|
Delil -دليل - Clue - Burhan - Hüccet - Kılavuz - Alamet - İşaret-Kanıt- Bazı mantıkçılar sebepten sonuca götüren kıyasa burhan-ı limmî (argument apriori), sonuçtan sebebe götüren kıyasa burhan-ı innî (argument aposteriori) demişlerdir. Genel ve küllî hükümlerden cüz'î ve hususî hükümler elde etmeye ta'lil (tümden gelim, dedüksüyon), özel hükümlerden genel hükümlere geçmeye, cüziden küllîye gitmeye istikrâ (tüme varım, endüksiyan) [[]]- [[]]-[[]]-[[]] Arabi delil:
آيات آية أبطل أثبات أدلاء أدلة أستاذ أسناد أشهاد أمثالإثبات إثباتات إدلاء إدلاءات بدرقة بذرقة برهان بصائر بصارة بصيرة بيادق بياذقة بيدخ بيدق بيذق بينات بينة ثبت جلاء حجاج حجة حجج خراريت خريت دلائل دليل سند سندات شاهد شهود صكوك علائم علامات علامة فرانق لضلاض مئم مئمة ماركة مبين | |
|---|---|
| x | |
| Delil | Sözlükte delil :"yol gösteren, kılavuz, alamet, rehber, işaret, iz" gibi anlamlara gelir. |
| Ku'anda delil | Kur'ân-ı Kerim'de delil kelimesi bir âyette sözlük anlamında geçmektedir. (Furkân, 25/45 ). |
| Kelamda delil | Kelam ilmine göre delil: Delil, kelamda, herhangi bir konuda gerçeğe veya kanıtlanması istenen hususa ulaştıran şey; |
| Fıkıhta delil | Fıkıh usulünde delil Fıkıh usulünde üzerinde düşünüldüğünde şer'î ve amelî bir hükme götüren şey; |
| Muamelatta delil | Muamelat hukukunda delilmuamelât ve özellikle muhakeme hukukunda, sözlük anlamıyla bağıntılı olarak bir şeyi bilmeye yarayan alamet ve karine manasına gelir. |
| Muhakemede delil | Muhakeme usulünde delil: Yargılama usulü hukukunda ispat vasıtalarına genel olarak delil denilmektedir. |
| Menbalarına göre delil | Fıkıhta kaynaklarına göre delil: Deliller, bilginin kaynağı bakımından aklî delil ve naklî delil şeklinde ikiye ayrılır. Naklî delil, kelamcılara göre, bütün öncülleri nakle dayanan delildir. Fıkıhçılara göre ise, oluşumunda müçtehidin katkısı olmayan, Şâri'den nakledilen şer'î asıllardır. Bunlar da Kitap ve sünnetten ibarettir. Aklî delil, kelamcılara göre, bütün öncülleri akla dayanan delildir. Fıkıhçılara göre ise, naklî delil ile bağlantılı olmakla birlikte, aklî muhakeme ve beşerî yorumun ağırlıkta olduğu, oluşmasında müçtehidin katkısının bulunduğu delillerdir. |
| Sonuçlarına göre delil | Kelamda sonuçların değerine göre deliller: kat'î delil ve zannî delil kısımlarına ayırmışlardır. Kat'î delili, kanıtlamayı amaçladığı konuya ilişkin karşı ihtimalleri tamamen ortadan kaldıran delil şeklinde tanımlamışlardır. Buna yakînî delil de denir. Zannî delil ise, kanıtlamayı amaçladığı konuya ilişkin karşı ihtimallerin tamamını ortadan kaldıramayan delildir. Bu tür delillere iltizamî delil veya iknâî delil de denir. |
| İsbat | Bürhan; Delil, hüccet, isbat vasıtası.Man: Yakînî mukaddemelerden meydana gelen kıyas.Red ve inkâr için itiraz kabul edilmeyecek surette isbat-ı hakikat eden kavi hüccet. Örnek: Bir bürhan ile elde edilen netice-i tevhidi bazı insanlar isti'zam ile dar zihinlerine sıkıştıramazlar. Veya bozuk hayalleri tahammül edemez. Bu hale karşı o kat'i, sahih bürhanı reddetmek üzere: "Bu neticeyi, bu kadar azametiyle şu bürhan (onu) intac edemez." diye bahaneler ile kabul etmez. O miskin bilmez mi ki, neticenin kayyûmu imandır. Bürhan, ancak onu görmek için bir menfezdir. Veya bir süpürge gibi o neticeye konan vehimleri süpürür. Maahâza bürhan bir değildir, bin değildir. Zerrat-ı âlem adedince bürhanlar vardır. M.N.) |
