Kalkınma ajansı
Kalkınma ajansı genel sekreterliği
Kalkınma ajansları
ÇKA
BEBKA
Ankara kalkınma ajansı İstambul halkına ajansı
Kalkınma Kurulu
Kalkınma ajansları mevzuatı
Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği
Kalkınma Ajansları Personel Yönetmeliği
Kalkınma Ajansları Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
5449
DPT
ÖBGP
Ulusal Kalkınma Planları
Bölge Gelişme Planı
5449 Ön Bölgesel Gelişme Planı Ulusal Kalkınma Planları Kalkınma Ajansları Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Kalkınma Ajansları Personel Yönetmeliği Kalkınma ajansları mevzuatı
Şablon:ÇKAbakınız
Kalkınma Ajansları Nedir?[]
Bölgesel ekonomik kalkınma ve sosyal gelişme alanında yaşanan yapısal dönüşümün ve sürdürülebilir kalkınmanın en önemli kurumları arasında yer alacak olan “kalkınma ajansları” Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) koordinasyonunda kurulmaya ve faaliyete geçmeye başlamıştır. Kalkınma ajansları;
§ Bölgesel gelişme uygulamalarımız ile bölge planlarımızın etkinliğinin ve başarısının yükseltilmesini; bölgelerin ülkemizin genel büyümesine, gelişmesine, refahına ve istikrarına katkısının artırılmasını; sosyal uyum ve adaletin güçlendirilmesini ve değişen küresel rekabet şartlarına adaptasyonun hızlandırılmasını sağlayacak,
§ Yüksek nitelikli personeli, esnek kaynak ve istihdam yapısı ile kurum, kuruluş ve şahıslara sağladığı idari, mali, teknik desteklerle başta girişimciler olmak üzere bütün yerel aktörlerin kalkınma çabalarına katılımını teşvik edecek,
§ Sağlayacağı proje ve faaliyet desteklerinde kişi, kurum ve kuruluşların eş finansmana dayalı ortak proje üretme ve yönetme kültürü ve yeteneğini geliştirecek; sahiplenme ve işbirliği duygusunu güçlendirecek; bölgenin girişimcilik potansiyelini harekete geçirecek ve sürekli olarak yükseltecek,
§ Yerel potansiyeli, dinamikleri, özgünlükleri, kaynak ve imkanları ortaya çıkararak harekete geçirecek ve ulusal, uluslararası pazarlarda ekonomik, sosyal, kültürel birer değer haline dönüştürecek;
§ Sonuç olarak, hem ulusal, hem de bölgesel-yerel düzeyde başta istihdam ve gelir olmak üzere ekonomik ve sosyal göstergelerin iyileştirilmesine, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılmasına ve dolayısıyla ülkenin genel refahının artırılması ve istikrarının pekiştirilmesine olumlu katkılar sağlayacaktır.
Kalkınma Ajansları, ulusal düzeyde DPT koordinasyonunda, kendine özgü teknik ve finansman (bütçe) mekanizmasına sahip, kâr amacı gütmeyen, çabuk karar alıp uygulayabilen, merkezi ve yerel idarelerin dışında, kamu, özel sektör ve STK’ları bir araya getiren, tüzel kişiliği haiz, 5449 sayılı Kanunla düzenlenmemiş işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tabi, bölgeler (düzey 2 bölgeleri) esas alınarak Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan teknik kapasitesi yüksek, uygulamacı olmayan, fakat destekleyici, koordinatör ve katalizör olarak faaliyet gösteren kalkınma birimleridir.
Kalkınma Ajansları Niçin Kurulmaktadır?[]
5449 sayılı Kanunun birinci maddesinde ifade edildiği üzere; Kalkınma Ajansları, kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla kurulmaktadır.
Kalkınma Ajanslarının Kuruluş Sürecinde Neler Yaşandı?[]
Ø 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun, 25/01/2006 tarihinde TBMM Genel Kurulunda görüşülerek kabul edilmiş, 08/02/2006 tarihli ve 26074 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Ø 6 Temmuz 2006 tarih ve 26220 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulmasına Dair Bakanlar Kurulu Kararı” ile Adana ve Mersin illerini kapsayan Çukurova ve İzmir ilini kapsayan İzmir bölgelerinde Kalkınma Ajansları kurulmuştur.
Ø İkincil mevzuat kapsamında;
- 25.07.2006 tarih ve 26239 sayılı RG’de “Kalkınma Ajansları Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik”
- 25.07.2006 tarih ve 26239 sayılı RG’de “Kalkınma Ajansları Personel Yönetmeliği”
- 28.09.2006 tarih ve 26303 sayılı RG’de “Kalkınma Ajansları Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” yayımlanmıştır.
Ø Kurumsal yapı oluşturulup işlevsellik kazandırıldıktan sonra, Çukurova Kalkınma Ajansı 06.01.2007 tarihinde, İzmir Kalkınma Ajansı da 13.01.2007 tarihinde resmen faaliyete açılmıştır.
Ø İzmir ve Çukurova bölgeleri için hazırlanan, bütün bölge aktörlerinin Bölgesel Kalkınma faaliyetlerinin kısa vadedeki ana çerçevesini belirleyecek “Ön Bölgesel Gelişme Planları” (ÖBGP), Mart 2007 tarihinde DPT tarafından onaylanmıştır.
Ø Ancak, Anayasa Mahkemesinde Kanun, Danıştay’da da Çalışma Yönetmeliği ve Kuruluş Kararnameleri aleyhine açılan davalar ve yürütmeyi durdurma kararları nedeniyle kurulmuş bulunan Ajanslar faaliyetlerini yaklaşık bir yıl süreyle durdurmak zorunda kalmışlardır. Anayasa Mahkemesinin Kanun hakkındaki kararının olumlu olması sonucunda kurulmuş bulunan İzmir ve Çukurova Kalkınma Ajansları Mart 2008’de yeniden faaliyetlerine başlamış ve yeni ajansların kurulmasının önünde herhangi bir hukuki engel kalmamıştır. Ø GAP Eylem Planının kamuoyuna duyurulması amacıyla yapılan toplantıda, Başbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN 2008 yılı içinde Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, Konya, Mardin, Samsun ve Van’da da Kalkınma Ajansları kurulacağını açıklamıştır.
Ø Bu açıklamayı müteakip, gerçekleştirilen bölgesel ekonomik ve sosyal konsey toplantılarındaki istişare sürecinden de yararlanarak yeni kalkınma ajanslarının kuruluş çalışmaları yapılmış ve 22 Kasım 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 10 Kasım 2008 tarih ve 2008/14306 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile İstanbul, Samsun, Diyarbakır, Konya, Erzurum, Gaziantep, Mardin ve Van illerinin merkez olduğu, 23 ile hizmet edecek sekiz kalkınma ajansı daha kurulmuştur.
Ø Kalkınma Ajansları, Ulusal Kalkınma Planları ve Planları/stratejileri çerçevesinde, bölgelerinde öne çıkan sektörlerdeki ve alanlardaki proje ve faaliyetlere teknik ve mali destek sağlayacaktır. Buna ilişkin temel mevzuat olan, “Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği” DPT Müsteşarlığı tarafından tamamlanmış ve 8 Kasım 2008 tarih ve 27048 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve gerekli altyapı tesis edilmiştir.
