Eskilerin

ATÂ

Sözlükte "bağışlama, hîbe, atıyye, ihsan verme ve verilen şey" anlamına gelen atâ, Kur'ân'da dört âyette geçmiş ve lütuf, ihsan ve bağış anlamlarında kullanılmıştır (Hûd, 11/108; İsrâ, 17/20; Yâsin, 36/39 ve Nebe 78/36). Atâ, atıyye (çoğulu atâya) ile eşanlamdadır.

Hz. Ömer (r. a.); harac, cizye, ganimet ve ticaret mallarından alınan vergiler (fey) ile zekat gelirlerinden kurduğu divan teşkilatı vasıtasıyla yılda bir defa müslümanlara verdiği paraya atâ/atıyye demiştir. Atıyyelerin dağıtımını Medine'de bizzat Hz. Ömer'in kendisi üstlenmiş, diğer bölgelerde ise bu görevi âmillere vermiştir. Bölgelerdeki kabileleri iyi tanıyan arif, nakîb ve emin unvanındaki görevliler, atıyyeleri evlere kadar götürüp sahiplerine vermişlerdir.

Daha sonraki devirlerde atıyyeler, halifelerin tercih ettiği belirli kimselere tahsis edilmiştir. Meselâ Abbasiler döneminde Hz. Ali ve Hz. Abbas soyundan gelen bazı aileler ile askerliği meslek edinenlere verilmiştir.

Atâ/atıyye; zengin bir kimsenin, hizmet karşılığı olmadan bir insana verdiği bağış, yardım ve hibe anlamına da gelir. (İ.K.)

Ata Baba veya ecdaddan olan büyük. Önceden gelen. Aynı soyun büyüğü.

Ata (İtyan. dan) Verdi, veren. Geldi, gelen (mânasına da olur, fiildir). Ata Verme. Bağışlama. Bahşiş. Lütuf. İhsan.

DEDE

Sözlük 1: (Tür.). 1. Ana ve babanın babası. 2. Ced, ata. 3. Çok yaşlı kimse. 4. Mevlevilikte çile doldurmuş, dervişlik gayesine erişmiş ve dergahta hücre sahibi olmuş kimse. 5. Bektaşilerde şeyh, baba. - Örfte isim olarak kullanılırken, daha çok lakap olarak kullanılır.

Bakınız: Ata, Áta, atá, āta, åta, äta

Türkçe

Ad

Durum	Tekil	Çoğul
Yalın	ata	atalar
Belirtme (-i)	atayı	ataları
Yönelme (-e)	ataya	atalara
Bulunma (-de)	atada	atalarda
Çıkma (-den)	atadan	atalardan
Tamlayan	atanın	ataların

Anlamlar

[1] [[{{{2}}}#Şablon:Akrabalık|{{{2}}}]] Bir kişinin dünyaya gelmesine sebep olan erkek, baba

[2] Dede veya büyükbaba.

[3] Bir kimsenin veya bir milletin soyunun dayandığı büyüklerden her biri.

[4] Bir canlının evrim sürecinde önceki basamaklarda bulunan canlılardan herhangi biri.

[5] (mecaz) Bir alet veya taşıtın eski modelleri veya icat edilmesine yol açan önceki icatlardan biri.

Örnekler

[1] "Ey kız gözüme huri görünürsün / Atan sevmez seni benden ziyade." - Karacaoğlan

[4] "Bilimadamları tavuğun atasının T. rex olduğuna dair önemli bulgular elde ettiler."