| Burhan | Burhan sözlükte:Beyazlaşmak, hastalıktan kurtulup iyileşmek, delil getirmek, galip gelmek anlamlarındaki "b-r-h" kökünden türeyen burhan sözlükte, kesin delil, kanıt ,hüccet anlamlarına gelir. |
| Kur'an burhan | Kur'ân'da isim şeklinde 8 âyette geçmiş ve hak ile batılı, doğru ile yanlışı ayıran bütün şüpheleri gideren kesin delil anlamında kullanılmıştır:
Hz. Muhammed'dir (a.s.) "Allâh ile birlikte başka bir ilâh mı var? De ki: Eğer doğru iseniz delilinizi (burhaneküm) getirin" (Neml, 27/64; Enbiyâ, 21/24; Bakara, 2/11; Mü'minûn, 23/117). Hz. Musa'nın asası ve elinin bembeyaz olması mucizesine de burhan denilmiştir (Kasas, 28/32). Gazzalî burhanı, "doğruluğu devamlı olan, değişikliğe uğraması imkânsız olan ve kesin bilgi meydana getiren delildir" diye tanımlamıştır. |
| Fıkıhta burhan | Fıkıh usulûnde burhan, fıkhî kıyas ve kesin delile; |
| Kelamda burhan | Kelam ilminde burhan, Allah'ın varlığını ispat etmede kullanılan delillere burhan denilmiştir. Burhan, kesin öncüllerden oluştuğu doğru bilgiye dayandığı ve bütün bilgiler için güvenilir delil sayıldığı için mu'temed diye de isimlendirilmiştir. Ayrıca tecrübî verilere dayanan burhanlara, burhan-ı tecrübî, hem akıl hem tecrübî verilere dayanan burhana ise, burhan-ı mahlut; zarûrî ve bedihî öncüllere dayanan burhana burhan-ı vicdâni; zarûrî ve bedihî öncüllerden çıkarılmış bilgilere dayanan burhana, burhan-ı nazarî adı verilmiştir. |
| Fıkıhta burhan | Fıkıh usulünde burhan-ı limmîye kıyas-ı illet, burhan-ı innîye ise kıyas-ı delalet denir. Bazı mantıkçılar sebepten sonuca götüren kıyasa burhan-ı limmî (argument apriori), sonuçtan sebebe götüren kıyasa burhan-ı innî (argument aposteriori) demişlerdir. Genel ve küllî hükümlerden cüz'î ve hususî hükümler elde etmeye ta'lil (tümden gelim, dedüksüyon), özel hükümlerden genel hükümlere geçmeye, cüziden küllîye gitmeye istikrâ (tüme varım, endüksiyan) denir. |
| Felsefede burhan | İlk ve orta çağ felsefesinde sadece aklın verilerine dayanan delillere burhan denilirken modern felsefede hem aklî, hem de tecrübî delillere burhan denilmektedir. Sonuçlardan hükümlere gidilerek yapılan delile burhan-ı tahlîli hükümlerden sonuçlara gidilerek yapılan delile burhan-ı terkîbi denir. Bu iki delili çağdaş felsefeciler burhan-ı riyazi olarak adlandırmışlar ve bunun en mükemmel delil olduğunu kabul etmişlerdir. Bir fikrin doğruluğunu, zıddının yanlışlığını ispat ederek ortaya çıkarmaya [[burhan-ı hulfi /burhan-ı nakz denir. (İ.K.)]] |
| HÜCCET | Sözlükte hüccet:"Delil, burhan, senet" |
| Istılahta hüccet | Istılahta hüccet:Bir hükmün doğruluğunu kanıtlamak ve muarıza karşı galip gelmek amacıyla ileri sürülen delil; mahkemede düzenlenen hukukî belge demektir. |
| Kuranda hüccet | Kur'an-ı Kerimde hüccet:Hüccet kelimesi türevleriyle birlikte Kur'ân-ı Kerim'de, tartışma, muhaseme, çekişme (Bakara, 2/139, 2/258; Âl-i İmrân, 3/20, 61, 65, 66; En'âm, 6/80); delil ve delil getirmek anlamlarında kullanılmıştır. Herhangi bir sıfat bulunmaksızın yalın halinde geçtiği âyetlerde, doğru ve kesin delil için kullanıldığı gibi batıl ve zannî delil için de kullanılmıştır (Bakara, 2/76, 150; Âl-i İmrân, 3/73; Nisâ, 4/165; En'âm, 6/83). Hedefe ulaşan, sonuca götüren kesin delilin Allâh'a mahsus olduğunu belirten âyette (En'âm, 6/149), kesinliği belirtmek için bâliğa sıfatı ile birlikte geçmiştir. |