Kalkınma Ajanslarının Kurulacağı Düzey-2 Bölgeleri:[]
TR10: İstanbul
TR21: Edirne, Kırklareli,Tekirdağ
TR22: Balıkesir, Çanakkale
TR31: İzmir
TR32: Aydın, Denizli, Muğla
TR33: Afyon, Kütahya, Manisa, Uşak
TR41: Bilecik, Bursa, Eskişehir
TR42: Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova
TR51: Ankara
TR52: Karaman, Konya
TR61: Antalya, Burdur, ısparta
TR62: Adana, Mersin
TR63: Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye
TR71: Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir
TR72: Kayseri, Sivas, Yozgat
TR81: Bartın, Karabük, Zonguldak
TR82: Çankırı, Kastamonu, Sinop
TR83: Amasya, Çorum, Samsun, Tokat
TR90: Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon
TRA1: Bayburt, Erzincan, Erzurum
TRA2: Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars
TRB1: Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli
TRB2: Bitlis, Hakkari, Muş, Van
TRC1: Adıyaman, Gaziantep, Kilis
TRC2: Diyarbakır, Şanlıurfa
TRC3: Batman, Mardin, Şırnak, Siirt
Bakanlar Kurulu Kararları ile Kalkınma Ajansı Kurulan Bölgeler:[]
TR10: İstanbul
TR31: İzmir
TR83: Amasya, Çorum, Samsun, Tokat
TRC1: Adıyaman, Gaziantep, Kilis
TR62: Adana, Mersin (Çukurova)
TRA1: Bayburt, Erzincan, Erzurum
TRC2: Diyarbakır, Şanlıurfa
TR52: Karaman, Konya
TRB2: Bitlis, Hakkâri, Muş, Van
TRC3: Batman, Mardin, Şırnak, Siirt
Sayıştay denetimi[]
KALKINMA AJANSLARI VE SAYIŞTAY DENETİMİ - Seyit KOÇBERBER•
GİRİŞ
Ülkemiz 5449 sayılı “Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun” ile daha önce hiç uygulanmamış bir yönetim modeline kavuşmuştur. Yönetişim olarak adlandırabileceğimiz bu modelle merkezden planlama uygulamasından farklı olarak oluşturulan 26 bölge kendi belirleyeceği programlarla bölgesel ekonomik gelişme sağlamaya çalışacaktır. Kamu ve özel sektör ile sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinin oluşturacağı ajanslar, büyük ölçüde kamu kaynaklarından topladığı gelirlerle, giderlerini karşılayacak olmalarına rağmen, açıkça belirtilmese de Sayıştay denetiminin dışında kalmıştır. Bu çalışmada kalkınma ajanslarının dünyadaki ve Türkiye’deki gelişimine kısaca değinildikten sonra, bu ajansların denetimi ve Sayıştay karşısındaki konumu incelenecektir.
KALKINMA AJANSLARI NEDİR?
Dünyadaki değişik örneklerine bakılarak yapılacak bir tanıma göre kalkınma ajansları; bir ülkenin belli bir coğrafi bölgesi içerisindeki özel ve kamusal tüm şirketler, yerel otoriteler ile sivil toplum kuruluşları arasında işbirliği sağlayarak, o bölgenin ekonomik kalkınmasını hedefleyen ve yasal bir hükme dayanarak kurulan yapılardır. Başka bir tanıma göre kalkınma ajansları; “ Merkezi hükümetten bağımsız bir idari yapıda sınırları çizilmiş bir bölgenin girişimcilik potansiyelini geliştirip canlandırmak ve böylece ekonomik kalkınmaya katkı sağlamak amacıyla kurulmuş ve faaliyetlerini kamunun veya özel sektörün finanse ettiği kuruluşlardır” (Avaner,2005:243). Bu tanımlardan yola çıkarak kalkınma ajansları ile ilgili üç ana unsur saptayabiliriz. Bunlar : • Kamu gücüne dayanması, • Ekonomik kalkınmayı hedeflemesi, • Coğrafi bir bölgeyi kapsaması.
Bu unsurlar arasında en kritik olanı bölge kavramıdır. Ajanslar, İngilizce’de “The Regional Development” olarak adlandırılmaktadır. Aslında ülkemizde de kalkınma ajansları ile ilgili ilk yasa çalışmalarında bu yapılar, Bölge Kalkınma Ajansları olarak isimlendirilmişken (Apan, 2004:39) daha sonrasında bazı kavram kargaşalarını önlemek amacıyla baştaki “bölge” ifadesi kaldırılmıştır. Ancak, bölge ibaresi olmasa da ajanslar bölgesel kalkınmayı düzenlemektedir. Dikkati çeken diğer bir husus ise ajans kavramıdır. Türk yönetim sisteminde sınırlı olarak kullanılan ajans kavramının, Türk Dil Kurumu sözlüğünde;
1. Haber toplama işiyle uğraşan kuruluş;
2. Bir ticari kuruluşu tanıtan, onunla ilgili bilgi aktaran ve bu yolla kazanç sağlayan iş kolu; bu iş kollarının çalıştığı büro;
3. ‘Eskimiş’ radyoda haber bülteni
şeklinde karşılıkları bulunmaktadır.
Görüleceği üzere ajans sözcüğü, Türkçe’de yönetim anlamına gelen çağrışımlar yapmamaktadır. Gerçekten de ajansların yapısına ve fonksiyonlarına baktığımızda İngilizce’de temsilcilik ya da tanıtımcılık anlamlarına gelen agenty sözcüğünün Türkçe karşılığı olan ajans sözcüğünün kullanılmasının daha doğru olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü ajanslar bölgelerine yatırım çekebilmek için tanıtım işlevi yapacak; yatırım yapacak olan kişi ve şirketlerin başvuru ve işlemlerini takip edecektir.
DÜNYADA KALKINMA AJANSLARI
Ülkemizde kalkınma ajansların durumuna girmeden önce dünyadaki kalkınma ajanslarının gelişimini ve değişik ülkelerdeki kalkınma ajansları uygulamalarını incelemekte fayda vardır.
Ajanslar, başta İngiltere olmak üzere çok çeşitli ülkelerde, bölgesel ve yerel kalkınmanın en önemli kurumları olarak 1950’li yıllardan bu yana hizmet vermektedir. Ancak, ilk bölgesel kalkınma ajansının kuruluşu 1933 yılında ABD’de gerçekleştirilmiştir (Apan, 2004:48). Günümüzde ajanslar AB ilkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere bir çok gelişmiş ülkede bölgesel ve yerel gelişme sağlamak amacıyla varlığını sürdürmektedir. Bölge Kalkınma Ajansı statüsünün yerleşmiş olduğu ülkeler olarak Avusturya, Belçika, Fransa ve İrlanda’da 1950’li yıllarda; Almanya, İngiltere, Almanya, İtalya ve Hollanda’da 1960-1970’li yıllarda; Yunanistan, İspanya, Finlandiya ve
Kalkınma Ajansları ve Sayıştay Denetimi
Danimarka’da 1980’li yıllarda ajanslarla tanışmıştır. Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Litvanya, Polonya, Portekiz, Slovakya, İsveç ve Ukrayna ise Avrupa Birliğinin isteğiyle ajanslarla 1990’lı yıllarda tanışmışlardır. Özellikle sosyalizm deneyiminden gelen Doğu Avrupa ülkelerinin Kalkınma Ajansları doğrudan Avrupa Birliğinin görevlendirdiği uzmanlar tarafından kurulmuş ve finansmanları Avrupa Birliği tarafından sağlanmıştır (Demirci, 2005:185).
Günümüzde, Avrupa ülkelerinde bölgesel kalkınma amaçlı ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren 200’ü aşkın kalkınma ajansı bulunmaktadır. Bunların büyük kısmının özellikle Brüksel’de ve diğer merkezlerde temsilcilikleri bulunmaktadır. Ayrıca, Avrupa genelinde 150 üyesi bulunan EURADA (Eurapean Assocation of Regional Development Agencies) isimli bir kuruluş da ajansların üst kuruluşu olarak faaliyet göstermektedir.
Avrupa bazında baktığımızda ajansların yasal konumları ülkeden ülkeye değişmektedir. Almanya’da sınırlı sorumlu şirketler/kamu hukuku organizasyonları, İspanya’da kamu özel hukuk kuruluşları, Fransa’da karma ekonomi şirketleri, Belçika’da belediyeler arası ajanslar; Romanya’da vakıflar; Polonya ve Portekiz’de kamu-özel sektör ortaklık şirketleri, İsveç’te limited şirketler, Çek Cumhuriyetinde anonim şirketler; Hollanda, İtalya ve İrlanda’da ise kamu limited şirketleri şeklinde yapılandırılmışlardır (Demirci, 2005:186).
