Halka, matematiğin temel yapılarından biridir ve soyut cebirde tam sayıların soyutlamasıdır. Bu yapıyı işleyen dala halka kuramı denir. Halkalara örnek olarak polinomlar, modülo n ya da karmaşık sayılar verilebilir.
Halka her şeyden önce bir kümedir ve belli özellikleri sağlar. Bu özellikler aşağıda verilmiştir.
Tanım[]
R boştan farklı bir küme olsun. Bu küme üzerinde "+" ve "" ikili işlemleri tanımlı olsun. Eğer;
- (R,+) kümesi değişmeli bir öbek,
- (R, ) kümesi bir yarı öbek ve
- "" işlemi "+" işlemi üzerine sağdan ve soldan dağılmalı
ise (R,+, ) kümesine halka denir. Bunların yanında eğer,
- (R, ) kümesi bir birlik ise (R,+, ) kümesine birimli halka; ayrıca,
- (R, ) kümesi değişmeli ise (R,+, ) kümesine değişmeli halka denir.
Bir halkanın birinci işlemi olan (genellikle toplama) "+" işleminin birim öğesine sıfır denir ve 0 ile gösterilmesi gelenektir. Halkanın ikinci işlemi olan (genellikle çarpma) "" işleminin birim öğesi varsa bu birim öğeye bir denir ve geleneksel olarak 1 ile gösterilir.
Ayrıca bir halkada genellikle 0=1 olmadığı da bir belit olarak eklenir. Nitekim 1=0 olması bir çelişki yaratmaz ancak, 1=0 olduğunda R halkası tek öğeli bir küme olur. Bunu aşağıdaki gibi basitçe her sayının sıfıra eşit olduğunu göstererek kanıtlayabiliriz:
- a = a.1 = a.0 = 0
Halkanın tam tanımı için bir uzlaşma görülmüyor. Bazı matematikçiler (örneğin Ali Nesin) bir halkanın hem birimli hem bileşmeli hem de değişmeli olduğunu varsayar[1]. Eğer birim öğesiz veya değişme özelliği olmayan bir halkadan bahsedilecekse birimsiz halka ya da değişmesiz halka denmiş olur. Bourbaki ya da Herstein gibi matematikçiler de birim öğesi olmayan halkalara yalancı halka demeyi tercih eder. Bu sayfada bahsedilen halkalar hem değişmeli hem bileşmeli hem de birim öğeli alınacaktır.
Ayrıca bakınız[]
- Değişmeli halka
- Bölüm halkası
- Cisim
- Yarı halka
- Yalancı halka
Matematik - Cebir Mizan | ||
---|---|---|
Sayılar | Doğal sayılar - Tam sayılar - Rasyonel sayılar - İrrasyonel sayılar- Reel sayılar - Karmaşık sayılar- Asal sayılar-Sabitler- Hiperbolik sayılar- Çifte karmaşık sayılar - p-sel sayılar-Ardışık sayılar - Aşkın sayı - Mükemmel sayı-İkili sayılar-Sıfır | Matematik |
Uzay | Cebirsel geometri -- Diferansiyel geometri -- Diferansiyel topoloji -- Cebirsel topoloji -- Lineer cebir -- Geometri - Trigonometri - Diferansiyel geometri - Topoloji - Fraktal geometri | |
Hesap | Aritmetik -- Analiz -- Türev -- Kesirli hesap -- Fonksiyonlar -- Trigonometrik fonksiyonlar - Kalkülüs - Vektör hesabı- Diferansiyel denklemler - Dinamik sistem - Kaos kuramı | |
Temel matematiksel yapılar | Monoid -- Öbek (matematik) -- Halkalar -- Cisim (Cebir) -- Topolojik Uzaylar -- Çokkatlılar -- Hilbert aksiyomları -- Sıralamalar | |
Temel matematiksel kavramlar | Kümeler -- Sayılar -- Fonksiyonlar -- Limit -- Süreklilik -- Türev ve Türevlenebilirlik -- Analitiklik -- İntegrallenebilirlik -- Matris -- Eşyapı -- Homotopi -- İyi-sıralılık ilkesi -- Sayılabilirlik -- Soyutluk -- Determinantlar -- Oran -- Orantı -- Polinom -- Permütasyon -- Kombinasyon -- Logaritma -- Diziler -- Seriler | |
Matematiğin ana dalları | Soyut cebir -- Sayılar teorisi -- Cebirsel geometri -- Grup teorisi -- Analiz -- Topoloji -- Çizge Kuramı -- Genel cebir -- Kategori teorisi -- Matematiksel mantık -- Türevsel denklemler -- Kısmi türevsel denklemler -- Olasılık -- Kompleks fonksiyonlar teorisi - Sayılar teorisi - Soyut cebir - Grup teorisi - Çizge Kuramı | |
Sonlu matematik | Kombinatorik -- Saf küme teorisi -- Olasılık -- Hesap kuramı -- Sonlu matematik -- Kriptografi -- Çizge Kuramı -- Oyun kuramı | |
Uygulamalı matematik | Mekanik -- Sayısal analiz -- Optimizasyon -- Olasılık -- Matematikte İstatistik -- Finansal matematik | |
Ünlü kuramlar ve sanılar | Fermat'nın son teoremi -- Riemann hipotezi -- Süreklilik hipotezi -- P=NP -- Goldbach sanısı -- Gödel'in yetersizlik teoremi -- Poincaré sanısı -- Cantor'un diagonal yöntemi -- Pisagor teoremi -- Merkezsel limit teoremi -- Hesabın temel teoremi -- İkiz asallar sanısı -- Cebirin temel teoremi -- Aritmetiğin temel teoremi -- Dört renk teoremi -- Zorn önsavı -- Fibonacci dizisi | |
Temeller ve yöntemler | Matematik felsefesi -- Sezgici matematik -- Oluşturmacı matematik -- Matematiğin temelleri -- Kümeler teorisi -- Sembolik mantık -- Model teorisi -- Kategori teorisi -- Teorem ispatlama -- Mantık -- Tersine matematik - Matematiksel mantık - Küme - Kategori Teorisi |
- ↑ Matematik Dünyası Dergisi, Kapak konusu: Halkalar, asallar ve indirgenemezler (1), sayı 2004-I (bahar), sayfa 30.