Mersin Otizm Eylem Planı Taslağı

MERSİN OTİZM YEREL EYLEM PLANI TASLAĞI

ÖNSÖZ

Günümüzde tıp alanındaki gelişmelerle sağlık hizmetlerinde ulaşılan yenilik ve ilerlemenin yanı sıra, bu hizmetlerin toplumun tüm kesimlerine ulaştırılması büyük önem taşımaktadır. Sağlık, eğitim ve istihdam hizmetleri en uzak yerleşim birimleri dahil olmak üzere toplumdaki herkese sosyal adalet anlayışı içinde sunulmalıdır.

Ülkemizde uygulanan eğitim ve sağlıkta dönüşüm programları ile kamu hizmetleri daha sistematik ve kapsamlı bir şekilde sunulmaktadır. MEB Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü de bu yeni yapılanma içinde yeni kurumlar olarak yerini almıştır. Otizm spektrum bozuklukları gibi çocukluk çağında başlayan kronik ruhsal bozukluklar konusunda erken tanılama, tedavi, eğitim ve iyileştirme hizmetleri için özellikli programların geliştirilmesi ve uygulanması ilimizde üstünde durmamız gereken önemli konulardan biridir.

Otizm spektrum bozukluğu, doğuştan ya da erken çocukluk döneminde başlayan, içinde bulunduğu dönemi ve daha sonraki gelişim dönemlerini iletişim, davranış ve sosyal beceriler yönünden etkileyen bir spektrum bozukluğudur.

Yaygın gelişimsel bozukluklardan biri olan otizmin görülme sıklığının yıldan yıla arttığı bilinmektedir.

Otizmli çocukların doğru eğitim ve yönlendirmeyle birçok başarıyı elde edebilmeleri ve müzik, matematik gibi alanlarda başarılı olmaları; otizmin bir engel olmadığını, asıl engelin birçok hastalıkta olduğu gibi geç kalınan tanı, eğitim ve tedavi olduğunu göstermektedir.

Otizmli bireylerin, eğitim ve iyileştirme hizmetlerinden erken yaşta faydalanmalarının sağlanması ve çocukları otizm tanısı almış ailelere destek ve rehber olunması, hazırlanan yerel eylem planının temelini oluşturmaktadır. Geçmişten günümüze farklı kültür ve inançlara ev sahipliği yapan barış, kardeşlik ve hoşgörü kenti olan Mersin, tüm engelli gruplarında olduğu gibi otizm konusunda da başarılı olabilecek kapasiteye sahiptir.

Otizm konusunun toplumun tüm kesimlerince yeterince bilinmediğini, otizmli çocukların eğitim, bakım, istihdam ve aileleri ile birlikte toplumsal yaşama katılım gibi alanlarda önemli sorunlar yaşadığını göstermektedir.

Otizmli çocuğa sahip ailelerin ve otizmli çocukların çok yönlü gereksinimlerinin karşılanması, ancak, kurumlar arası işbirliği ve multidisipliner yaklaşımla mümkündür.

Bu noktadan hareketle, "Otizm Yerel Eylem Planı" Mersin Valiliği tarafından vali yardımcısı koordinatörlüğünde ilimizde 6 kurumun paydaş olduğu, hangi faaliyeti kimin, ne zaman, nasıl gerçekleştireceğini göstermekte ve hedeflere ulaşmada, rehber niteliği taşımaktadır.

Mersin Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü/Halk Sağlığı İl Müdürlüğü, otizm eylem planın sekretarya hizmetini yürütecek iki ana kurumdur.

Otizm Yerel Eylem Planı’nın hazırlanmasında emeği geçen kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşları temsilcilerine teşekkür eder, Otizm Yerel Eylem Planının Mersin için faydalı bir adım olmasını dilerim.