Ajanslar yerine getirdikleri faaliyetler açısından ise zayıf ya da kuvvetli ajanslar olarak ikiye ayrılmaktadır. Zayıf ajanslar daha çok bölgeye dışarıdan yardım çekmek amacı taşımaktadır. Kuvvetli ajanslar ise bölgeye yatırım çekmek amacına ek olarak bölgesel ekonomi ve iş hayatının gelişmesi, bölgesel kentleşme ve çevrenin düzenlenmesi, istihdamın artırılması amaçlarını da taşırlar. Bu tip ajanslar çok fonksiyonlu ajanslar olarak da nitelendirilmektedir. Avrupa’daki ajansların yaklaşık yüzde 70’i zayıf ajans modeline uymaktadır (Demirci, 2005: 187).
Genel olarak nasıl yapılandırılırsa yapılandırılsın veya hangi model olursa olsunlar ajansların bazı ortak noktaları vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
• Ajansların bünyesinde bölgesel politikaları oluşturmak ve yürütmekle görevli yönetim kurulları bulunur. SAYIŞTAY DERGİSİ ● SAYI: 61 39 Kalkınma Ajansları ve Sayıştay Denetimi • Yönetim kurulları genellikle hükümet tarafından atanır ve ajansın kurulmasına katkıda bulunan kuruluşların temsilcilerinden oluşur. • Harcamaları bakımından kamu idarelerine karşı sorumludur. Ancak, politikaların oluşturulması ve uygulanması bakımından ise kendi mevzuatı çerçevesinde serbesttirler. • Bölgeye yatırım yapmak isteyen yatırımcılara bilgi vermekle yükümlüdür. • Bölgelerindeki işyerlerine fon verilmesini sağlarlar. • Bölgelerindeki işgücünün eğitimi ve geliştirilmesinde rol oynarlar. • Bölgelerine dışarıdan teknoloji transfer etmekle, altyapı düzenleme faaliyetlerinde rol oynamakla uğraşırlar.
TÜRKİYE’DE KALKINMA AJANSLARI
Ülkemizde kalkınma ajansları Avrupa Birliğinin talebi olarak gündeme gelmiştir. Avrupa Birliği, her ülkenin bölgeler belirlemesini öngörmekte ve yapacağı yardımları bu çerçevede dağıtmaktadır.
Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında plan, program ve bölgesel planların hazırlık, uygulama, koordinasyon ve izleme aşamalarının etkinliğini artırmak üzere, ihtiyaç duyulan merkezlerde birimlerin oluşturulması için Devlet Planlama Teşkilatı görevlendirilmiştir. Aslında ülkemizde çeşitli dönemlerde bölgelerarası gelişmişlik farklarını azaltmaya yönelik muhtelif gelişme planları da hazırlanmıştır. Bunların başlıcaları; Doğu Marmara Planlama Projesi, Antalya Projesi, Çukurova Bölgesi Projesi, Güneydoğu Anadolu Projesi, Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesi Projesi, Doğu Anadolu Projesi Ana Planı ve Doğu Karadeniz Bölgesi Gelişme Planı’dır. Fakat, bu plan ve projelerin bölgelerin gelişmesi konusunda beklenen etkiyi sağladığı söylenemez. Bu nedenle Türkiye Avrupa Birliği ülkeleri ile kıyaslandığında bölgelerarası gelişmişlik farkı açısından son sırada yer almaktadır.
Avrupa Birliğine uyum çerçevesinde yerleşme merkezlerinin kademelendirilmesi, iller arası fonksiyonel ilişkiler, coğrafi koşullar, istatistik toplama ve plan yapma amacına uygunluğu da dikkate alınarak, AB istatistiki Bölge Birimleri sınıflandırılmasına (NUTS) paralel olarak, üç düzeyde İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması (İBBS) yapılmıştır. AB yetkilileri tarafından da onaylanan bu sınıflandırma 28.08. 2002 tarih ve 2002/4720 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulmuştur. Bakanlar Kurulu Kararı gereği olarak bu sınıflandırma bölgesel politikaların belirlenmesinde esas alınacaktır.
Bu çerçevede, Türkiye’den 2003 yılı Katılım Ortaklığı Belgesinde bölgesel gelişme alanında bölgesel farklılıkların azaltılması, bölge yatırımlarını kolaylaştıracak idari yapıların güçlendirilmesi ve bölgesel kalkınma planlarını uygulamak amaçlarıyla NUTS 2 düzeyinde bölge birimlerinin de kurulması istenmiştir. Bu talep doğrultusunda 2004-2006 dönemini içine alan aynı zamanda AB’ye ekonomik ve sosyal uyum sürecinin çerçevesini oluşturan Ön Ulusal Kalkınma Planı, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı tarafından hazırlanarak Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanmıştır.
Finansman desteğinin en geniş olduğu alan olarak bölgesel gelişmeyi belirleyen planda yönetim otoritesi DPT Müsteşarlığına verilirken, uygulamaya ilişkin görevlerin sektörel ve bölgesel kurumlar gibi “ara kurumlar” ile paylaşılması, bölgesel gelişme politikalarının yerel bazda uygulanacak kurumsal bir mekanizma ile geliştirilmesi ve bu alandaki program ve projelerin yönetimine ilişkin bazı görevlerin Kalkınma Ajanslarına devredilmesi öngörülmüştür.
Türkiye Cumhuriyetinin 58 inci hükümeti tarafından hazırlanan ve 59 uncu hükümet tarafından da aynen benimsenen Acil Eylem Planında da, ajansların kuruluşu en önemli hukuki kurumlar ve yapısal düzenlemeler arasında yer almıştır. Planda, kaynakların hem yerinde ve etkin kullanılması hem de iller ve bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması ve yerel yönetimlerin güçlendirilmesi amacıyla İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırılması (NUTS-İBBS) dikkate alınarak alt bölge düzeyinde; planlama, koordinasyon, uygulama, izleme ve değerlendirme fonksiyonları olan yeni hizmet bölgeleri ve birimlerinin oluşturulmasının hedeflendiği ifade edilmiştir.
Bu gelişmeler neticesinde hazırlanan 5449 sayılı “Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun Tasarısı” TBMM tarafından 25.1.2006 tarihinde kabul edilmiş ve 8.2.2006 tarih ve 26074 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Avrupa Birliğiyle uyum sürecinde çıkarılan Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun’a göre kalkınma ajansları, kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak, bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla kurulacak ve faaliyet gösterecektir. Ajanslar, bölgeler esas alınarak, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile kurulacak; ajans merkezinin bulunacağı il, kuruluş kararnamesinde belirtilecektir.
Kalkınma ajanslarının Düzey 2 İstatistiki Bölge sınıflandırmasındaki bölgelere göre yapılanması öngörülmüştür. Bu sınıflandırmada Türkiye İstatistik Kurumunun (TUİK) 26 bölge müdürlüğünün sınırları esas alınmıştır. Yani bölge yapısı oluşumunda coğrafi yakınlık dışında ekonomik gelişmişlik, nüfus yapısı v.b. istatistiksel benzerlikler de dikkate alınmıştır.
Yasaya göre ajanslar, tüzel kişiliğe haiz olacak ve bütün işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tâbi tutulacaktır. Ajansların ulusal düzeyde koordinasyonundan Devlet Planlama Teşkilatı sorumludur.
