- [55]Saffat: 37/93.... kuvvet ve kudretle ... [56]Ferra, Meani, 1955, c. 2 s. 384. Ferra, devamında buradaki "yemin"in "kasem" anlamında olduğu yönündeki bir rivayete de değinmektedir.
- Darben (bi'l-yemin)in anlamı, güçlü ve kuvvetli bir darbedir.
- Çünkü yemin/sağ (kol), iki koldan daha güçlü ve kuvvetli olanıdır.
- Kuvvet ve ****netle (anlamına geldiği) de söylenmiştir. (İbrahim'in) "Allah'a yemin ederim ki putlarınıza mutlaka tuzak kuracağım." sözündeki yeminden dolayı (burada da yemin kelimesinin kullanıldığı) söylenmiştir. [57]Zemahşeri, Keşşaf, 1997, c. 4 s. 52.
- ... Onlara sağ eliyle vurmak için yöneldi. (Vallahi putlarınıza tuzak kuracağım) [58]Enbiya: 21/57sözündeki yeminden dolayı olduğu da söylenir.
- (Bi’l-yemin): Yani onlara var gücüyle vuruyor.
- Bu şekildeki yemin (kuvvete) kinayedir.
- Çünkü kuvvet sağ(kol)dadır. [59]Semerkandi, B. Ulum, 1996, c. 3 s. 146.
- Darben bi'l-yemin: Kuvvetle... Bu yorumundan sonra müfessir, yemin kelimesinin şimalin karşıtı olduğu yolundaki görüşü ile *Enbiya: 21/57. ayetiyle ilgisinin kurulduğu rivayetleri zikrediyor. [60]Nisaburi, Burhan, 1996, c. 2 s. 234.
- (Darben bi'l-yemin): Yani sağ eliyle ya da kuvvetle veya "vallahi putlarınıza bir tuzak kuracağım." sözündeki yemin üzere ... [61] Mülekkin, Garib, 1987, s. 332.
- Firuzabadi'nin Kamus'unda "yemin"in anlamlarından birinin de "kuvvet" olduğuna işaret ediliyor.[62]1995, s. 1118.
Görüldüğü gibi müfessirler "Darben bi'l-yemin" için üç ihtimal üzerinde durmuşlardır:
a- Kuvvetle vurmak
b- Sağ elle vurmak
c- Hz. ibrahim'in daha önceki yemini ...
Bu terkib Türkçe'ye farklı yönleriyle aktarılmıştır:
- Elmalı: ... onlara kuvvetli bir darbe indirdi.
- Çantay: Nihayet onları sağ eliyle vu(rup kır)dı.
- D.İ.B., Atay: Sonunda üzerlerine yürüyüp kuvvetle vurdu.
- Bilmen: ... eliyle bir vuruş vuruverdi.
- Yavuz: Derken onlara sağ eliyle (kuvvetle) vurup (onları) parçaladı.
- Davudoğlu: ... sağ eliyle kuvvetli bir darbe indirdi.
- Ateş: ... sağ eliyle onlara kuvvetli bir darbe indirdi.
- Bulaç: ... sağ eliyle bir darbe indirdi ...
- T.D.V.: ... sağ eliyle vurdu (kırıp geçirdi).
- Y. Öztürk: ... sağ eliyle bir darbe indirdi ...
- A. öztürk: ... sağ eliyle vurmaya başladı ...
- Koçyiğit: ... şiddetle vurmuştu ...
- Hizmetli: Onları vurup devirdi ....
- Varol: ...sağ eliyle bir darbe indirdi...
- Piriş: ... ve tüm kuvvetiyle vurdu.
- Mütercimlerimiz daha çok "Darben bi'l-yemin" ifadesini sağ el olarak algılamışlar ve meallerinde de bu şekildeki tercümeye yer vermişlerdir.
- Oysa ki yaptığımız nakillerde de görüldüğü gibi ifadenin tek anlamı bu değildir.
- Bilakis, bunun dışında bir de "kuvvetle vurmak" ve "Hz. İbrahim'in yemini" söz konusudur. Ancak otoritelerin daha çok "kuvvetle vurmak" ifadesi üzerinde yoğunlaştıkları görülmektedir ki bunun; ayetin bağlamı ve Hz. İbrahim'in psikolojik durumu/gerilimi dikkate alındığında daha doğru olacağı açıktır.
- Zira uzun zamandan beri beklediği firsatı elde eden Hz. İbrahim, putlara sadece sağ eliyle değil, aksine her iki eliyle ama olanca gücüyle vurmuş olmalıdır.
- Bununla beraber sağ eliyle vurmasını gerektirecek özel bir neden de söz konusu değildir.
- Kaldı ki sağ eliyle vurduğu iddiası, "Darben bi'l-yemin"in zımnındaki muhtemel anlamlardan ziyade kesin bilgi gerektirecek bir iddiadır.
- Ayetin mefhu¬mundan böyle bir sonuç elde edilemeyeceğine göre sadece "sağ el" üzerinde odaklanmaya gerek yoktur.
- "Darben bi'l-yemin"in, Hz. İbrahim'in daha önceki yemini/andı ile kurulan ilgisi ise zayıf bir ihtimaldir.
- Zaten mütercimler de böyle bir ihtimali gündeme getirecek şekildeki çevirilere iltifat etmemişlerdir.
- Eğer ayetin üzerinde durduğu nokta yemin/and olsaydı bunu yansıtacak daha spesifik bir ifadenin seçilmesi gerekmez miydi? *"Hilf"[63]Hilf: Nisa 62; Maide 89; Tevbe 42, 56, 62, 74, 95, 96, 107; Mücadele 14, 18 (iki kez); Kalem 10 gibi.... veya "kasem"[64]Kasem: Maide: 53; En'am: 109; Nahl: 38;Nur 53: Fatır: 42 vb. gibi ...
- Bizce ayetin mecazi anlamı üzerinde durmak ve bunun deyimsel bir ifade olabileceği kanaatini canlı tutmak daha doğrudur. *Elmalı, Atay, D.İ.B., Koçyiğit ve Piriş de bu kanaati paylaştıkları için olacak ki "kuvvetli bir darbe, kuvvetle ve tüm kuvvetiyle" türündeki ifadelere yer vermişlerdir.
- Yavuz da parantez açarak "kuvvetle" şeklindeki bir ifadeyle "sağ el"i açıklamıştır.
Sonuç olarak "Darben bil-yemin" için aşağıdaki ifadelerin daha doğru olacağını belirtmek istiyoruz:
- Var gücüyle vurmak
- Olanca gücüyle vurmak
- Kuvvetle vurmak
- Bütün gücüyle vurmak vs.
Örnek:
- Sonra üzerlerine yürüyüp olanca gücüyle vurdu.[65]Abdulcelil Bilgin, Kur'an'da Deyimler ve Kur'an'ın Anlaşılmasındaki Rolü, Pınar Yayınları, İstanbul, 2003: 123-126.