Eyüp Sabri KARTAL

Vali Yardımcısı

OTİZM

Otizmin Tarihçesi :

Tarihsel kaynaklarda Otizm sözcüğünün, ilk olarak 1700’lü yıllarda Fransa’da Jan Itard ve İngiltere’de John Haslam tarafından kullanıldığı göze çarpmaktadır. Yunanca “autos (kendi)” kökeninden ortaya çıkan kavram, söz konusu yazarlar tarafından derinlemesine incelenmemiş, sadece ilginç olarak gördükleri bireyleri tanımlamak amacıyla kullanılmıştır. 1911 yılında ise Eugen Bleuler şizofrenin tipik düşünce bozukluğunun tarifinde, kişinin kendisini insanlara ve dış dünyaya kapatmasını tanımlamak için “otizm” sözcüğünü kullanmıştır.

Şekil 1: Otizm sözcüğünün evrilişi

Otizm çağdaş anlamdaki tanımlaması ile ilk olarak Leo Kanner tarafından 1943 yılında tanılanmıştır. Kanner tanılamasında; sosyal ilişkilerde bozulma, aynılıkta ısrarcı davranma, içe kapanma, belirli eylemleri sürekli tekrarlama gibi belirtileri temel almış ve bilimsel alanda bu tanımlama “erken bebeklik şizofrenisi” olarak kabul edilmiştir. Kanner otizmi, biyolojik nedenleri olmayan kendi tanımlaması ile “buzdolabı ebeveynlerden” kaynaklı bir bozukluk olarak tanımlamış ancak 1970 yılında yaptığı tanımlamaya “çocuğun ilişki kurmada eksik olduğu” yönünde bir eklenti yapmıştır.

Kanner ile benzer zamanlarda ve bağımsız bir gözlem çalışması ile Hans Asperger, otizmin biyolojik temelleri olduğunu savunmuş ve bugün kendi ismi ile anılan Asperger Sendromunu tanımlamıştır.

"Asperger sendromuna sahip bireylerde"

• 1-Sosyal grupla kaynaşamama
• 2-Göz kontağı kuramama
• 3-Mimik ve jestleri kullanamama
• 4-Konuşma dilini değişik biçimde kullanma
• 5-Çevreyi umursamama
• 6-Öğrenmek için tavır alamama
• 7-Sınırlı ilgi alanları
• 8-Orijinal ve kendine özgü dil yaratma, gibi semptomların görüldüğünü tespit etmiştir.

Yukarıda sıralanan semptomlar bugün dahi ayırıcı tanı için dayanak oluşturmaktadır. Günümüzde Otizm, Yaygın Gelişimsel Bozuklar şemsiyesi altında yer alan beş gelişimsel bozukluktan biri olarak değerlendirilmektedir. Bu beş gelişimsel bozuklukların tanımlarına bir sonraki bölümde yer verilmiştir.

Şekil 2: Yaygın Gelişimsel Bozukluklar

Otizm Nedir ve Otizm Tanısını Nasıl Konur ?

Otizm yaşamın döllenmeden sonraki ilk üç yılında ortaya çıkan ciddi bir gelişimsel bozukluktur. Daha özel olarak ifade edecek olursak otizm; sosyal bozukluklar, iletişimde güçlükler ve iletişimde sınırlılık, tekrarlayıcı davranış ve stereotipik davranış modelleri (örüntüleri) ile karakterize, karmaşık nöro-gelişimsel bir bozukluk olarak tanımlanmaktadır. Tablo 1 bu tanıma göre, otizmi olan çocuklara tanı konulurken göz önünde bulundurulan özellik ve ölçütleri açıklamaktadır. 2006 yılında yayımlanan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde “otizm” yerine “otistik birey” ifadesi kullanılmış ve “sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerdeki sınırlılığı erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ve bu özellikleri nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey, otistik bireydir” şeklinde bir tanımlama yapılmıştır.

Otizmin tanılanması Psikiyatride Hastalıkların Tanımlanması ve Sınıflandırması Elkitabı-Revize IV. Baskı (DSM-IV-TR) ve WHO tarafından yayınlanan Hastalıkların ve Sağlıkla İlgili Sorunların Uluslararası İstatistiksel Sınıflaması (ICD-10) gibi uluslararası kabul edilmiş ve belirlenmiş ölçütlere göre yapılır.