Kalkınma Ajanslarının Görev ve Yetkileri[]
5449 sayılı “Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun ile ajanslara verilen görev ve yetkiler şunlardır:
a) Yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına teknik destek sağlamak,
b) Bölge plan ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak; bu kapsamda desteklenen faaliyet ve projelerin uygulama sürecini izlemek, değerlendirmek ve sonuçlarını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına bildirmek,
c) Bölge plan ve programlarına uygun olarak, bölgenin kırsal kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak ve bu kapsamdaki projelere destek sağlamak,
d) Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen bölge plan ve programları açısından önemli görülen diğer projeleri izlemek,
e) Bölgesel gelişme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olarak; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek,
f) Ajansa tahsis edilen kaynakları, bölge planı ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak,
g) Bölgenin tabii, iktisadi ve beşeri kaynak ve imkanlarını tespit etmeye, ekonomik gelişmeyi hızlandırmaya ve rekabet gücünü artırmaya yönelik araştırmalar yapmak, yaptırmak, başka kişi, kurum ve kuruluşların yaptığı araştırmaları desteklemek,
h) Bölgenin iş ve yatırım imkanlarının, ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını yapmak veya yaptırmak,
i) Bölge illerinde yatırımcıların, kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idari iş ve işlemlerini, ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde sonuçlandırmak üzere tek elden takip ve koordine etmek,
j) Yönetim, üretim, tanıtım, pazarlama, teknoloji, finansman, örgütlenme ve işgücü eğitimi gibi konularda, ilgili kuruluşlarla işbirliği sağlayarak küçük ve orta ölçekli işletmelerle yeni girişimcileri desteklemek,
k) Türkiye’nin katıldığı ikili veya çok taraflı uluslararası programlara ilişkin faaliyetlerin bölgede tanıtımını yapmak ve bu programlar kapsamında proje geliştirilmesine katkı sağlamak.
Kalkınma Ajanslarının Teşkilat Yapısı[]
Ajansın teşkilat yapısı aşağıdaki gibidir.
a) Kalkınma Kurulu,
b) Yönetim Kurulu,
c) Genel Sekreterlik,
d) Tek Durak Ofisler.
Kalkınma Kurulu: Kalkınma kurulunda görevlendirilecek kamu kurum ve kuruluşları ile özel kesim ve sivil toplum kuruluşları temsilci sayıları, görev süresi ve tekrar atanma usulleri kuruluş kararnamesi ile belirlenecektir. Kurul üye sayısı yüz kişiyi geçemeyecektir. Kalkınma Kurulunun başkanı, yapacağı ilk toplantıda kendi üyeleri arasından iki yıl süreyle görev yapmak üzere bir Başkan ve bir Başkan Vekili seçecek. Kurul yılda en az iki defa toplanacaktır.
Kalkınma Kurulunun görev ve yetkileri şunlardır:
a) Bir ilden oluşan bölgelerde Yönetim Kurulunda yer alacak özel kesim ve/veya sivil toplum kuruluşları temsilcilerini ve iki katı yedeklerini sırasıyla seçmek,
b) Ajansın yıllık faaliyet ve iç denetim raporlarını görüşmek, değerlendirmek ve Yönetim Kuruluna önerilerde bulunmak,
c) Bölgenin tanıtımına, potansiyeline, önceliklerine, sorunlarına ve çözüm önerilerine yönelik olarak Yönetim Kuruluna tavsiyelerde bulunmak,
d) Toplantı sonuçlarını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına raporlamak ve toplantıya ilişkin bir sonuç bildirisi yayımlamak.
Yönetim Kurulu: Yönetim Kurulu ajansın karar organıdır. Yönetim Kurulu, bir ilden oluşan bölgelerde vali, büyükşehir belediye başkanı, sanayi odası başkanı, ticaret odası başkanı ile Kalkınma Kurulu tarafından seçilecek üç özel kesim ve/veya sivil toplum kuruluşu temsilcisinden; birden fazla ilden oluşan bölgelerde il valileri, büyükşehir belediye başkanları veya büyükşehir olmayan illerde il merkezi olan yerlerdeki belediye başkanları ve her ilden birer kişi olmak kaydıyla ticaret ve sanayi odası başkanlarından oluşmaktadır. Ancak, birden fazla ilden oluşan bölgelerdeki illerde; ticaret ve sanayi odalarının ayrı ayrı kurulmuş bulunması halinde, Yönetim Kurulunda yer alacak temsilci Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yönetim Kurulu tarafından belirlenecektir.
Ajansı, Yönetim Kurulu Başkanı temsil eder. Yönetim Kurulunun Başkanı validir. Birden fazla ilden oluşan bölgelerde Yönetim Kurulu Başkanlığı; ilk yıl ajans merkezi olarak tespit edilen ilin valisi tarafından, müteakip yıllarda illerin alfabetik sırasına göre bölgedeki valiler tarafından birer yıl süreyle dönüşümlü olarak yürütecektir.
Yönetim Kurulunun görev ve yetkileri şunlardır:
a) Yıllık çalışma programını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığının onayına sunmak,
b) Yıl içinde ihtiyaçlara göre bütçeyi revize etmek,
c) Taşınmaz alımına, satımına ve kiralanmasına karar vermek,
d) Yıllık malî raporu ve kesinleşen bütçe sonuçlarını onaylamak,
e) Altı aylık ara rapor ile yıllık faaliyet raporunu Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına sunmak,
f) Ajans bütçesini onaylayarak Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına sunmak,
g) Genel sekreterlik tarafından sunulan program, proje ve faaliyetlerin desteklenmesine ilişkin teklifler ile kişi ve kuruluşlara yapılacak yardımları onaylamak,
h) Ajansa yapılacak bağış ve hibeleri kabul etmek,
i) Personelin işe alınması ve işine son verilmesi konularında karar vermek,
j) Genel Sekreterce belirlenen çalışma birimlerini, bunlar arasındaki işbölümünü onaylamak ve teklif üzerine değiştirmek,
k) Genel Sekreter adaylarını, uygunluğuna karar verilmek üzere Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına sunmak. Yönetim Kurulu gerekli gördüğü hallerde yukarıda sayılan görev ve yetkilerinden bir kısmını, sınırlarını açıkça belirlemek şartıyla Genel Sekretere devredebilir.
Genel Sekreterlik: Genel Sekreterlik Ajansın icra organıdır. Genel Sekreterliğin ve Tek Durak Ofislerin en üst amiri Genel Sekreterdir. Genel Sekreter ajansın icraatı ile ilgili olarak Yönetim Kuruluna karşı sorumludur.
Genel Sekreterin görev ve yetkileri şunlardır:
a) Yönetim Kurulu kararlarını uygulamak,
b) Yıllık çalışma programı ile bütçeyi hazırlamak ve Yönetim Kuruluna sunmak,
c) Ajans gelirlerini toplamak, yasanın 4 üncü maddesine göre belirlenecek usul ve esaslar ile bütçe ve yönetim kurulu kararlarına uygun olarak harcamaları yapmak,
d) Taşınır alımına, satımına ve hizmet alımına karar vermek,
e) Bölgedeki kişi, kurum ve kuruluşların proje üretme ve uygulama kapasitesini geliştirici faaliyetlerde bulunmak,
f) Özel kesim, sivil toplum kuruluşları ve yerel yönetimlerin proje ve faaliyet tekliflerini değerlendirerek, malî destek sağlamak üzere Yönetim Kuruluna öneri götürmek,
g) Desteklenen proje ve faaliyetleri izlemek, değerlendirmek, denetlemek ve raporlamak,
h) Bölgesel kalkınmayla ilgili yurt içindeki ve dışındaki ajans ve kuruluşlarla işbirliği yapmak ve ortak projeler geliştirmek,
i) Yerel yönetimlerin plânlama çalışmalarına teknik destek sağlamak,
j) Personelin performans ölçütlerini belirlemek ve performansını değerlendirmek,
k) Personelin işe alınması ve işine son verilmesini Yönetim Kuruluna teklif etmek,
l) Ajans genel sekreterliğini temsilen, bölgesel gelişme ile ilgili ulusal ve uluslararası toplantılara katılmak ve yurtdışı temaslarda bulunmak,
m) Ajansın sekreterya işlerini ve görev alanına giren diğer hizmetleri yürütmek,
n) Yönetim Kurulunun devrettiği yetkileri kullanmak.
Tek Durak Ofisler: Kalkınma ajanslarının temel ve en kritik kurum-larından birisi de Tek Durak Ofisleridir. Bölge illerinde, Yönetim Kurulu kararı ile biri koordinatör olmak üzere, en çok beş uzmandan oluşan Tek Durak Ofisler teşkil edilecek ve yatırımcılar direkt buralara baş vuracaktır.
