Osmanlı devlet adamı, diplomatı, çevirmen ve oyun yazarı.
Türkçülük hareketinin öncülerinden. İki defa Maarif Nazırlığı Eğitim Bakanı yaptı; ilk Osmanlı Meclis-i Mebusan'ındaİstanbul vekili olarak yer aldı ve başkanlığı üstlendi; 4 Şubat1878 - 18 Nisan1878 ve 1 Aralık1882 - 3 Aralık1882 tarihleri arasında iki defa Başvekillik (Sadrazamlık, Başbakanlık) görevine getirildi.
İlk Türkçe sözlüklerden birisi olan “Lehçe-i Osmani”’nin yazarı olan Paşa, devlet adamlığının yanısıra 16 dil bilen bir bilimadamıdır[1]. Bursa valiliği sırasında bu kentte bir tiyatro yaptırmakla ün kazanmıştır.
Kimi kaynaklara göre 3 Temmuz1823’de İstanbul’da doğdu (ancak doğum tarihi hakkında 1813’ten 1823’e kadar değişik kaynaklar gösterilir[2]).
Hariciye Nezareti memurlarından Ruhittin Efendi’nin oğludur. Dedesi Yahya Naci Efendi, Müslüman Osmanlı memurlara yabancı dil öğretmek için kurulan ve devletin yıkılışına kadar varlığını sürdüren Tercüme Odası’nın ilk müslüman çevirmenidir. Babası da Fransızca bilirdi ve çevirmenlik yapmış, Tercüme Odası’nda çalışmış bir kişiydi. Türk edebiyatının büyük şairlerinden Abdülhak Hamid Tarhan’ın babası Hayrullah Efendi ile de kardeş çocuğu olan[3] Ahmet Vefik Paşa’nın yetiştiği aile çevresi onu dil öğrenmeye, çevirmenlik yapmaya yöneltmiştir.
1831 yılında İstanbul’da başladığı eğitimini, babasının görevi nedeniyle gittiği Paris’te dönemin gözde okullarından Saint Louis Le Grand Lisesi’nde tamamladı. Babası, Paris’e elçi olarak atanan Mustafa Reşit Paşa’nın tercümanlığını yapmaktaydı. Kendisi de Paris’te bulunduğu süre içinde Fransızca’yı anadili gibi öğrendi. Fransızca’nın yanısıra İtalyanca, Yunanca ve Latince de öğrendi[2].
Tercüme Odası[]
1837’de yurda döndüğünde Tercüme Odası’nda memuriyet hayatına başladı. 1840’da elçilik katibi göreviyle Londra’ya gitti ve İngilizce öğrendi.
İki yıl sonra Sırbistan’da, İzmir’de, Memleketeyn’de (Sırbistan, İzmir, Eflak ve Boğdan) geçici ve özel görevler aldı. Bu arada İstanbul’a döndükçe aşaması yükseltilerek Tercüme Odası’na atandı.
Kısa bir süre pasaport dairesinde müdürlük yaptı. Sonra uyrukluk işlerini çözmek ve sonuçlandırmak için İzmir’e gönderildi. 1845 yılında İzmir’den dönünce görevi yükseltilerek “Tercüme Odası Mümeyyiz’i”, 1847’de “mütercim-i evvel” (başçevirmen) oldu. 1847’de devletin ilk resmi salnamesinin hazırlanması işi kendisine verildi[3].
1849’da mütercim-i evvel rütbesinin yanısıra başmümeyyizlik rütbesini aldı[3]. Aynı yıl Reşit Paşa tarafından kendisine Aydın’da bir çiftlik hediye edilen ünlü Fransız şair Alphonse de Lamartine’in rehberliği ile görevlendirildi, onunla bir buçuk ay geçirdi[3].
1849 yılında Macaristan mültecileri olayını çözmek için görevlendirildi. Olağanüstü yetkilerle Memleketeyn’de komiser vekili olarak görevlendirilen Ahmet Vefik Paşa, İstanbul’a döndüğünde Memleketeyn ile ilgisini kesmedi ve bu yerler hakkında rahatça bilgi edinebilmek için Rumence öğrenmeye başladı[2].
Encümen-i Daniş Üyeliği[]
1851’de pek çok konudaki derin bilgisi nedeniyle, diğer resmi görevlerinin yanısıra, yeni kurulan Encümen-i Daniş adlı bilim kuruluna üye seçildi ve bu üyeliğin gerektirdiği çalışmaların içinde yer aldı.