| Kelamda hüccet | Kelam ilminde hüccet: Literatürde delil ile aynı anlamda kullanılmış, hak olsun, batıl olsun herhangi bir görüşü kanıtlamak için getirilen delile denilmiştir. Hatta, tartışmalarda kullanılan şiir, safsata dahi hüccet olarak adlandırılmıştır. |
| Hukukta hüccet | Hukukta hüccet: Özellikle hukuk sisteminde, şahitlik, yemin, yeminden nükul (imtina) gibi bir davayı ispata yarayan delil ve bir hüküm ihtiva etmeyen mahkeme tarafından düzenlenen bir nevi tutanak manalarına gelmektedir. Mahkemede hâkimin huzurunda, taraflardan birinin ikrarını, diğerinin de tasdikini içeren ve bir hüküm ihtiva etmeyen belgelerdir. Belgelerin üst tarafı hâkim tarafından imzalanarak mühürlenir. |
| Fıkıhta delil | Fıkıhta delil.: sübut ve delalet yönünden ayrım ve derecelendirmeye gitmişlerdir. Kur'ân-ı Kerim'in Hz. Peygamber'den bizlere kadar intikal ettirilmesinde hiçbir şüphe ve kesinti olmadığından, bütün âyetler sübut yönünden kat'îdir. Allâh'tan peygamberi vasıtasıyla bize kadar geldiğinde şüphe yoktur. Hadisler ise, mütevatir ve bir görüşe göre de meşhur olanlar hariç sübut yönünden zannîdir. Buna göre naklî deliller, sübutu ve delâleti kat'î deliller; sübutu kat'î delâleti zannî deliller; sübutu zannî delâleti kat'î deliller ile sübutu ve delâleti zannî deliller olmak üzere dörtlü bir ayrım ve derecelendirmeye tabi tutulmuştur. Fakihler, Kitap ve Sünnetin şer'î delil olduğunda görüş birliği içindedirler. İcma' ve kıyas ise, âlimlerin çoğunluğuna göre şer'î delildir. (İ.P.) |
| Luğatte hüccet | Hüccet, delil ve burhana denir. Bir hakikati açığa çıkaran gerek aklî, gerek naklî, gerek iknâ'î delile hüccet adı verilir. |
| Hadiste hüccet | Hüccet hadisci: Hadis terimi olarak hüccet, hafızdan daha üst mertebede, üçyüzbin hadisi senet ve metinleriyle ezberlemiş, bu hadislerin her türlü değerlendirmesini bilen kimseye denir.
Ayrıca güvenilir olarak kabul edilip rivâyet ettikleri hadisleri delil sayılan ravîye de hüccet denir. Hadis Usulünde iki aynı yerde iki ayrı manaya kullanılır. Bunlardan birincisi, ta'dil lafızlarındandır.Bazı hadiscilere göre hüccet lakabı verilen hadis alimi üçyüz bin hadisi metin ve senetleriyle hıfzetmiş, senedlere dahil ravilerin hayat hikayelerini, cerh ve ta'dil noktasından hallerini bilen kimsedir. |
| Hüccet kişiler | Hüccet muhaddisler:
|
| x | |
| Kitaplar | Gazali/Deliler metodolojisi |
| Kaynak: | |
Bazı mantıkçılar sebepten sonuca götüren kıyasa burhan-ı limmî (argument apriori), sonuçtan sebebe götüren kıyasa burhan-ı innî (argument aposteriori) demişlerdir. Genel ve küllî hükümlerden cüz'î ve hususî hükümler elde etmeye ta'lil (tümden gelim, dedüksüyon), özel hükümlerden genel hükümlere geçmeye, cüziden küllîye gitmeye istikrâ (tüme varım, endüksiyan) denir.
|
Kıyas . قياس Qiyas WP. Asıl, kendisine kıyaslanan (makîsun aleyh veya Mahmûlun aleyh) .Makis (Fer).
Kıyasın erkanı:1.Asıl(makîsun aleyh), 2.fer' (Makis), 3.hüküm ve 4.ortak illet "Alâ hilafi'l-kıyas sabit olan şey saire makisun aleyh olamaz. MC/15 | |
|---|---|
| Terimler | Makîsün-aleyh: kendisi üzerinden kıyas yapılan nass veya hüküm; yani asıl ve esas. Man: Doğru kabul edilen iki hükümden bir üçüncü hükmü çıkarmak.