Tek Durak Ofisler görevleri ile ilgili olarak Genel Sekreterliğe karşı sorumlu olacaktır ve yatırımcılara tamamen ücretsiz hizmet sunacaklardır.
Tek Durak Ofislerin görev ve yetkileri şunlardır:
a) Bölge illerinde, yatırımcıların kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idari iş ve işlemleri ilgili mevzuatta belirtilen süre içerisinde sonuçlandırmak üzere Yönetim Kurulu adına tek elden takip ve koordine etmek, yatırımları izlemek,
b) İlgili mevzuattaki başvuru koşulları ve istenen belgeler doğrultusunda yatırımcıya bilgi vermek ve yol göstermek,
c) Başvurular hakkında ön inceleme yapmak,
d) Yasanın 4 üncü maddesi uyarınca yapılacak düzenlemelerde belirtilen işlemleri yapmak,
e) İş ve işlemler konusunda valiliğe ve genel sekreterliğe bilgi vermek.
Kalkınma Ajanslarının Gelir ve Giderleri
Ajansların gelirleri büyük ölçüde kamudan veya kamu gücüne dayanarak elde edilen kaynaklara dayanmaktadır.
Ajansın gelirleri şunlardır:
a) Bir önceki yıl kesinleşmiş genel bütçe vergi gelirlerinin binde beşi oranında her yıl ayrılacak transfer ödeneğinden, Yüksek Planlama Kurulunca nüfus, gelişmişlik düzeyi ve performans ölçütlerine göre belirlenecek pay,
b) Avrupa Birliği ve diğer uluslararası fonlardan sağlanacak kaynaklar,
c) Faaliyet gelirleri,
d) Bir önceki yıl kesinleşmiş bütçe gelirleri üzerinden, bölgedeki il özel idareleri için yüzde beş ve belediyeler için yüzde bir oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay,
e) Bölgedeki sanayi ve ticaret odalarının, bir önceki yıl kesinleşmiş bütçe gelirlerinin yüzde biri oranında, cari yıl bütçesinden aktarılacak pay,
f) Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarca yapılan bağış ve yardımlar,
g) Bir önceki yıldan devreden gelirler.
Ajansın giderleri ise şunlardır:
a) Plân, program ve proje giderleri,
b) Proje ve faaliyet destekleme giderleri,
c) Araştırma ve geliştirme giderleri,
d) Tanıtım ve eğitim giderleri,
e) Taşınır ve taşınmaz mal ile hizmet alım giderleri,
f) Yönetim ve personel giderleri,
g) Görevlerle ilgili diğer giderler.
Ajansların Hukuksal Yapısı
Kalkınma ajanslarının hukuki durumu kamuda şimdiye kadar alışılmış olan yönetim modellerinden farklıdır. Ajansların özel hukuk kurallarına bağlı olacağı belirtilmişse de kamu kurumlarına has özelliklerle de donatılmıştır. Bunları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz.
a) Yatırımcıların tek durak ofislerine başvurusu devlet kurumlarına başvuru olarak değerlendirilecektir.
b) Ajans gelirleri büyük ölçüde kamu kudretine dayanan gelirlerden oluşmaktadır.
c) Ajanslarda kamu görevlileri de çalışabilecek ve burada geçen süreler memurlukta geçmiş gibi sayılacaktır.
d) Ajansların ulusal düzeyde koordinasyonundan Devlet Planlama Teşkilatı sorumludur.
e) Ajansların görevleri kapsamında gerekli gördüğü bilgileri kurum ve kuruluşlardan istemeye yetkili ve bu kurumlarda gerekli bilgileri zamanında vermeye yükümlüdür.
f) Ajanslar İçişleri Bakanlığı ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına karşı sorumludur.
Bu sonuçlara göre kalkınma ajanslarına özel hukuk kurallarına tabi olan ancak, kamu kuruluşlarına has yetki ve sorumluluklar taşıyan ve bölgelerin kalkınmasını amaçlayan kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının oluşturduğu bir bölge yönetişim modelidir denebilir.
KALKINMA AJANSLARININ DENETİMİ
Kalkınma ajanslarının denetimi 5449 sayılı yasanın 25 inci maddesinde belirtilmiştir. Buna göre ajanslarda iç ve dış denetim yapılacaktır. İç denetim ajansın yönetim kurulu başkanı veya genel sekreter ile bir iç denetçi tarafından gerçekleştirilirken; dış denetim, Sermaye Piyasası Kurulu mevzuatına göre kurulmuş bağımsız denetim kuruluşlarına incelettirilerek yapılacaktır.
İç denetçilerin yapacakları denetim ajansın faaliyetleri, hesapları, işlemleri ve performansını kapsamaktadır. Denetim faaliyeti bir rapor halinde yönetim kuruluna ve kalkınma kuruluna sunulacaktır.
5449 sayılı Kanun’da dış denetimin, ajansın her türlü hesap ve işlemleri üzerinde gerçekleştirileceği belirtilmiş ancak bu denetimin türü ve şekli belirtilmemiştir. Ajanslarının denetlenmesinin esas ve usulleri İçişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca müştereken belirlenecektir. Dış denetim, ajansın yönetim kurulu tarafından her yıl mart ayında yaptırılacaktır. Ancak, yönetim kurulu gerekli görürse bu denetimi her zaman yaptırabilecektir. Ajansları denetleyen bağımsız dış denetim kuruluşları, hazırladıkları raporu eş zamanlı olarak İçişleri Bakanlığı ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına sunacaklardır. Denetim sonucunda suç teşkil eden hususlarda gerekli işlemleri yapmaya İçişleri Bakanlığı yetkiliyken, denetim sonucuna göre ajansların performansına göre değerlendirme yapmaya Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı yetkilidir.
Kalkınma ajansları için getirilen denetim sisteminde bazı eksikliklerin olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Herşeyden önce, büyük ölçüde kamu gücüne dayanarak çalışan ajansların parlamento tarafından denetlenmesi öngörülmemiştir. Kamu kaynağı kullanan bir kuruluşun halkın temsilcilerinden oluşan parlamentonun denetimi dışında bırakılması düşünülemez. Esasen yürütme organının idari ve mali bağımsızlık verdiği bir kurumu, yine kendisine bağlı kurumlar tarafından denetletmesi, o kurumun özerkliği ve bağımsızlığıyla bağdaşmayacaktır. Yasada öngörülen dış denetim, parlamento adına yapılan bir denetim değildir. Ayrıca ajansların iç denetiminin kurul başkanı yada genel sekreter tarafından gerçekleştirileceği anlaşılmaktadır. Bunlar mesleği denetçilik olan kişiler değildir. Oysa ki genel kabul görmüş denetim standartlarına göre denetim faaliyetinin profesyonel ve mesleği denetçilik olan kimseler tarafından gerçekleştirilmesi gerekir.
Ayrıca yasanın uygulanmayacak hükümler bölümünde ajanslar 4734 sayılı Kamu İhale Yasası hükümlerinden muaf tutulmuştur. Bilindiği üzere kamudaki ihale sistemine bütünlük getirilmesi, saydamlığın sağlanması amacıyla kamu ihale yasası çıkarılmış ve bu konudaki düzenlemeleri yapmak ve şikayetleri değerlendirmek üzere Kamu İhale Kurulu oluşturulmuştur. Kamudaki ihale sisteminin şaibeye yol açmadan düzgün işleyebilmesi için kamu kaynağı kullanan bütün kurumların istisnasız olarak bu yasanın kapsamında olması gereklidir. Yeni oluşturulacak olan ve ihale konusunda hiçbir birikimi olmayan ajansların 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamı dışında bırakılması, her ajansın farklı uygulamalarla hareket etmesine yol açabilecek ve ihale işlemleri üzerinde yeterli bir denetim olmadığı için, ileride bir takım sorunlar oluşabilecektir.