Tahran Elçiliği[]
Vefik Paşa, 1851’de Encümen’i Daniş’de görevlendirilmesinin hemen ardından Tahran’a elçi olarak atandı ve dört yıl bu görevi sürdürdü. Tahran’da elçilik binasını Osmanlı Devleti toprağı olarak ilan edip bayrak çektiren Ahmet Vefik Paşa, elçilik binalarına bayrak asma adetini getiren kişi oldu[2].
Paşa, gittiği yerlerde resmi görevlerinin yanısıra özel olarak dillerini , kültürlerini, geleneklerini öğrenmek adetinde idi. İran’da Fars dilini ve İran tarihinin kökenlerini öğrendi; bu ülkenin edebiyat, felseve ve din konuları ile de yakından ilgilendi[2]. Tahran’da doğu dillerini incelemesi ve dillerin tarihsel gelişimine kafa yorması onu Osmanlıca’nın Farsça ve Arapça’nın etkisinden kurtarılması düşüncesine sevketti.; Türkçü bir tutum geliştirdi[3].
Diğer devlet görevleri[]
Küçük yaşlardan beri kendisini koruyan Reşit Paşa’nın Abdülmecit’e sadrazam olması ile önemli görevlere getirieln Ahmet Vefik Paşa, “Meclis-i Valay-i Ahkam-ı Adliye” üyeliği (1855), “Deavi Nazırlığı” (1857), Paris elçiliği (1860) yaptı. Paris büyükelçiliği sırasında III. Napolyon ile aralarında yaşanan gerilim, fıkralara konu oldu[2].
Paris sefaretinden İstanbul’a döndükten sonra 1862’de Darülfünun’da Hikmet-i Tarih (Tarih Felsefesi) hocası, aynı sene içinde Bursa’da Evkaf Nâzırı oldu.
Darülfünun hocalığı sırasında “Şecere-i Türkiye”' (Türklerin soy kütüğü) adlı eseri Çağatay Türkçe'si'nden İstanbul Türkçesi'ne çevirdi; Türklerin tarihinin Osmanlı tarihi ile başlamadığını savundu. Ayrıca “Lehçe-i Osmani” (Osmanlı lehçesi) Türk lugati hazırlayacak değişik Türk lehçelerinin varlığını gösterdi.
Evkaf Nazırlığı görevi sırasında çeşitli zelzelelerde, özellikle de 1855 depreminde hasar görmüş ve o güne kadar onarım görmemiş Osmanlı yapılarını tamir ettirdi. 29 Mayıs 1862 yılında Padişah Abdülaziz tarafından Divan-ı Muhasebat Reisliğine tayin edilen Ahmet Vefik Paşa bugünkü adıyla Sayıştay'ın ilk başkanlığını yapmıştır. [kaynak belirtilmeli]
1864 yılında halkın şikayetleri üzerine Bursa’daki görevinden alınarak yıllarca resmi bir görev verilmedi[kaynak belirtilmeli], bu süre içinde Türk tarih ve edebiyatına yeni eserler ve tercümeler kazandırdı.
Mehmet Emin Ali Paşa’nın ölümünden sonra Mahmut Nedim Paşa’nın sadrazam olması ile kendisine yeniden devlet görevleri verildi. 1872’de birinci defa olarak Maarif Nâzırı olarak atandı ama 1873’de görevden alındı. Kısa bir süre Edirne Valiliği yaptı. 1876’da Petersburg Bilim Akademisi’ne üye seçildiği için Petersburg’a gitti. Lehçe-i Osmanî adlı eserini ortaya çıkarmasında, ona Türk lehçelerini inceleme fırsatı veren bu seyahat etkili oldu[2].
Meclis-i Mebusan Başkanlığı[]
18 Mart 1877’de çalışmalarına başlayan ilk Meclis-i Mebusan’ın İstanbul üyesi olarak seçilen Vefik Paşa, Mebusan'ın başkanlığını yaptı. Oturumları diktatörce idaret ettiği yolunda eleştirilere uğradı[2].
Divan-ı Muhasebat Reisi
Sadarazamlığı[]
1878’de tekrar Maarif Nazırı, daha sonra da sadrazam oldu ve yüzyıllardır kullanılan “sadrazam” sözcüğünü “başvekil” olarak değiştirdi[3]. Bu göreve geldiği sırada imparatorluk, 93 Harbi’nden yenik çıkmıştı. Rusya ile yapılan ağır anlaşma koşullarını hafifletmek için çalıştı ve donanmanın teslimini önledi[2]. Abdülhamit’i hal edeceği yönündeki bir jurnal nedeniyle 18 Nisan 1878’de görevinden azledildi[2].