Tablo 1: Otizm tanısı konulurken göz önünde bulundurulan DSM-IV-TR kriterleri

Sağlık ve eğitim ile ilgili çalışan profesyoneller çocukların gelişim ve davranışları ile ilgili bilgi toplamak amacıyla genellikle anket ve diğer tarama araçları kullanırlar. Ankara Gelişim Tarama Envanteri gibi bazı tarama araçları yalnızca ebeveynlerin gözlemlerine dayanırken, diğer bazı ölçekler hem ebeveynlerin hem de profesyonellerin gözlemlerini bir araya getirerek çocuğu değerlendirir.

Eğer, tarama ölçekleri olası bir otizm spektrum bozukluğu riskine işaret ederse, daha ayrıntılı ve derinlemesine bir değerlendirme yapılmalıdır. Ayrıntılı ve derinlemesine bir değerlendirme özel eğitim ve çocuk gelişimi uzmanları, psikologlar, nörolog ve psikiyatristler, konuşma terapistleri ve diğer ilgili profesyonelleri içeren çok disiplinli(multidisipliner) bir takım çalışmasını gerektirir.

“Klasik Otizm” olarak tanılanmaya yetecek kadar ağır otizm belirtileri göstermeyen ancak yine otizm spektrum bozukluğu semptomlarının bazılarını sergileyen kimi çocuklar “Atipik Otizm” tanısı alırlar.

Zihinsel becerilerinde bir gecikmeleri olmayan, iyi gelişmiş dil becerilerine sahip fakat otizm belirtileri gösteren çocuklar ise “Asperger Sendromu” ile tanılanırlar. Bu iki sendroma kıyasla Çocukluk Çağı Dezintegratif Bozukluğu tanısı konulan çocukların sayısı oldukça azdır. Bu çocukların gelişimleri normal seyrinde devam ederken, üç ve onunca yaşlar arasında aniden bir gecikme yaşanmaya başlanır ve çocuk belirgin otistik davranışlar gösterir. Ülkemizde söz konusu tıbbi kriterlere göre yapılan medikal tanılamanın ardından, Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) tarafından eğitsel değerlendirme yapılır. Bu değerlendirme sonucunda otistik çocukların hem özel eğitim alanında yerleştirme şekilleri, hem de uygulanacak özel eğitim programının yöntem ve içeriği belirlenir. Yaygın Gelişimsel Bozukluklar (YGB) altında yer alan otizm (klasik otizm), bu bozukluklar içerisinde en fazla bilinen ve gündemde olan bozukluktur.

Otizm spekturum bozuklukları, klasik otizmden (otizm’in en ağır seyreden hali) Asperger’e kadar geniş bir yelpazede gözlemlenebilir. Bu tanılama yelpazesi altında yer alan diğer bozukluklar aşağıda yer almaktadır.

a-Rett Sendromu: Kız çocuklarda erkek çocuklardan daha fazla görülen bu bozukluk, otizmden daha ağır semptomlarla görülür. Stereotipik el hareketlerinin yoğunluğundan dolayı ellerini işlevsel olarak kullanmakta güçlük yaşarlar. Dile ilişkin sözel yapılar ya sınırlıdır ya da hiç kullanılamaz. Nöbetler sıklıkla görülebilir.

b- Çocukluğun Dezintegratif Bozukluğu: Yaşamın ilk iki yılında normal gelişim gösteren bireylerin, 3-4 yaştan itibaren dile becerilerinin gerilemesi ve tamamen ortadan kalkması, sosyal izalasyon ve içe kapanma, özbakım becerilerinin yanı sıra yürüme fonksiyonunda da gerileme ve kayıplarla karakterize bir yaygın gelişimsel bozukluk türüdür.

c- Asperger Bozukluğu: Otizmden farklı olarak yaşamın ilk yıllarında belirti vermez. Hatta 5 yaşın altındaki çocuklarda alıcı dil ve ifade edici dil becerilerinde bir problem gözlenmez. Aksine daha erken konuşma, somut ifadeleri erken öğrenme gibi özellikler gözlenebilir. Ancak dilin sosyal ve soyut içeriklerinde güçlükleri mevcuttur. Otizmden ayrılan noktaları bilişsel bir problem gözlenmemesinin yanı sıra uyumsal işlevlerde de gecikmeleri olmamasıdır.

d- Atipik Otizm: Atipik Otizm (Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk) DSM-IV-TR’ye göre, Yaygın Gelişimsel Bozukluk yelpazesi altındaki diğer bozuklukların tanı kriterlerine uymamasına rağmen, otizme özgü özellikleri gösteren çocuklar için kullanılmaktadır.