Terminolojide :
|
| Deyimler | Bâtıl makîsün aleyh olamaz, hak makîsün aleyh olur . Bâtıl, makîsün aleyh olamaz |
| Kıyasın erkanı | 1.asıl, 2.fer' ((Makis]]), 3.hüküm ve 4.ortak illet olmak üzere kıyasın dört rüknü bulunmaktadır. 1. Asıl, kendisine kıyaslanan (makîsun aleyh), hükmü nass ile belirlenmiş mesele demektir 2.Fer', hakkında hüküm bulunmayan mesele.3.Hüküm, asıl hakkında nassla sabit olan ve kıyas yoluyla fer'e uygulanmak istenen hükümdür.4.İllet ise, hem asıl, hem de fer'de bulunan ortak vasıftır.Yani vech-i müşabehet yani hükmün menatı yani |
| Kıyasın içerikleri | İçerikleri yönünden kıyaslar beş kısma ayrılır.
1. Burhanî kıyas. Doğru öncüllerden yapılan bu kıyasın amacı bilimsel bilgidir. 2. Cedelî kıyas. Doğruluk değeri muhtemel öncüllerden yapılan bu kıyasın amacı kanıtlamaya alıştırmak ve bilime yönlendirmektir. 3. Mugalatî kıyas. Yanlış öncüllerden kurulan bu kıyas insana yanlışlardan korunmayı öğretir. 4. Hatâbî kıyas. Kamuyla ilgili bilgilerde toplumu ikna etmeyi amaçlar. 5. Şiirî kıyas. Sanat yoluyla insan duygularını eğitmeyi amaçlar |
| Nasslarda kıyas | Kıyasın delil olacağına delalet eden nasslar:(bk. Nisâ 4/59; Sâd 38/28; Muhammed 47/10; Haşr 59/2; Tirmizî, Ahkam, 3; Daremî, Mukaddime, 19). |
| Kıyas şekilleri | 1. İktiranlı kıyas. Şu alt bölümlerden oluşur: a) Yalnızca yüklemli önermelerden yapılan iktiranlı kıyaslar. b) Yüklemli ve şartlı önermelerin karışımından yapılan iktiranlı kıyaslar. c) Salt şartlı önermelerden yapılan iktiranlı kıyaslar.
Bu da yalnızca birleşik şartlı önermelerden yapılan iktiranlı kıyaslar, sadece ayrık şartlı önermelerden yapılan iktiranlı kıyaslar, birleşik ve ayrık şartlı önermelerin karışımından yapılan iktiranlı kıyaslar olmak üzere üçe ayrılır. 2. İstisnalı kıyas. Birleşik şartlı öncülle yapılan istisnalı kıyaslar ve ayrık şartlı öncülle yapılan istisnalı kıyaslar diye ikiye ayrılır |
| Fıkıhta | “kıyâsü’ş-şer‘” ve “kıyâsü’l-mezheb” |
| Anlam ayırım | قياس (رياضيات)
قياس (فيزياء) قياس (قضية) قياس (مزولة) القياسأحد مصادر التشريع في المذهب السني القياس المنطقي في المنطق قول مؤلف من قضايا إذا سلمت لزم عنها لذاتها قول آخر قياس حملي في المنطق الصوري قياس شرطي في المنطق الصوري قياس استثنائي في المنطق الصوري قياس (لغة) القياس عملية قياس المتغيرات الفيزيائية مثل الطول والكتلة والزمن علم القياس: علم يهتم بالنواحي النظرية والعملية للقياس اختبار القياس: إحدى الامتحانات في المملكة العربية السعودية المركز الوطني للقياس والتقويم: السعودية. |
| Ekol tartışmları | BASRA VE KÛFE DİL EKOLLERİ ARASINDAKİ İHTİLAFLARDA MAKÎSUN ALEYHİN ROLÜ |
| En hasis, en müteaffin cüzleri menba-ı hayat kesilmesi, bittarık-ıl evla hem intizam-ı muttaride mebni olan kıyas-ı hafiyy-i hadsiye müesses olan kıyas-ı evlevi ile delalet eder ki, şu feza-yı layetenahi burucuyla, nücumuyla zişuur,zevil ervah ile doludur. | |
Şablon:Burhan Şablon:Tümden gelimŞablon:Tüme varım{{}}