Bursa Valiliği[]
1879-1882 yılları arasında Bursa valisi olarak görev yaptı. Valiliği sırasında Bursa yolları ve caddelerini Paris belediye başkanı George Euègene Haaussmann’dan esinlenerek yaptırdı[4]. Bursa’da zarar görmüş pek çok önemli anıtın onarımı şehre getirttiği Fransız mimar Leon Parvillee tarafından gerçekleştirildi[4]. Ayrıca şehre Hükümet Konağı, Memleket Hastanesi, Belediye Binası, Tiyatro binası yaptırdı.
Yaptırdığı tiyatro binasında çevirdiği Molière eserlerinin sahneye konulmasını sağladı; İstanbul’da yıktırılan Gedikpaşa Tiyatrosu’nun oyuncularını himayesine alarak Bursa’ya getirtti; sahnelenecek oyunların dekorundan provalarına kadar her şeyiyle ilgilendi[2]. Ahmet Vefik Paşa’nın kurduğu bu tiyatro, İstanbul dışında Anadolu’da kurulan ilk tiyatro idi. Onun izinden giderek Adana valisi Ziya Paşa da 1880 yılında Adana’da bir tiyatro yaptırdı[4].
Paşa, ayrıca valiliği sırasında “Müntehabât ı Durub-ı Emsal” (Atalar Sözlüğü) adlı yapıtının içeriğini 5000 maddeye çıkarıp Hüdevandigar Matbaası’nda yeniden bastırdı(1881)[3].
Son Yılları[]
1882’de Bursa valiliği görevinden alından paşa, Mehmet Sait Paşa’dan boşalan başvekillik makamına tekrar başvekil atandı ama 3 gün sonra görevden alındı ve bir daha kendisine resmi bir görev verilmedi. Padişah II. Abdülhamit’in onu başvekilliğe atayıp 3 gün sonra görevden almasının bazı vekillere gözdağı vermek için olduğu öne sürülür [2].
Ahmet Vefik Paşa, bu olaydan sonra ölümüne kadar Rumelihisarı’ndaki evinde ilmi ve edebi çalışmalar yaptı. Oluşturduğu kütüphane, “İstanbul’un en zengin kütüphanesi” olarak tanındı[2] ( 2 Nisan1891’de (kimi kaynaklara göre 1890’da[2]) İstanbul’da, Rumelihisarı’ndaki köşkünde hayatını kaybetti; Rumelihisarı’nda Kayalar Mezarlığı’na defnedildi.
Kütüphanesi[]
Ahmet Vefik Paşa’nın ünlü kütüphanesi, ölümünden sonra kısım kısım satılmış, satış 1902’ye kadar sürmüştür. 1902’de kütüphane binası ve kalan kitaplar Rıza Paşa adında biri tarafından satın alındı. Rıza Paşa Koleksiyonu daha sorna Maarif Nezareti tarafından satın alınmış ve Darülfünun’a verilmiştir[2]. Kütüphane binası ise 1927 yılında satıldı[1].
Eserleri[]
Müntehabât-ı Durub-ı Emsal (Atasözleri) (1852): Türkçe atasözlerini toplayan eseri.
Hikmet-i Tarih (1863) (Tarih Felsefesi)
Fezlek-i Tarih-i Osmanî (1869) (Kısa Osmanlı Tarihi)
↑ 3,03,13,23,33,43,53,6Barış Özkul, Tanzimat Döneminde Tercüme Odasında Yetişine Bir Çevirmen-Aydın: Ahmet Vefik Paşa, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009]
Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa (1774-1775) • Moralı Derviş Mehmed Paşa (1775-1777) • Darendeli Cebecizade Mehmed Paşa (1777-1778) • Kalafat Mehmed Paşa (1778-1779) •Silahdar Karavezir Seyyid Mehmed Paşa (1779-1781) • Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa (1781-1782) • Yeğen Hacı Mehmed Paşa (1782-1782) • Halil Hamid Paşa (1782-1785) • Hazinedar Şahin Ali Paşa (1785-1786) • Koca Yusuf Paşa (1786-1789) • Kethüda Meyyit Hasan Paşa (1789-1789) • Cezayirli Gazi Hasan Paşa (1789-1790) • Çelebizade Şerif Hasan Paşa (1790-1791) • Koca Yusuf Paşa (1791-1792) • Damat Melek Mehmed Paşa (1792-1794) • Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa (1794-1798) • Kör Yusuf Ziyaüddin Paşa (1798-1805) • Bostancıbaşı Hafız İsmail Paşa (1805-1806) • Keçiboynuzu İbrahim Hilmi