm için gâyet, Nedir pâmâl-i istibdâdın olmak öyle bir râyet Kazak celbeyleyip tâ Rusya´dân sâdâtı çiğnettin; Yezîd´in rûhu şâd olsun... Emînim çünkü şâd ettin! Şehâmet gösterip binlerce Beytullâh´ı bastırdın; Şecâat arz edib birçok ricâlullâhı astırdın! Ne Allah´tan hayâ ettin, ne Peygamber´den âr ettin: Devirdin kâ´be-i ulyâ-yı dîni, hâk-sâr ettin! Hamâset perverân-ı kavmi tuttun bir bir öldürdün, Umûmen Şark´ı ağlattın, umûmen Garb´ı güldürdün.. Hayır, hiçbir gülen yok, sızlıyor Garb´ın da vicdânı, Görüp ecsâd-ı mazlûmîne meşher hâk-i İrân´ı! O Sâ´dî´ler, o Hâfız´lar, o Firdevsî, o Râzî´ler, Gazâlî ler, o Kutbüddin, o Sa düddin, o Kâdîler. Yetiştirmiş; o Örfi´nin, o birçok şems-i irfanın Ziyâsindan tenevvür eylemiş iklîmi dünyânın, Bugün makhûr-i nâdânîsidir bir fırka haydûdun! Nedir pinhân olan esrârı bilmem, bunda Ma´bûd´un. Hayır, Ma´bûd´a ircâında yoktur bunların ma´nâ: Yataklık eylemez cânîye -hâşâ- bir zaman Mevlâ. Şehâmet perverâ, Şâhâ! Zaman, bî-dâdı kaldırmaz; Hatâ etmektesin şâyed diyorsan "Kimse aldırmaz." Bu istibdâda artık bir nihâyet ver ki: İstikbâl Karanlık derler amma işte pek meydanda: İzmihlâl!
Evliya Çelebi ne der?[]
Bahçesaray şehrinin vasıflarının tamamlanması: Bahçesaray'ın aşağı tarafındaki bahçeler ucunda üçyüz evli bir mâmur köy vardır. Burada üç adet kurşunlu kubbeler içinde geçmiş Hanlar yatarlar. Her taraf kandiller, şamdanlar ile aydınlatılmıştır. Bu kubbelerin dış tarafında bütün Kazak Sultanları, vezirler, mirzalar, atalıklar, velhasıl bütün Bahçesaray büyükleri yatarlar. Cengizoğullarından 666 târihinde vefat eden Bereket Hân da burada yatar.
(Doğan Han ziyareti) Osmanoğullarının amca oğullarındandır. Osmanoğullarının ataları Serbay oğlu Ertuğrul Bey, kardeşi Süleyman Şah ile üçbin nefer Maveraünnehr'in Mahan vilâyetinden, Hulâgu Han Tatarlarının zulmünden kaçıp Anadolu Selçukluları diyarına gelirler. Fırat kenarında Caber geçidinde Süleyman Şah guslederken boğulur. Orada gömülüdür, Süleyman Şahın dört oğlu vardı. Biri Kızıl Togar Handır. Urfaya varıp gazalar etti. İbrahim Halilullah yanında yatar. İkincisi Bayındır Handır. O da Ahlat tarafına gitti. Orada yatar. Üçüncü oğlu Boğa Handır. Dördüncü oğlu Baytugar Handır. Babası ölünce üçyüz arkadaşı ile Kırım'a geldi, eski yurd mezarlığında gömülüdür.
Ertuğrul'a Selçuk Sultanı Alâüddin tuğ, sancak, tabii, alem verdi. Bursa tekfuru ile Yalakabâd kalesi önünde cenk ederken şehîd oldu. Söğüd'de gömülüdür. Selçuk Sultanı ondan sonra tuğ ve sancağı küçük Osmancık'a verir. Osmancık'ın kardeşi Yatı bey, evvelkinin kardeşi Gündüz Bay bey kendilerine boy beyliği verilmediği için gücenip Kırım diyarına gelirler. Biri Marikıt beyi, biri Ur beyi olup nice gazalar ederler. Amca-zâdeleri Bay Tugan Han yanında gömülüdürler.
Müverrihlerin dediğine göre, doğrusu Osmanoğulları Cengiz neslindendir. Tatar hanları, amcaları tarafından akrabadırlar ama, valideleri tarafından sadâttandırlar. Hakikatte bütün Hind, Acem, Özbek, Moğol, Bogol, Çin, Maçin, Hata, Hıtem, Fağfur, Kozak, Türkmen, Moskof, Macar velhasıl 370 adet bütün kâfiristan bile hep Tatar'dan azmadır.