Tablo 2: Klasik Otizm ve Asperger Sendromu arasındaki farklar

Otizm kültürel ve sosyoekonomik özelliklerden bağımsız, yaşam boyu süren bir bozukluk olarak, tüm yaş gruplarında farklı derecede etkisini göstermektedir. Aynı tanı grubunda yer alsalar bile otzim spektrum bozukluğu altında yer alan bireyler iletişim, bilişsel kapasite ve beceriler, uyumsal davranışlar açısından oldukça geniş düzeyde farklılıklar sergileyebilirler.

Bunun yanı sıra otizm, otistik bireylerin yaşamlarını da çok farklı seviyelerde ve şekillerde etkileyebilir. Genetik kökenli nörogelişimsel bir problem olarak düşünülmesine ve bu alanda oldukça fazla çalışma yapılmasına rağmen, otizme neden olan etkenlere ilişkin somut kanıtlar henüz mevcut değildir.

Otizm Risk Faktörleri

• 1- Genetik-Nörogenetik Risk Faktörleri:

Araştırmacılar, bazı normal dışı durumların çeşitli nörokimyasal, işlevsel ve nörobilişsel eksikliklerle sonuçlanabileceğini ve bu durumun bireylerin çevresel uyaranlara alışılagelmiş tepkiler vermelerinde, dikkat yöneltmede ve uyaranları işlemlemelerinde sorunlara yol açabileceğini belirterek, otizmide bu bağlamda ele almışlardır. Yapılan araştırmalarda otizmin nörogenetik temelleri de araştırılmış ve erkek çocuklarda, kız çocuklarına göre daha fazla

görüldüğü belirlenmiştir. Genetik faktörü belirlemek için ikizler üzerinde yapılan çalışmalarda ise tek yumurta ikizlerinden birisinde otizm görülmesi halinde, diğer ikiz eşinde de otizm görülme sıklığı %92 olarak bulunurken, çift yumurta ikizlerinde bu oran %0-24 arasında bulunmuştur. Ancak genel kanı tek bir genetik faktörün değil çoklu genetik faktörlerin etkileşiminin otizme neden olduğu yönündedir.

• 2- Çevresel Risk Faktörleri:

Doğum öncesi ve doğum sonrası çevresel faktörler üzerine yapılan çalışmalarda; gebelik esnasında oral kontraseptif (doğum kontrol ilaçları) kullanımı, sigara kullanımı, gebelik sürecinde geçirilen hastalıklar, doğum esnası komplikasyonlar, düşük doğum ağırlığı, yenidoğan döneminde sık enfeksiyon geçirme ve immün sisteme ilişkin bozuklukların otizme neden olabildiğine ilişkin bulgular elde edilmiştir. Ayrıca Ama, London ve Etzel (2000), ebeveynlerin, çocuğu suistimali ve ihmalinin otistik semptomların yoğunluğu ve sayısını etkilediğini ifade etmektedirler. Bu faktörlere ek olarak 35 yaş üstü gebeliklerde de otizm riski daha yüksek olarak belirlenmiştir.

• 3- Beyinde İşlevsel Anomaliler:

Yapılan MRI (Magnetic Resonance Imaging) incelemelerinde, otizim spektrum bozukluğu olan çocukların pek çok beyin işlevinin, otistik semptomları tetiklediği ortaya konmuştur. Birçok değerlendirmede otistik çocukların serebellumlarında anormallikler gözlenmiştir.