Paşa (1806-1807) • Çelebi Mustafa Paşa (1807-1808) • Alemdar Mustafa Paşa (1808-1808) • Çavuşbaşı Memiş Paşa (1808-1809) • Kör Yusuf Ziyaüddin Paşa (1809-1811) • Laz Aziz Ahmed Paşa (1811-1812) • Hurşid Ahmed Paşa (1812-1815) • Mehmed Emin Rauf Paşa (1815-1818) • Burdurlu Derviş Mehmed Paşa (1818-1820) • Ispartalı Seyyid Ali Paşa (1820-1821) • Benderli Ali Paşa (1821-1821) • Hacı Salih Paşa (1821-1822) • Bostancıbaşı Deli Abdullah Paşa (1822-1823) • Turnacızade Silahdar Ali Paşa (1823-1823) • Mehmed Said Galip Paşa (1823-1824) • Benderli Mehmed Selim Sırrı Paşa (1824-1828) • Darendeli Topal İzzet Mehmed Paşa (1828-1829) • Reşid Mehmed Paşa (1829-1833) • Mehmed Emin Rauf Paşa (1833-1839) Koca Mehmed Hüsrev Paşa (1839-1840) • Mehmed Emin Rauf Paşa (1840-1841) • Darendeli Topal İzzet Mehmed Paşa (1841-1842) • Mehmed Emin Rauf Paşa (1842-1846) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1846-1848) • İbrahim Sarim Paşa (1848-1848) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1848-1852) • Mehmed Emin Rauf Paşa (1852-1852) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1852-1852) • Mehmed Emin Âli Paşa (1852-1852) • Damat Mehmed Ali Paşa (1852-1853) • Giritli Mustafa Naili Paşa (1853-1854) • Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa (1854-1854) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1854-1855) • Mehmed Emin Âli Paşa (1855-1856) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1856-1857) • Giritli Mustafa Naili Paşa (1857-1857) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1857-1858) • Mehmed Emin Âli Paşa (1858-1859) • Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa (1859-1859) • Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1859-1860) • Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa (1860-1861) • Mehmed Emin Âli Paşa (1861-1861) • Keçecizade Mehmed Emin Fuad Paşa (1861-1866) • Yusuf Kâmil Paşa (1863-1863) • Keçecizade Mehmed Emin Fuad Paşa (1863-1866) • Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1866-1867) • Mehmed Emin Âli Paşa (1866-1871) • Mahmud Nedim Paşa (1871-1872) • Mithat Paşa (1872-1872) •Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1872-1873) • Sakızlı Ahmed Esad Paşa (1873-1873) • Şirvanlızade Mehmed Rüşdi Paşa (1873-1874) • Hüseyin Avni Paşa (1874-1875) • Sakızlı Ahmed Esad Paşa (1875-1875) • Mahmud Nedim Paşa (1875-1876) • Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1876-1876) •Mithat Paşa (1876-1877) • İbrahim Edhem Paşa (1877-1878) • Ahmed Hamdi Paşa (1878-1878) • Ahmed Vefik Paşa (1878-1878) • Mehmed Sadık Paşa (1878-1878) • Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1878-1878) • Mehmed Esad Saffet Paşa (1878-1878) • Tunuslu Hayreddin Paşa (1878-1879) • Ahmed Arifi Paşa (1879-1879) • Küçük Mehmed Said Paşa (1879-1880) • Cenanizade Mehmed Kadri Paşa (1880-1880) • Küçük Mehmed Said Paşa (1880-1882) • Abdurrahman Nureddin Paşa (1882-1882) • Küçük Mehmed Said Paşa (1882-1882) • Ahmed Vefik Paşa (1882-1882) • Küçük Mehmed Said Paşa (1882-1885) • Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa (1885-1891) • Kabaağaçlızade Ahmed Cevat Paşa (1891-1895) • Küçük Mehmed Said Paşa (1895-1895) • Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa (1895-1895) • Halil Rifat Paşa (1895-1901) • Küçük Mehmed Said Paşa (1901-1903) • Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa (1903-1908) • Küçük Mehmed Said Paşa (1908-1908) • Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa (1908-1909) • Hüseyin Hilmi Paşa (1909-1909) • Ahmed Tevfik Paşa (1909-1909) • Hüseyin Hilmi Paşa (1909-1910) • İbrahim Hakkı Paşa (1910-1911) • Küçük Mehmed Said Paşa (1911-1912) • Gazi Ahmed Muhtar Paşa (1912-1912) • Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa (1912-1913) • Mahmud Şevket Paşa (1913-1913) • Said Halim Paşa (1913-1917) • Mehmed Talat Paşa (1917-1918) • Ahmed İzzet Paşa (1918-1918) • Ahmed Tevfik Paşa (1918-1919) • Damat Ferid Paşa (1919-1919) • Ali Rıza Paşa (1919-1920) • Hulusi Salih Paşa (1920-1920) • Damat Ferid Paşa (1920-1920) • Ahmed Tevfik Paşa (1920-1922)
Osmanlı sadrazamları - Duraklama Dönemi (1579-1683)
Semiz Ahmed Paşa (1579-1580) • Lala Kara Mustafa Paşa (1580-1580) • Koca Sinan Paşa (1580-1582) • Kanijeli Siyavuş Paşa (1582-1584) • Özdemiroğlu Osman Paşa (1584-1585) • Hadim Mehmed Mesih Paşa (1585-1586) • Kanijeli Siyavuş Paşa (1586-1589) • Koca Sinan Paşa (1589-1591) • Serdar Ferhat Paşa (1591-1592) • Kanijeli Siyavuş Paşa (1592-1593) • Koca Sinan Paşa (1593-1595) • Serdar Ferhat Paşa (1595-1595) • Koca Sinan Paşa (1595-1595) • Tekeli Lala Mehmed Paşa (1595-1595) • Koca Sinan Paşa (1595-1596) • Damat İbrahim Paşa (1596-1596) • Cığalazade Yusuf Sinan Paşa (1596-1596) • Damat İbrahim Paşa (1596-1597) • Hadim Hasan Paşa (1597-1598) • Cerrah Mehmed Paşa (1598-1599) • Damat İbrahim Paşa (1599-1601) • Yemişçi Hasan Paşa (1601-1603) • Malkoç Yavuz Ali Paşa (1603-1604) • Sokolluzade Lala Mehmed Paşa (1604-1606) • Boşnak Derviş Mehmed Paşa (1606-1606) • Kuyucu Murat Paşa (1606-1611) • Gümülcineli Damat Nasuh Paşa (1611-1614) • Öküz Kara Mehmed Paşa (1614-1616) • Damat Halil Paşa (1616-1619) • Öküz Kara Mehmed Paşa (1619-1619) • İstanköylü Çelebi (Güzelce) Ali Paşa (1619-1621) • Ohrili Hüseyin Paşa (1621-1621) • Dilaver Paşa (1621-1622) • Kara Davut Paşa (1622-1622) • Mere Hüseyin Paşa (1622-1622) • Lefkeli Mustafa Paşa (1622-1622) • Gürcü Hadim Mehmed Paşa (1622-1623) • Mere Hüseyin Paşa (1623-1623) • Kemankeş Kara Ali Paşa (1623-1624) • Çerkes Mehmed Ali Paşa (1624-1625) • Müezzinzade Filibeli Hafız Ahmed Paşa (1625-1626) • Damat Halil Paşa (1626-1628) • Gazi Ekrem Hüsrev Paşa (1628-1631) • Müezzinzade Filibeli Hafız Ahmed Paşa (1631-1632) • Topal Recep Paşa (1632-1632) • Tabanıyassı Mehmed Paşa (1632-1637) • Bayram Paşa (1637-1638) • Tayyar Mehmed Paşa (1638-1638) • Kemankeş Kara Mustafa Paşa (1638-1644) • Civankapıcıbaşı Sultanzade Semiz Mehmed Paşa (1644-1645) • Nevesinli Salih Paşa (1645-1647) • Kara Musa Paşa (1647-1647) • Hezarpare Ahmed Paşa (1647-1648) • Mevlevi Mehmed Paşa (1648-1649) • Kara Dev Murad Paşa (1649-1650) • Melek Ahmed Paşa (1650-1651) • Siyavuş Paşa (1651-1651) • Gürcü Mehmed Paşa (1651-1652) • Tarhuncu Sarı Ahmed Paşa (1652-1653) • Bıyıklı Koca Derviş Mehmed Paşa (1653-1654) • İpşiri Mustafa Paşa (1654-1655) • Kara Dev Murad Paşa (1655-1655) • Ermeni Süleyman Paşa (1655-1656) • Gazi Deli Hüseyin Paşa (1656-1656) • Zurnazen Mustafa Paşa (1656-1656) • Siyavuş Paşa (1656-1656) • Boynuyaralı Mehmed Paşa (1656-1656) • Köprülü Mehmed Paşa (1656-1661) • Köprülü Fazıl Ahmed Paşa (1661-1676) • Merzifonlu Kara Mustafa Paşa (1676-1683)