Cengiz Han oğlu Ebu Said Han ziyareti: Ebu Said Han,, babası Cengiz Handan evvel müslüman, olmuştur. Acem ve Arab bilginleri (Ebu Said) adını koymuşlardır. Ama babası Cengiz Han ona (Tamuras) adını vermişti. 7 sene Hanbalıkda, yedi sene Ejderhan'da, 7 sene Kazan'da, 7 sene İdil şehri sarayında, yedi sene Kırım'da Han olup bu Kırım'da yatar.
Cengiz Han hakkında: Cengiz Hanın iki oğlu vardı. Biri ölen Tamuras, yâni Ebu Said Han biri de Kazan (Gazan) Han.. Bu da müslüman olup adına Mehmed Şam Kazan (galiba gaazan Mahmud Şah) dediler. Mezarı Tebriz yakınındadır. Cengiz'in bir oğlu da Olcaytu Handır. Cengiz Han öldükten sonra Şam Kazan Hanın vâldesi Kenkaç Han alıp, Mehmud Şam Kazana üvey baba olmuştur. Kenkaç Hanın babası Abaka Handır ki, İran'ı Turan'ı harab eden Hulâgû'nun babasıdır. Hulâgû'nun 14 oğlu vardı. Bazıları han oldular. Hulâgû'nun babası Kutlu Handır ki, yedi oğlu Irak, Kazan,. Ejderhan taraflarına han olup, Moğol, Bogol, Kalmuk ve Moskof keferelerinden nam ve nişan bırakmamışlardı. Bu yedi âdet hanlar Hürmüz Taçdarın yanındaki türbelerde yatarlar.
Kubilây Hanın babası Cengiz Handır ki 61 senesinde Hazret-i Peygamberin kendisine mübarek mektuplarını Muaz ibn Cebel Hazretleriyle göndermişlerdir (1). Cengiz, Muaz Hazretlerine (safa geldin yâ Arab!) diye ayağa kalktı. Elçi Cengiz Hanı İslama gelmeğe davet etti. Cengiz:
">— Yâ Muaz, âhırzaman Peygamberi Arab Muhammed'in bize arzettiği mezhebi nedir?
Deyince Muaz ibn Cebel İslâmın farzlarını birer birer âyet-i kerimeler okuyarak saydı. Cengiz Han:
— Bre ne güzel, yerleri gökleri halkeden Allah ne güzel buyurmuş. Bu beş adet şeyler ki söyledin, hepsini kabul ettim. İyi şeylerdir ki Allah emretmiş.
Bundan sonra Hazret-i Muaz:
— Peygamberimizin sünnetleri de vardır. Beş vakit namazın önünde ve sonunda ikişer, dörder rekât sünnet namazı vardır. Zekerin ucundaki mânâsız etin kesilmesi sünnettir.
Dedi. Bütün sünnet, vâcib, müstehab ne varsa hepsini izah etti. Cengiz :
— Bunlar da güzel. Temizliktir. Ama bir adamın zekerini kesmek fena mezhebdir. Bizim memleketimizde bir adam bir adamın bir damla kanını akıtsa biz o adamı katlederiz. Memleketimizde kış şiddetli olduğundan teşennüş olur. Bilhassa bütün damarların toplandığı zekeri kesersen elbette cerahat olur teşennüş olur. Bir adam ki yetmiş seksen yaşına gire... Mezhebin sünnetidir diye sikinizin uçlarını kesin diye tenbih etsek, deli olan bu sünneti kabul etmez. Zekeri kesilen adamın helak olması tabiidir. İlkbaharda Emir Allahın, önce ben sünnet olayım. Yoksa bu kış mevsiminde bu sünnet teklifini kimse kabul etmez.
Deyince Muaz ibn Cebel:
O kesilecek yer bir fazla et parçasıdır, guslederken temizlenmez. Ehli ile bir hoş huzur ile cima etmeğe komaz bir fazla et parçasıdır.
Deyince Cengiz Han der:
— Onsekizbin âlemi yaratan Allah asla mânâsız şey yaratmamıştır. Hepsini isteyip yaratmıştır. Cenab-ı Çalab (Allah) onun fazla et parçası olacağını bilmedi de mi yarattı? Allah beş vakit namazı farzetmiş ne güzel.. Ama bunlardan fazla sünnet namazlarınız var. Bu, halkı rahatsız etmektir. Zavallı insan çoluk çocuğunu geçindirmek için ne zaman çalışıp kazansın?