Yine MRI değerlendirmelerinde otistik çocukların frontal ve temporal loblarında normal dışı aktivasyon ve yapılar belirlenmiştir. İncelemeler otistik bireylerin beyinlerinin bu bölgelerinde, normal gelişen bireylerle kıyaslanınca, daha az hücre, daha az volume ve daha yüksek hücre yoğunluğu olduğu belirlenmiştir. Erken çocukluk evresinde başlayıp yaşam boyu süren bir gelişimsel bozukluk olarak otizmin en genel karakteristikleri; sosyal etkileşim, dil ve iletişim becerilerinde yetersizlik, tekrarlayan, kendini uyarıcı uygun olmayan davranışların sergilenmesi, rutinlere ve aynılığa aşırı bağımlılık vardır. Otizmin, Down Sendromunda olduğu gibi tipik fiziksel özellikleri yoktur. Otistik bireylerin genel özellikleri aşağıdaki şekilde sayılabilir:

a-Sosyal Etkileşimdeki Yetersizlikler: •Birincil bakıcılara veya ebeveynlere normal bağlanma sürecinde sınırlılık •Akranlarla ilişki kurmada yetersizlik •Oyun ve işbirliğine dayalı oyun becerilerinde sınırlılık •Duygusal ifade edicilik ve empati kurmada yetersizlik •Sözel olmayan iletişim becerilerini kullanmada sınırlılık •Göz kontağı kurmada yetersizlik •Hayale dayalı oyunlar oynamada sınırlılık •Başkalarının duygu ve görüşlerini anlamada sınırlılık

b- Dil ve İletişim Becerilerindeki Yetersizlikler: •İşlevsel dil becerilerini tam olarak edinmede yetersizlik •Stereotipik ve tekrarlayıcı sözel ifadelerin kullanımı •Jest ve mimikler gibi sözel olmayan ipuçlarını anlamada sınırlılık •Sohbet becerilerinde yetersizlik •Kendiliğinden sohbet başlatmada sınırlılık •Zamirlerin doğru ve yerinde kullanımına ilişkin sınırlılık

c- Sıradışı Davranış Örüntülerindeki Yetersizlikler: •Çevredeki küçük değişikliklerde bile stres yaşama •Günlük rutinlerin alışkanlıklara dönüşmesi •Saplantılı ve zorlayıcı davranış örüntüleri •Sıradışı stereotipik davranışlar •Uyaranlara karşı aşırı hassasiyet •Karşıt gelme ve saldırganlık •Kendisine veya başkasına yönelik zarar verici davranışlar •Sosyal korkular •Ciddi derecede uyku problemleri

d-Bilişsel ve Akademik Yetersizlikler:

ABD verilerine göre yapılan değerlendirmeye göre otistik bireylerin %20 ’sinin normal zeka düzeyine, %30’unun hafif ve orta düzeyde zihinsel yetersizliğe ve %42’sinin ise ağır ve çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliğe sahip olduğu savunulmaktadır.

• Hafızaya ilişkin ezberleme güçlükleri otistik bireylerin bilişsel ve akademik özellikleri arasında yer alır. • Problem çözme stratejisi açısından ise otistik bireylerde tek strateji kullanma ve bunu her tür probleme uygulama davranışı görülmektedir. • Sınırlı sayıda etkinlik ve ödüle olan ilgi öğrenmeye ilişkin beceri ve motivasyonu olumsuz yönde etkilemektedir.