Osmanlı sadrazamları - Duraklama Dönemi (1579-1683)
Semiz Ahmed Paşa (1579-1580) • Lala Kara Mustafa Paşa (1580-1580) • Koca Sinan Paşa (1580-1582) • Kanijeli Siyavuş Paşa (1582-1584) • Özdemiroğlu Osman Paşa (1584-1585) • Hadim Mehmed Mesih Paşa (1585-1586) • Kanijeli Siyavuş Paşa (1586-1589) • Koca Sinan Paşa (1589-1591) • Serdar Ferhat Paşa (1591-1592) • Kanijeli Siyavuş Paşa (1592-1593) • Koca Sinan Paşa (1593-1595) • Serdar Ferhat Paşa (1595-1595) • Koca Sinan Paşa (1595-1595) • Tekeli Lala Mehmed Paşa (1595-1595) • Koca Sinan Paşa (1595-1596) • Damat İbrahim Paşa (1596-1596) • Cığalazade Yusuf Sinan Paşa (1596-1596) • Damat İbrahim Paşa (1596-1597) • Hadim Hasan Paşa (1597-1598) • Cerrah Mehmed Paşa (1598-1599) • Damat İbrahim Paşa (1599-1601) • Yemişçi Hasan Paşa (1601-1603) • Malkoç Yavuz Ali Paşa (1603-1604) • Sokolluzade Lala Mehmed Paşa (1604-1606) • Boşnak Derviş Mehmed Paşa (1606-1606) • Kuyucu Murat Paşa (1606-1611) • Gümülcineli Damat Nasuh Paşa (1611-1614) • Öküz Kara Mehmed Paşa (1614-1616) • Damat Halil Paşa (1616-1619) • Öküz Kara Mehmed Paşa (1619-1619) • İstanköylü Çelebi (Güzelce) Ali Paşa (1619-1621) • Ohrili Hüseyin Paşa (1621-1621) • Dilaver Paşa (1621-1622) • Kara Davut Paşa (1622-1622) • Mere Hüseyin Paşa (1622-1622) • Lefkeli Mustafa Paşa (1622-1622) • Gürcü Hadim Mehmed Paşa (1622-1623) • Mere Hüseyin Paşa (1623-1623) • Kemankeş Kara Ali Paşa (1623-1624) • Çerkes Mehmed Ali Paşa (1624-1625) • Müezzinzade Filibeli Hafız Ahmed Paşa (1625-1626) • Damat Halil Paşa (1626-1628) • Gazi Ekrem Hüsrev Paşa (1628-1631) • Müezzinzade Filibeli Hafız Ahmed Paşa (1631-1632) • Topal Recep Paşa (1632-1632) • Tabanıyassı Mehmed Paşa (1632-1637) • Bayram Paşa (1637-1638) • Tayyar Mehmed Paşa (1638-1638) • Kemankeş Kara Mustafa Paşa (1638-1644) • Civankapıcıbaşı Sultanzade Semiz Mehmed Paşa (1644-1645) • Nevesinli Salih Paşa (1645-1647) • Kara Musa Paşa (1647-1647) • Hezarpare Ahmed Paşa (1647-1648) • Mevlevi Mehmed Paşa (1648-1649) • Kara Dev Murad Paşa (1649-1650) • Melek Ahmed Paşa (1650-1651) • Siyavuş Paşa (1651-1651) • Gürcü Mehmed Paşa (1651-1652) • Tarhuncu Sarı Ahmed Paşa (1652-1653) • Bıyıklı Koca Derviş Mehmed Paşa (1653-1654) • İpşiri Mustafa Paşa (1654-1655) • Kara Dev Murad Paşa (1655-1655) • Ermeni Süleyman Paşa (1655-1656) • Gazi Deli Hüseyin Paşa (1656-1656) • Zurnazen Mustafa Paşa (1656-1656) • Siyavuş Paşa (1656-1656) • Boynuyaralı Mehmed Paşa (1656-1656) • Köprülü Mehmed Paşa (1656-1661) • Köprülü Fazıl Ahmed Paşa (1661-1676) • Merzifonlu Kara Mustafa Paşa (1676-1683)
Osmanlı sadrazamları - Gerileme Dönemi (1683-1774)
Bayburtlu Kara İbrahim Paşa (1683-1685) • Sarı Süleyman Paşa (1685-1687) • Köprülü Damadı Abaza Siyavuş Paşa (1687-1688) • Ayaşlı Nişancı İsmail Paşa (1688-1688) • Tekirdağlı Bekri Mustafa Paşa (1688-1689) • Köprülü Fazıl Mustafa Paşa (1689-1691) • Bahadırzade Arabacı Ali Paşa (1691-1692) • Merzifonlu Çalık Hacı Ali Paşa (1692-1693) • Bozoklu (Bıyıklı) Mustafa Paşa (1694-1694) • Sürmeli Ali Paşa (1694-1695) • Elmas Mehmed Paşa (1695-1997) • Köprülü Amcazade Hacı Hüseyin Paşa (1697-1702) • Daltaban Mustafa Paşa (1702-1703) • Rami Mehmed Paşa (1703-1703) • Sührablı Kavanoz Nişancı Ahmed Paşa (1703-1703) • Moralı Damat Hasan Paşa (1703-1704) • Kalaylıkoz Hacı Ahmed Paşa (1704-1704) • Pakçemüezzin