Hele ben, Allanın farz ettiği namazdan başka namaz kılmam.. Sonra yâ Muaz.. Kâbeyi Allah evi dersin. Bizim bildiğimiz Allah mekândan ve zamandan münezzehdir. Şimdi siz Allaha mekân mı ispat edersiniz? Ya Allanın evine varan Allahı görür mü? Eğer görürsem şimdi giderim. Der. Muaz;
Görmez, ama Allah öyle buyurmuş. Beytime gelip hac edin buyurmuş..
Deyince Cengiz:
— Vallah emir hakkındır. Bir kere hacca varmak farzdır dedin. Güzel buyurulmuş. Hem ziyaret, hem ticaret, hem seyahat olur. Ama bu benim Han balık şehrinden Kâbeye bir yıllık yoldur. Yolda benim yedi aded can düşmanım hükümdarlar vardır. Bunları atlayıp Mekke'ye varmak, zekerini kesmek gibi zor bir iştir. Ama yılda bir kere oruç tutmak farzını kabul ettim. Çünkü hekimâne Allah emridir. Yılda bir ay insan oruç tutunca, vücudunda birikmiş olan bütün marazlar defolur. Yarın inşallah oruç tutarım. Ve bütün halkıma ilân ederim. Beş vakit namazı, zekâtı da güzel buyurmuş, bunları da kabul ettim..
Dedi. Muaz İbn Cebel ise «Namazın sekiz şartını, namazın altı erkânını, namazın yedi vaciblerini, 14 sünnetlerini, 25 müstehablarını, 12 mekruhlarını, 14 yerde namazı ifsad eden şeyleri, 4 yerde abdestin farzlarını, 10 yerde sünnetlerini, altı yerde abdestin âdabını, yedi yerde abdestin nafilelerini, altı yerde mekruhlarını, beş yerde nehylerini, üç yerde guslün farzlarını, altı yerde sünnetlerini, 12 yerde guslün sebeplerini velhasıl hepsini anlatıp bunlardan biri eksik olursa namazı sahih olmayıp îmanı dürüst olmaz, mü'min olarak Peygamberimizin ümmeti olamaz.»
Diye, Cengiz Han gibi bir dağ adamı pâdişâhı bu çeşit sarpa sardı. Cengiz Han:
— Biz ümmi adamız. Henüz muslüman olup Allahı bir, Peygamberi hak bilirim. Öbür dediğin sünnetleri de Buharadan bir fakih getirip öğrenirim.
Deyince, Muaz bin Cebel gazablanıp, atlarına binerek Medine'ye geldi. O sırada Hazret-i Peygamber vefat etmişti (1). Hazret-i Peygamberden sonra halife olan Hazret-i Ebu-bekr, Muaz ibn Cebel Hazretlerine, Cengiz'le olan macerasının sonucunu sordu. O da:
«Yâ emîr-el mü'mini, bütün farzları kabul etti. Allah bir, Peygamber hakdır dedi, ama yollarda tehlike vardır diye haccı kabul etmedi ve özür diledi. Bu yaşımda zekerimi kesersem bu soğukta teşennüş olurum diye özür diledi. Ben de bunların biri dahi noksan olursa dürüst muslüman olmazsın dedim.>>
Dedi. O vakit Hazret-i Ebubekr gazablandı. «Sünnet olmayıp hacca gelmemekle mü'min olmamak icabetmez. Heman kelime-i tevhîd ile îman duasını okuttun mu?» dedi. Muaz «Okutmadım» deyince, Hazret-i Ebubekr «Tiz bu bizim mektubumuzu götür, selâmımızı söyle, âmentüyü öğretip gel» diye divandan kovdu. Hazret-i Muaz tekrar Asya'ya gitti. Fakat Ejderhan'da Cengiz'in öldüğü haberini aldı. Ama Cengiz'in muslüman olduğu bellidir. Onun için Tatar bilginleri Cengiz Hanın îslâm ile ahrete gittiğine kanidirler. Ama niceleriArafta kalmıştır derler. Sözün kısası, Osmanoğulları, amcaları tarafından mü'min ve muslüman olan Cengiz Hana akraba olurlar. Vesselam...
Kırım'da Eskiyurdda ziyaret yerlerinden biri de Muaz ibn Cebel'in amcası, Hazret-i Peygamberin ashabı kiramından Mâlik Eşter'in kabri vardır. Hazret-i Mâlik Ester, Tebük gazasından sonra Yemen hududunda Yelemlem denilen yerde bir ejderhayı katlettiğinden ashab arasında (Mâlik Ejder) denilmişti. Resulü Ekrem vefat edince başını alıp evve-
EÇS/11/218 -EÇS/11/219 -EÇS/11/220