Kalkınma Ajanslarının Sayıştay Tarafından Denetimi
Bütün dünyada Sayıştaylar, halkın ödediği verginin halk yararına kullanımını sağlamak için parlamentolar adına denetim yapmak üzere kurulmuşlardır. Mutlak iktidarların sınırlandırılması gereksinimi ve bunların ardından Parlamentoların ortaya çıkmasıyla, Sayıştayların doğuşu arasında yakın ilişki vardır. Çağdaş dünyada son dönemde yaşanan gelişmeler, Sayıştay denetiminin nesnel tabanının genişletilmesi yönündedir. Bu gelişmeler Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları (Sayıştaylar) Örgütünün (INTOSAI) ve benzeri diğer uluslararası kurumlarının dokümanlarına da yansımıştır. Yine son dönemlerde, gerek ülkeler bazında, gerekse uluslararası kuruluşlar platformunda, Sayıştay denetimi ile Parlamentoların denetim fonksiyonunun etkinliği arasında ilişki kurulmakta ve Sayıştay denetimi saydamlığın, hesap verme sorumluluğunun güvencesi sayılmaktadır. Bu gelişmelere bağlı olarak Sayıştayların yaptığı denetimin kapsamı kamu kaynağının kullanıldığı tüm alanlara yayılmıştır.
Kamu hizmetlerinin çeşitliliğinin her geçen gün artması ve sunumunda yaşanan değişimler, kamu parasının kullanımını da farklılaştırmaktadır. Bu farklılıktan dolayı, kamu hizmetleri farklı idari yapılar tarafından sunulabilmektedir. Bu nedenle, kamu parası kavramını yeniden tanımlama gereği ortaya çıkmıştır. Günümüzde hangi kaynaktan alınırsa alınsın, kamunun elde ettiği bütün paralar, kamu kurumlarından alınan paralar, özel kurumların belli statü ve yetki kullanarak elde ettiği paralar kamu parası olarak kabul edilmektedir.
5449 sayılı Kanun’a göre ajansların gelirleri büyük ölçüde kamu gücüne dayanarak toplanan gelirlerden oluşmaktadır. Bu koşullarda, tüzel kişiliğe sahip bir kamu kurumu olarak kamu parası kullanan kalkınma ajanslarının, saydamlık ve hesap verme sorumluluğu ilkeleri uyarınca parlamento adına denetim yapan Sayıştayın denetimine tabi olması gerekir.
2001 yılında hükümetçe hazırlanan “Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programının” Sayıştayı ilgilendiren kısımlarında kamu kaynağı kullanan, ancak Sayıştay denetimi kapsamında bulunmayan kuruluşların Sayıştay denetimi kapsamına alınması ve özel yasaların Sayıştay denetiminden çıkmaya imkan veren maddelerinin kaldırılması ve böylece kamu kaynağı kullanımının parlamento tarafından eksiksiz denetlenmesine olanak sağlanması öngörülmüştür. Daha sonra 58 inci hükümet tarafından açıklanan acil eylem planında, günümüz şartlarına uymayan 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanununun değiştirileceği, TBMM adına denetim yapan Sayıştayın denetim yetkisinin kapsamının, Cumhurbaşkanlığı, TBMM ve Üst Kurullar dahil olmak üzere tüm kamu kurum ve kuruluşların hesaplarını içine alacak şekilde genişletileceği belirtilmişti. Nitekim bu gelişmeler neticesinde 10.12.2003 tarihinde TBMM tarafından kabul edilen 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile daha önce Sayıştay denetimi dışında olan ve kamu kaynağı kullanan kurum ve kuruluşlar büyük ölçüde, dış denetim kurumu olarak Sayıştayın denetim kapsamına alınmıştır.
Ancak, 5018 sayılı Yasadan sonra yürürlüğe giren 5449 sayılı kalkınma ajansları Kanununa göre Kalkınma Ajansları, kamu mali yönetiminde yaşanan bu gelişmelere rağmen, 5018 sayılı Kanunun kapsamı dışında bırakılmıştır.
5449 sayılı Yasanın Meclis Plan ve Bütçe Komisyonunda görüşülmesi esnasında milletvekillerince konu gündeme getirildiğinde; hükümet yetkilileri, kamu kaynağı kullanacak bu ajansların mali denetiminin Sayıştay tarafından yapılmasına engel bir durum olmadığını belirtmişlerdir. Hükümet yetkililerinin bu görüşünün temel dayanağı, Kanunun 25 inci maddesinin gerekçesinde Sayıştayın denetim hakkının saklı olduğuna dair bir ifadenin yer almasıdır. Bilindiği üzere yasaların gerekçeleri, yasa koyucunun o yasada neyi amaçladığına açıklık getirir. 5449 sayılı yasanın metninde Sayıştay denetimiyle ilgili bir hüküm yokken, gerekçesinde Sayıştayın denetim hakkının saklı olduğunun belirtilmesi, “Sayıştay, bu yasaya göre olmasa da, Anayasadan ve diğer yasalardan kaynaklanan yetkisine dayanarak denetim yapabilir” anlamını taşımaktadır. Peki bu gerekçeye dayanarak Kalkınma Ajanslarını Sayıştay denetleyebilir mi? Bu soruya yanıt bulabilmek için Anayasanın ve Anayasa Mahkemesi kararlarının incelenmesinde de fayda vardır.
1982 Anayasasının 160 ncı maddesinde Sayıştay denetiminin kapsamı düzenlenmiştir. Anayasanın, en son 07.05.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5170 sayılı yasayla değiştirilen 160 ıncı maddesine göre;
“Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir
Vergi, benzeri malî yükümlülükler ve ödevler hakkında Danıştay ile Sayıştay kararları arasındaki uyuşmazlıklarda Danıştay kararları esas alınır. Mahalli idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması Sayıştay tarafından yapılır.
Sayıştayın kuruluşu, işleyişi, denetim usulleri, mensuplarının nitelikleri, atanmaları, ödev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri ve diğer özlük işleri, Başkan ve üyelerinin teminatı kanunla düzenlenir.”
Anayasanın 165 inci maddesinde ise “Sermeyenin yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi esasları kanunla düzenlenir” denilmiştir.
Anayasa Mahkemesi çeşitli kararlarında kamu gelir, gider ve malları üzerinde parlamenter denetimin gerekliliğini vurgulamıştır. Örneğin, 3230 sayılı “Tanıtma Fonu Teşkili….” hakkında kanunun bazı maddelerinin iptaline ilişkin 24.02.1987 tarih ve E.1985/24 ve K.1987/6 sayılı kararlarında; “Devletin, gelir ve giderleri ile malları üzerinde parlamenter denetim için Anayasanın iki yol ve yöntem kabul ettiği, bunlardan birinin Anayasanın 160 ıncı maddesinin öngördüğü Sayıştay tarafından yapılan, diğeri Anayasanın 165 inci maddesinde belirtildiği üzere yasa ile kurulan ve denetimin TBMM’ce yapılması öngörülen sistemle gerçekleştiren denetim olduğu” belirtilerek, Anayasal açıdan asıl önem taşıyan denetim yönteminin TBMM denetimi olduğu, idari denetimin hangi ölçüde etkin olursa olsun parlamenter denetimin yerini tutmayacağı vurgulanmıştır. Yine, Anayasa Mahkemesi Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Fonlarının Türkiye Büyük Millet Meclisince Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında 3346 sayılı Yasa ile İlgili olarak aldığı 28.01.1988 tarih ve E.1987/12, K.1988/3 sayılı kararında; “Yasaya bırakılan hususun denetleme esaslarının düzenlenmesi olduğunu, yasayla düzenleme yapılırken, kimi kuruluşların denetim dışında tutulmasının, Anayasanın kapsamını belirleyen buyurucu kuralına aykırılık oluşturacağını” ifade ederek parlamenter denetimin gerekliliğini açıkça belirtmiştir.