Baltacı Mehmed Paşa (1704-1706) • Çorlulu Damat Ali Paşa (1706-1710) • Köprülüzade Damat Numan Paşa (1710-1710) • Pakçemüezzin Baltacı Mehmed Paşa (1710-1711) • Gürcü Ağa Yusuf Paşa (1711-1712) • Silahdar Süleyman Paşa (1712-1713) • Kel Hoca İbrahim Paşa (1713-1713) • Silahdar Damat Ali Paşa (1713-1716) • Hacı Halil Paşa (1716-1717) • Tevkii Nişancı Mehmed Paşa (1717-1718) • Nevşehirli Damat İbrahim Paşa (1718-1730) • Silahdar Damat Mehmed Paşa (1730-1731) • Kabakulak İbrahim Paşa (1731-1731) • Topal Osman Paşa (1731-1732) • Hekimoğlu Ali Paşa (1732-1735) • Gürcü İsmail Paşa (1735-1736) • Silahdar Seyyid Mehmed Paşa (1736-1737) • Muhsinzade Abdullah Paşa (1737-1737) • Yeğen Mehmed Paşa (1737-1739) • Hacı İvazzade Mehmed Paşa (1739-1740) • Nişancı Şehla Hacı Ahmed Paşa (1740-1742) • Hekimoğlu Ali Paşa (1742-1743) • Seyyid Hasan Paşa (1743-1746) • Tiryaki Hacı Mehmed Paşa (1746-1747) • Boynueğri Seyyid Abdullah Paşa (1747-1750) • Divitdar Mehmed Emin Paşa (1750-1752) • Çorlulu Köse Bahir Mustafa Paşa (1752-1755) • Hekimoğlu Ali Paşa (1755-1755) • Naili Abdullah Paşa (1755-1755) • Silahdar Bıyıklı Ali Paşa (1755-1755) • Yirmisekizzade Mehmed Said Paşa (1755-1756) • Çorlulu Köse Bahir Mustafa Paşa (1756-1757) • Koca Mehmed Ragıp Paşa (1757-1763) • Tevkii Hamza Hamid Paşa (1763-1763) • Çorlulu Köse Bahir Mustafa Paşa (1763-1765) • Muhsinzade Mehmed Paşa (1765-1768) • Silahdar Hamza Mahir Paşa (1768-1768) • Yağlıkçızade Nişancı Hacı Mehmed Emin Paşa (1768-1769) • Moldovancı Ali Paşa (1769-1769) • İvazzade Halil Paşa (1769-1770) • Silahdar Mehmed Paşa (1770-1771) • Muhsinzade Mehmed Paşa (1771-1774)
Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa (1774-1775) • Moralı Derviş Mehmed Paşa (1775-1777) • Darendeli Cebecizade Mehmed Paşa (1777-1778) • Kalafat Mehmed Paşa (1778-1779) •Silahdar Karavezir Seyyid Mehmed Paşa (1779-1781) • Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa (1781-1782) • Yeğen Hacı Mehmed Paşa (1782-1782) • Halil Hamid Paşa (1782-1785) • Hazinedar Şahin Ali Paşa (1785-1786) • Koca Yusuf Paşa (1786-1789) • Kethüda Meyyit Hasan Paşa (1789-1789) • Cezayirli Gazi Hasan Paşa (1789-1790) • Çelebizade Şerif Hasan Paşa (1790-1791) • Koca Yusuf Paşa (1791-1792) • Damat Melek Mehmed Paşa (1792-1794) • Safranbolulu İzzet Mehmed Paşa (1794-1798) • Kör Yusuf Ziyaüddin Paşa (1798-1805) • Bostancıbaşı Hafız İsmail Paşa (1805-1806) • Keçiboynuzu İbrahim Hilmi Paşa (1806-1807) • Çelebi Mustafa Paşa (1807-1808) • Alemdar Mustafa Paşa (1808-1808) • Çavuşbaşı Memiş Paşa (1808-1809) • Kör Yusuf Ziyaüddin Paşa (1809-1811) • Laz Aziz Ahmed Paşa (1811-1812) • Hurşid Ahmed Paşa (1812-1815) • Mehmed Emin Rauf Paşa (1815-1818) • Burdurlu Derviş Mehmed Paşa (1818-1820) • Ispartalı Seyyid Ali Paşa (1820-1821) • Benderli Ali Paşa (1821-1821) • Hacı Salih Paşa (1821-1822) • Bostancıbaşı Deli Abdullah Paşa (1822-1823) • Turnacızade Silahdar Ali Paşa (1823-1823) • Mehmed Said Galip Paşa (1823-1824) • Benderli Mehmed Selim Sırrı Paşa (1824-1828) • Darendeli Topal İzzet Mehmed Paşa (1828-1829) • Reşid Mehmed Paşa (1829-1833) • Mehmed Emin Rauf Paşa (1833-1839) Koca Mehmed Hüsrev Paşa (1839-1840) • Mehmed Emin Rauf Paşa (1840-1841) • Darendeli Topal İzzet Mehmed Paşa (1841-1842) • Mehmed Emin Rauf Paşa (1842-1846) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1846-1848) • İbrahim Sarim Paşa (1848-1848) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1848-1852) • Mehmed Emin Rauf Paşa (1852-1852) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1852-1852) • Mehmed Emin Âli Paşa (1852-1852) • Damat Mehmed Ali Paşa (1852-1853) • Giritli Mustafa Naili Paşa (1853-1854) • Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa (1854-1854) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1854-1855) • Mehmed Emin Âli Paşa (1855-1856) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1856-1857) • Giritli Mustafa Naili Paşa (1857-1857) • Koca Mustafa Reşid Paşa (1857-1858) • Mehmed Emin Âli Paşa (1858-1859) • Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa (1859-1859) • Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1859-1860) • Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa (1860-1861) • Mehmed Emin Âli Paşa (1861-1861) • Keçecizade Mehmed Emin Fuad Paşa (1861-1866) • Yusuf Kâmil Paşa (1863-1863) • Keçecizade Mehmed Emin Fuad Paşa (1863-1866) • Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1866-1867) • Mehmed Emin Âli Paşa (1866-1871) • Mahmud Nedim Paşa (1871-1872) • Mithat Paşa (1872-1872) •Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1872-1873) • Sakızlı Ahmed Esad Paşa (1873-1873) • Şirvanlızade Mehmed Rüşdi Paşa (1873-1874) • Hüseyin Avni Paşa (1874-1875) • Sakızlı Ahmed Esad Paşa (1875-1875) • Mahmud Nedim Paşa (1875-1876) • Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1876-1876) •Mithat Paşa (1876-1877) • İbrahim Edhem Paşa (1877-1878) • Ahmed Hamdi Paşa (1878-1878) • Ahmed Vefik Paşa (1878-1878) • Mehmed Sadık Paşa (1878-1878) • Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1878-1878) • Mehmed Esad Saffet Paşa (1878-1878) • Tunuslu Hayreddin Paşa (1878-1879) • Ahmed Arifi Paşa (1879-1879) • Küçük Mehmed Said Paşa (1879-1880) • Cenanizade Mehmed Kadri Paşa (1880-1880) • Küçük Mehmed Said Paşa (1880-1882) • Abdurrahman Nureddin Paşa (1882-1882) • Küçük Mehmed Said Paşa (1882-1882) • Ahmed Vefik Paşa (1882-1882) • Küçük Mehmed Said Paşa (1882-1885) • Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa (1885-1891) • Kabaağaçlızade Ahmed Cevat Paşa (1891-1895) • Küçük Mehmed Said Paşa (1895-1895) • Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa (1895-1895) • Halil Rifat Paşa (1895-1901) • Küçük Mehmed Said Paşa (1901-1903) • Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa (1903-1908) • Küçük Mehmed Said Paşa (1908-1908) • Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa (1908-1909) • Hüseyin Hilmi Paşa (1909-1909) • Ahmed Tevfik Paşa (1909-1909) • Hüseyin Hilmi Paşa (1909-1910) • İbrahim Hakkı Paşa (1910-1911) • Küçük Mehmed Said Paşa (1911-1912) • Gazi Ahmed Muhtar Paşa (1912-1912) • Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa (1912-1913) • Mahmud Şevket Paşa (1913-1913) • Said Halim Paşa (1913-1917) • Mehmed Talat Paşa (1917-1918) • Ahmed İzzet Paşa (1918-1918) • Ahmed Tevfik Paşa (1918-1919) • Damat Ferid Paşa (1919-1919) • Ali Rıza Paşa (1919-1920) • Hulusi Salih Paşa (1920-1920) • Damat Ferid Paşa (1920-1920) • Ahmed Tevfik Paşa (1920-1922)
Şablon:Osmanlı İmparatorluğu Tahran BüyükelçileriŞablon:Osmanlı Dahiliye NazırlarıŞablon:Osmanlı Maarif NazırlarıŞablon:Osmanlı Evkaf Nazırları