Sözcük Birliktelikleri

Atatürk, kaynata, Abdal Ata, Atayurt , Atabey

Türetilmiş Kavramlar

atiyye, matiyye, ita, ita amiri

Deyimler

ata et, ite ot vermek

ata nal çakıldığını görmüş, kurbağa ayaklarını uzatmış

işi üç nalla bir ata kalmak

yanlış ata oynamak

Çeviriler

• Arapça: اَب (ab)
• Boşnakça: otac m
• Bretonca: tad m -où
• Bulgarca: баща f
• Katalanca: pare m
• Çince: 父 (fù), 爸爸 (bàbà), 父亲 (fù qīn)
• Çekçe: otec, táta, tatínek, taťka, fotr (pejorative) m
• Danca: far c, fader c
• Hollandaca: vader m
• Esperanto: patro
• Estonca: isa
• Farsça: پِدَر (pedær)
• Fince: isä
• Fransızca: père ^(fr) e., ancètre ^(fr) e.
• Almanca: Vater m
• Yunanca:

• Eski: πατήρ (patir) m, πάτερ (pater) m
• Modern: πατέρας (pateras) m

• Guarani dili: úva (túva/ru/itúva)
• İbranice: אָב m
• (İngilizce): [1] [[father#(İngilizce)|father]] ^(en)
• Hititçe: atta c

|} | width=1% | |bgcolor="#FFFFE0" valign=top width=48%|

• Macarca: atya
• İzlandaca: faðir
• Ido: patro
• Endonezce: ayah, bapak, ayahanda
• İnterlingua: patre
• İrlandaca: athair
• İtalyanca: padre m , babbo , tata
• Japonca: お父さん (おとうさん, otōsan), 父 (ちち, chichi)
• Korece: 아버지 (abeoji)
• Kory dili: ato
• Latince: pater m
• Lojban dili: patfu
• Makedonca: татко (tatko)
• Lehçe: ojciec, m
• Portekizce: pai m
• Romence: tată m
• Rusça: отец m (otets), папа m coll., батя m coll.
• Sırpça:

• Cyrillic: отац m
• Latin: otac m

• İspanyolca: padre m
• İsveççe: fader, far, pappa
• Tayca: พ่อ
• Tupi dili: uba (t-, t-)
• Ukraynaca: батько (bat'ko) m

|}

|}

Türk Dilleri

• Azerice: [[əcdad#Azerice|əcdad]] ^(az)
• Azerice: [[ata-baba#Azerice|ata-baba]] ^(az)
• Azerice: [[ata#Azerice|ata]] ^(az)

|} | width=1% | |bgcolor="#FFFFE0" valign=top width=48%|

• Şablon:Kk: [[ата#Şablon:Kk|ата]] ^(kk)
• Şablon:Ky: [[ата#Şablon:Ky|ата]] ^(ky)
• Şablon:Uz: [[ада#Şablon:Uz|ада]] ^(uz), [[ўа#Şablon:Uz|ўа]] ^(uz), [[дада#Şablon:Uz|дада]] ^(uz)
• Şablon:Ug: [[ئاتا#Şablon:Ug|ئاتا]] ^(ug), [[دادا#Şablon:Ug|دادا]] ^(ug)

|}

|}

Eski Türkçe

Eylem

Anlamlar

[1] Baba

[2] Ata

Azerice

Ad

Anlamlar

[1] baba

Gagavuzca

Ad

Anlamlar

[1] ata

Köken

[1] Köken ata

Karaçay Balkarca

Ad

Anlamlar

[1] baba

Türkmence

Ad

Anlamlar

[1] Dede

[2] Ata.

Tatarca

Ad

Anlamlar

[1] baba

Çağatayca

Ad

Anlamlar

[1] Peder, valid, baba, musinn, ihtiar, muhterem adam, seyid ata ve peder ata gibi.

Kumanca

Ad

Anlamlar

[1] baba

Arnavutça

Zamir

Anlamlar

[1] onlar

Maori

Ad

Anlamlar

[1] gölge

[2] sabah

Meriam

Ad

Anlamlar

[1] büyükbaba ya da büyükanne

Yorubaca

Ad

Anlamlar

[1] karabiber

Kaynaklar

• Türk Dil Kurumu: "Eskilerin"

• Şablon:Aytaç, Kemal-KLS-2001
• Şablon:Kaynak-EtymDict