Anayasa mahkemesi son olarak 4743 sayılı Malî Sektöre Olan Borçların Yeniden Yapılandırılması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 7 nci maddesinde yer alan ve kapsamındaki kurul, üst kurul ve bunlara bağlı kurumların 832 sayılı Sayıştay Kanununa tâbi olmadığına ilişkin hükmü 25.6.2002 tarih ve 2002/58 sayılı kararıyla iptal etmiştir. Kararda Anayasa’nın 160 ıncı maddesinde, Sayıştayın genel ve katma bütçeli idareler dışında kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini de yapmakla görevli olduğuna ilişkin kuralın tüm kamu kurum ve kuruluşlarının denetimlerinin parlamentoca yapılmasını öngören ilke karşısında kurumlardan bir kısmının kanunla Türkiye Büyük Millet Meclisi denetimi dışına çıkartılabileceği şeklinde yorumlanamayacağı belirtilirken; bu kuruluşların Anayasanın 165 inci maddesinde sayılan kurumlar arasında olmadığı için bu madde kapsamında değerlendirilemeyeceğini ve Türk idare sistemi içinde kalan bu tür kurulların doğrudan 160 ıncı madde içinde değerlendirilerek denetlenmesi gerektiğine karar verilmiştir.
Görüleceği üzere Anayasa Mahkemesi konuya Sayıştay denetimi açısından ziyade, parlamento denetimi açısından yaklaşmaktadır. Büyük ölçüde kamu kaynağı kullanan bir kuruluşun parlamento denetimi dışında tutulması Anayasa Mahkemesinin daha önce verdiği emsal kararlarına göre açıkça Anayasaya aykırıdır. Ancak yukarıda da değinildiği üzere, çağdaş dünyada yaşanan gelişmeler ile genel kabul görmüş denetim standartları denetimin, mesleği denetçilik olanlarca yürütülmesini gerektirmektedir. Ayrıca Anayasamız parlamento adına iki tür denetim öngörmüş ve bunları 160 ve 165 inci maddelerde saymıştır. Ajanslar Anayasanın 165 inci madde içinde sayılan kuruluşlar içinde olmaması ve anayasanın parlamento adına başka türden bir denetim belirlememiş olması sebebiyle, ajansların anayasanın 160 ıncı maddesi kapsamında Sayıştay denetimine alınması gerekir. Aslında yasa koyucu da yasanın uygulanmayacak hükümler kısmında 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanununu sayarken 832 sayılı Sayıştay Kanununu saymamakla ve yasanın gerekçesinde Sayıştayın denetim hakkının saklı olduğunu belirtmekle, ajansların Sayıştayca denetlenmesi gerekliliğini zımnen de olsa kabul etmiştir.
Sonuç
Kalkınma ajansları Türkiye’de kamu yönetimi ve ekonomi üzerindeki etkisini orta ve uzun dönemde gösterecektir. Şüphesiz ki ajansların başarısı, ülkemiz için bir kazanç olacaktır. Ancak, unutulmaması gerekir ki, bir yönetimin başarısı aynı zamanda iyi denetlenmesine bağlıdır. Mevcut şekliyle ajansların denetimi için öngörülen yapı yetersizdir ve yeniden düzenlenmesine ihtiyaç vardır. Ayrıca kalkınma ajansları yasasında açıkça belirtilmese de yasaya dayalı bir hüküm olmadığı için ajanslar Sayıştay denetiminin kapsamı dışındadır.
Kalkınma ajansları Türkiye’de kamu yönetimi ve ekonomi üzerindeki etkisini orta ve uzun dönemde gösterecektir. Şüphesiz ki ajansların başarısı, ülkemiz için bir kazanç olacaktır. Ancak, unutulmaması gerekir ki, bir yönetimin başarısı aynı zamanda iyi denetlenmesine bağlıdır. Mevcut şekliyle ajansların denetimi için öngörülen yapı yetersizdir ve yeniden düzenlenmesine ihtiyaç vardır. Ayrıca, kalkınma ajansları yasasında ve diğer yasalar da ajansların Sayıştay tarafından denetleyebileceğine ilişkin bir hüküm olmadığından ajanslar Sayıştay denetiminin kapsamı dışındadır.
Genel kabul görmüş denetim standartlarına göre denetim, mesleği denetçilik olan kişilerce ve denetlenenden bağımsız olarak gerçekleştirilmelidir. Faaliyetlerini büyük ölçüde kamu gücüne dayanan gelirlerle karşılayan ajansların parlamento denetimine tabi olması gerekir.
Çağdaş dünyadaki gelişmeler parlamento adına yapılan denetimin en iyi yolunun Sayıştay tarafından yapılması olduğunu bize göstermektedir. Ayrıca, ajansların Sayıştay tarafından denetlenmesi anayasal bir zorunluluktur. Çünkü 1982 Anayasası parlamento adına başka türden bir denetim öngörmemiştir. Bu nedenle yapılacak düzenlemelerle Kalkınma Ajanslarının, Sayıştay tarafından denetlenmesi sağlanmalıdır. Bunu gerçekleştirmek değişik yollarla mümkündür. Bunlardan birincisi kalkınma ajansları mali sistemin anayasası olan 5018 sayılı “Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun” kapsamı içine alınarak, dış denetim olarak Sayıştayın kapsamı içine sokulabilir. Ancak bu yol, kalkınma ajansları için öngörülen yönetişim modeliyle ve özerk yapısıyla fazla bağdaşmaz.
Diğer bir yol da TBMM’nin gündeminde olan Sayıştay yasası teklifine dayanarak Sayıştayın kalkınma ajanslarını denetlenmesidir. Sayıştay kanunu teklifinin 4.maddesinde Sayıştay’ın denetim alanı düzenlenmektedir. Bu maddenin “c” bölümünde Kamu idareleri tarafından yapılan tüm kaynak aktarımları ve kullanımları ile yurtiçi ve yurtdışından sağlanan diğer kaynakların ve fonların kullanımının Sayıştay’ca denetlenebileceği belirtilirken; “d” bölümünde ise Kamu idareleri bütçelerinde yer alıp almadığına bakılmaksızın tüm kamu hesaplarını fonlarını ve faaliyetlerini Sayıştay’ın denetleyebileceği ifade edilmiştir (TBMM, 2006). Bu hükümlere dayanarak gelirleri büyük ölçüde kamu kaynaklarına dayanan kalkınma ajanslarının Sayıştay tarafından denetlenebilmesinin yolu açılmakta ve bu şekilde, Kalkınma Ajansları Kanununun gerekçesinde yer alan “Sayıştay’ın denetim hakkı saklıdır” ifadesi anlamını bulmaktadır. Bu sebeple, TBMM’de görüşmeleri devam eden Sayıştay Kanunu Teklifinin bir an önce yasalaşması büyük önem taşımaktadır.