Otizmin Prevalansı ( Yaygınlığı ) ve Eğitim Oranları

Literatürde otizmin yaygınlığına ilişkin net kanıtlar bulunmayıp ancak tahminler yer almaktadır. Bazı çalışmalarda otizmin görülme sıklığı 5-10/10000 olarak geçmekteyken 2009 yılı verilerine göre otizmin görülme sıklığının 1/110 olduğu tahmin edilmektedir. Ancak 2012 yılında ABD merkezli Center for Disease Control and Prevention, ABD’de otizm sıklığını 1/88 olarak yayınlamıştır. Öte yandan 1985 yılında 1/2500 olan otizm görülme sıklığının yıldan yıla genel popülasyonda artış gösterdiği göz ardı edilmemelidir. Ülkemizde ise otizmin yaygınlığı (prevalansı) tam olarak belirlenebilmiş değildir. Ancak MEB ve Tohum Otizm Vakfı’nın işbirliği ile 2010 yılında yapılan çalışmada tahmini rakamlara göre Türkiye’de 2010 yılı itibari ile 100.000’i zorunlu ilköğretim çağında olmak üzere 500.000 otizm bozukluğu olan birey olduğu ifade edilmiştir. Ülkemizde otizm tanısı almış çocukların eğitim alabilecekleri kurumlar MEB örgün eğitim sınıflarının yanı sıra, özel eğitim sınıfları, özel eğitim kurumları, özel eğitim uygulama merkezleri ve özel eğitim iş uygulama merkezleridir. Özel eğitim sınıflarında en fazla 4 otistik çocuğa eğitim verilebilir. Ayrıca Türkiye’de 52 adet özel eğitim merkezinin yanı sıra 16 tane de gençlere özel özel eğitim uygulama merkezi bulunmaktadır. 2013-2014 MEB istatistiklerine göre toplam 1370 sınıf veya kurumda, 7175 derslikte 10.372 eğitimci tarafından 261.726 öğrenci özel eğitim hizmetinden faydalanmaktadır. Türkiye’de, özel gereksinimli öğrencilerin genel öğrenci popülasyonu içerisindeki oranı ise % 0,7 olarak öngörülmektedir. Ancak bunun da çok küçük bir kısmı otistik bireylerden oluşur. Örneğin; 2009 yılında RAM’nde otizm tanısı alan çocuk sayısı 10.811 iken aynı yıl resmi eğitim kurumlarından faydalanan otistik birey sayısı ise sadece 2582 olarak belirlenmiştir. Örgün eğitim içinde ve özellikle kaynaştırma eğitimi içerisinde otizm tanısı almış öğrenci sayısının Avrupa ülkeleri ile kıyaslandığı zaman oldukça düşük olduğu görülmektedir.

OTİZM YEREL EYLEM PLANININ AMACI VE KAPSAMI

Amaç ve Kapsam

Otizm erken yaşta görülen nörogelişimsel bir bozukluktur. Sosyal ilişkilerde, iletişimde bozukluk ve tekrarlayıcı davranışlarla karakterizedir. 0-3 yaş arasındaki çocukların gelişiminde görülen sorunlarla kendini gösterir ve erken tanının, tedavi/gelişim seyrini olumlu etkilediği bilinmektedir. Otizmin birden fazla nedeninin olması, sağaltımın çok disiplinli olmasını gerektirmektedir. Otizmli bireyin etkili eğitimi ve iyi gelişmesi için ailesinin otizmli bireyle etkileşiminin yanı sıra etkili ve yoğun eğitim olanaklarının, sosyal yaşama katılımı kolaylaştıracak sosyal, çevresel ve ekonomik düzenlemelerin yapılması önem taşımaktadır. Bunun için ilde bulunan tüm kamu kurumları ve özel kuruluşların öneri ve katkılarına ihtiyaç