İrtibat[]
AJANS İSMİ MERKEZİ KAPSADIĞI İLLER TELEFON NUMARASI ADRESİ İNTERNET SİTESİ
- İzmir Kalkınma Ajansı (İZKA) İzmir İzmir 0 232 489 81 81 Şehit Fethi Bey Caddesi No:49/1 Birlik Plaza Kat:3 35210 Gümrük/İZMİR www.izka.org.tr
- Çukurova Kalkınma Ajansı (ÇKA) Adana Adana, Mersin 0 322 363 00 39 -40 Çınarlı Mah. Atatürk Caddesi No:1 Sabancı İş Merkezi Kat:7 Seyhan / ADANA www.cka.org.tr
- İstanbul Kalkınma Ajansı (İSKA) İstanbul İstanbul 0 212 455 59 33 Ankara Caddesi 34410 Cağaloğlu Fatih/İSTANBUL www.iska.org.tr
- Mevlana Kalkınma Ajansı (MEVKA) Konya Karaman, Konya 0 332 236 32 90 Medrese Mah. Ulaşbaba Cad. No:30 Selçuklu/KONYA www.mevka.org.tr
- Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (OKA) Samsun Amasya, Çorum, Samsun, Tokat 0 362 431 24 00 Kale Mahallesi Şükrüefendi Sokak No:2 Kat:3 İlkadım/SAMSUN www.oka.org.tr
- TRA1 Erzurum Bayburt, Erzincan, Erzurum - - -
- Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA) Van Bitlis, Hakkari, Muş, Van 0 432 215 65 55 Mareşal Fevzi Çakmak Cad. No:27 Merkez/VAN www.daka.org.tr
- İpekyolu Kalkınma Ajansı (İKA) Gaziantep Adıyaman, Gaziantep, Kilis - - -
- Diyarbakır Şanlıurfa Kalkınma Ajansı (DUKA) Diyarbakır Diyarbakır, Şanlıurfa - - www.duka.org.tr
- Dicle Kalkınma Ajansı (DİKA) Mardin Batman, Mardin, Şırnak, Siirt 0 482 212 11 07 Savurkapı Mah. Meydanbaşı Mevkii Nusaybin cad. No:31 MARDİN www.dika.org.tr
- TR21 Tekirdağ Edirne, Kırklareli, Tekirdağ - - -
- TR22 Balıkesir Balıkesir, Çanakkale - - -
- TR32 Denizli Aydın, , Muğla - - -
- TR33 Kütahya Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak - - www.egekalkinmaajansi.org
- TR41 Bursa Bilecik, Eskişehir, Bursa - - -
- TR42 Kocaeli Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova 0 262 332 01 44 Kocaeli Sanayi Odası Hizmet Binası, Kocaeli Fuar İçi 41040 İzmit - KOCAELİ www.marka.org.tr
- TR51 Ankara Ankara - - -
- TR61 Isparta Antalya, Burdur, Isparta - - -
- Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı (DOĞAKA) Hatay Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye - - -
- Ahiler Kalkınma Ajansı Nevşehir Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir - - -
- TR72 Kayseri Kayseri, Sivas, Yozgat - - -
- TR81 Zonguldak Bartın, Karabük, Zonguldak - Demirpark Alışveriş Merkezi Üst Kat ZONGULDAK -
- Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı Kastamonu Çankırı, Kastamonu, Sinop - - -
- TR90 Trabzon Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon - - -
- TRA2 Kars Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars - - -
- TRB1 Malatya Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli - - -
İç linkler[]
- İzmir Kalkınma Ajansı (İZKA)
- Çukurova Kalkınma Ajansı (ÇKA)
- İstanbul Kalkınma Ajansı (İSKA)
- Mevlana Kalkınma Ajansı (MEVKA)
- Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (OKA)
- TRA1
- Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA)
- İpekyolu Kalkınma Ajansı (İKA)
- Diyarbakır Şanlıurfa Kalkınma Ajansı (DUKA)
- Dicle Kalkınma Ajansı (DİKA)
- TR21
- TR22
- TR32
- TR33
- TR41
- TR42
- TR51
- TR61
- Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı (DOĞAKA)
- Ahiler Kalkınma Ajansı
- TR72
- TR81
- Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı
- TR90
- TRA2
- TRB1
Mevzuat linkleri[]
Dış linkler[]
- DPT Bölgesel Kalkınma : http://www.dpt.gov.tr/bgyu/kalkinmaajans/ajans.html
- Kanun metni PDF : http://www.dpt.gov.tr/bgyu/kalkinmaajanslari.pdf
- Kanun Muktezası: http://www2.tbmm.gov.tr/d22/1/1-0950.pdf
Kaynaklar ve Dipnotlar[]
- APAN, Ahmet (2005), Bölge Kavramı ve Bölgesel Kalkınma Ajansları”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Sayı13, s:39-58, Ankara.
- AVANER, Tekin (2005), “BKA Siyasal Rejim Sorunu Yaratır mı?, Bölge Kalkınma Ajansları Nedir, Ne Değildir? Paragraf Yayınevi, Ankara.
- BAHRAN, Gülseba, ÖZEY, Emine, İVGİN, Erdin, “Anayasanın 160’ıncı Maddesine Aykırılık Teşkil Eden Düzenlemelerin Tesbiti Hakkında Araştırma *Grubunca Hazırlanan Rapor, Mayıs 2002, T.C. Sayıştay Başkanlığı Kütüphanesi, Ankara.
- DEMİRCİ, Güneşer, Aytül (2005), “Farklı Ülkelerde Kalkınma Ajansları” Bölge Kalkınma Ajansları Nedir, Ne Değildir?, Paragraf Yayınevi, Ankara.
- ERGUN, Turgay (1993), “Bölgelerarası Dengesizliklerin Giderilmesinde Bölgesel Örgütlenmenin Önemi: Tenessee Valley Authority”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt:26, Sayı:1,s.71-82,Ankara.
- GÜLER, A. Birgül (2005), “Sunuş”, Bölge Kalkınma Ajansları Nedir, Ne Değildir?, Paragraf Yayınevi, Ankara.
- TBMM/2006 :www.2.tbmm.gov.tr/d22/2/2.0394.pdf
- SAYIŞTAY DERGİSİ ● SAYI: 61 55
Google araması[]
İlgili Aramalar: kalkınma ajansları listesi kalkınma ajansları nedir Arama Sonuçları Bölgesel Gelişme Portalı - TC Kalkınma Bakanlığı www.kalkinma.gov.tr/bolgesel.Portal 29 Mar 2013 – İstanbul Kalkınma Ajansı “İstanbul Benim” Kampanyası başladı. ... Kuzeydoğu Anadolu Kalkınma Ajansı (KUDAKA) 2013 Yılı Mali Destek ... Kalkınma Ajansları - Devlet Planlama Teşkilatı www.dpt.gov.tr/PortalDesign/.../WebIcerikGosterim.aspx?Enc... Kamu Yatırım Projeleri Detay Girişi · Bil.Tek.Sek.Prj.Grş.ve Tkp.Bil.Sis. İKİS (İl Koordinasyon ve İzleme Sistemi) · KAYS (Kalkınma Ajansları Yönetim Sistemi) ... BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI www.baka.org.tr/ Kalkınma Ajanslarının Çalışma, Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik · Kalkınma Ajansları Personel Yönetmeliği · Kalkınma Ajansları Bütçe ve Muhasebe ... Kalkınma Ajansları - AB BAKANLIĞI www.abgs.gov.tr/index.php?p=45921&l=1 24 Ara 2012 – Kalkınma Ajansları. Kalkınma Ajansı. İller, İletişim Bilgileri. Ahiler Kalkınma Ajansı . (AHİKA). Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir, Web ... ORAN-Orta Anadolu Kalkınma Ajansı www.oran.org.tr/ Orta Anadolu (ORAN) Kalkınma Ajansı kayseri sivas yozgat illerini kapsayan bölgenin ekonomik, sosyal, heryönden kalkınmasında öncü katalizör görevi ... Güney Marmara Kalkınma Ajansı | Balıkesir, Çanakkale www.gmka.org.tr/ Güney Marmara Kalkınma Ajansı | TR - 22 Balıkesir ve Çanakkale Bölgesi | Bölgenin Destek Noktası. Fırat Kalkınma Ajansı | www.fka.org.tr www.fka.org.tr/ Fırat kalkınma ajansı, kalkınma, kalkinma, bölgesel kalkınma, ekonomik kalkınma , kalkınma ajansı, kalkınma ajansları, ajans, destek, hibe, Fırat, Firat, ... İstanbul Kalkınma Ajansı www.istka.org.tr/
- İSTANBULBENİM KAMPANYASI. İstanbul Kalkınma Ajansı 2014-2023 dönemini kapsayacak İstanbul Bölge Planı hazırlık çalışmalarını yürütmektedir. İstanbul ...
T.C. Zafer Kalkınma Ajansı | 444 93 52 - Kalkınma Ajansları www.zafer.org.tr/kurumsal/kalkinma-ajanslari.html Bunun için Bölgesel Kalkınma Ajansları (BKA)`nın kurulması öngörülmüştür. Bölgesel Kalkınma Ajansları, kalkınmada aracı ve sürükleyici bir örgütlenmedir. Ankara Kalkınma Ajansı www.ankaraka.org.tr/ T.C. Ankara Kalkınma Ajansı hakkında bilgiler, destekler, faaliyetler. kalkınma ajansları ile ilgili haberler
İpekyolu Kalkınma Ajansı Personel Alım İlanı 1 gün önce Seyahat engeli olmayan,1 (bir) İç Denetçi, 5 (beş) Uzman ve 1 (bir) destek personeli (basın ve halkla ilişkiler görevlisi) alımı yapılacaktır. www.memuruz.biz2 ilgili makale