duyulmaktadır. Ülkemizin sağlık ile ilgili genel amaçları doğrultusunda hazırlanan Otizm Yerel Eylem Planı ilimizde bulunan otizmli bireyler ve ailelerinin otizm ile daha kolay baş etmesini ve toplumsal yaşama katılımlarını sağlamaktır. Bu yolla otizmin erken tanılanmasını sağlayarak otizmli bireylerin erken ve etkili eğitim ve tedavi yöntemleri ile gelişim kapasitelerinin tamamını kullanmalarına yardımcı olmaktır. Böylece erken dönemde müdahale edilen bireylerde mümkünse belirtilerin ortadan kaldırılmasına ya da en düşük seviyeye çekilmesine, bu yolla ilimizde bu bireylerin tedavi ve rehabilitasyonuna ayırdığı maliyetin düşürülmesine, dahası bu bireyler ve ailelerinin sosyal hayata ve üretim hayatına katılımına aracılık etmektir. Bugüne kadar otizmle ilgili çok sayıda çalışma yapılmış, proje yürütülmüş ve çeşitli proje fikirleri üretilmiştir. Ancak bilindiği gibi çok disiplinli bir yaklaşım gerektiren otizmle ilgili çalışmaların belli bir sistem içinde ve değişkenleri kontrol edilerek yapılması önem taşımaktadır. Bu sistemli çalışma hem daha etkili sonuçlar doğurma hem de bilimsel araştırmalar için sağlıklı veri toplama potansiyeli bakımından değerlidir. Bu nedenle çok disiplinli ve çok sayıda kurumun katkıda bulunduğu bu çalışmaların bir sistem içinde yapılması izlenebilir ve ölçülebilir olması hedeflenmiştir. Sağlıklı bir toplumda bireyin eğitimi, gelir düzeyi ve istihdam koşulları önemlidir. Toplumda eğitimi eksik, geliri yetersiz veya ekonomik sisteme katkıda bulunamayan bireylerin sosyal hayata etkili bir şekilde dahil olması ve bir bütün olarak sağlıklı olması beklenemez. Bu nedenle otizmli bireyler ve ailelerinin sosyal yaşamın içinde sağlıklı bireyler olması için otizmin tanınması, uygun davranış ve eğitim biçiminin bilinmesi, onlarla ilgili ekonomik ve istihdam koşullarının iyileştirilmesi ya da olumsuz etkilerinin giderilmesi önemlidir. Otizm Yerel Eylem Planı ilimizde bulunan otizmli bireylerin ve ailelerinin sorunlarına kapsamlı bir çözüm yaklaşımını benimsemektedir. Yerel düzeyde idarecilerin otizm ile ilgili faaliyetleri yürütme konusunda

istekli ve kararlı olması, topluma yönelik farkındalık çalışmaları, eğitim, rehabilitasyon, spor faaliyetleri, çevresel düzenlemeler ve ekonomik iyileştirmelere ilişkin düzenlemeler planın kapsamındadır. Nisan 2015 tarihinde basımı yapılarak yürürlüğe girecek olan OYEP’nın beş yılda bir gözden geçirilerek güncellenmesi planlanmaktadır.

Temel Değerler

OTİZM YEREL EYLEM PLANI UYGULAMA

NİHAİ AMAÇ

Otizmli bireylerin erken tanı ve erken müdahale ile gelişiminin desteklenmesi ve aileleri ile birlikte toplumsal yaşama katılımının sağlanması.

• STRATEJİK AMAÇ 1

Toplumun tüm kesimlerinin Otizm SpektrumBozuklukları konusunda farkındalığının arttırılması

• STRATEJİK AMAÇ 2

Otizmli bireylerin erken tanı alarak özel eğitim ve iyileştirme hizmetlerinden erken yaşta faydalanmalarının sağlanması

• STRATEJİK AMAÇ 3

Çocuğu otizm tanısı almış ailelerin otizm konusunda bilgilendirilmesi, eğitilmesi ve ailelere rehberlik edilmesi

• STRATEJİK AMAÇ 4

Otizm Spektrum Bozukluğu olan bireylerin örgün ve ileri düzey eğitim ihtiyaçlarının karşılanması

• STRATEJİK AMAÇ 5

Otizmli bireylerin başarılı oldukları alanlarda (müzik, resim, matematik v.b) desteklenmeleri ve iş hayatına katılımları için istihdam edilmelerinin sağlanması

• STRATEJİK AMAÇ 6

Otizmli bireylerin eğitiminde görev alacak nitelikli (otizmli bireylerin eğitimi konusunda yetkin) personel ihtiyacının karşılanması ve okullarda otizm özel eğitim sınıfının oluşturulması

Stratejik Amaçlara Yönelik Genel Uygulamalar

• STRATEJİK AMAÇ 1

Toplumun tüm kesimlerinin Otizm SpektrumBozuklukları konusunda farkındalığının arttırılması Hedef : Toplumun tüm kesimlerinin otizm konusunda bilgi sahibi olmasını sağlamak

Hedefe Yönelik Stratejiler

• Tüm kamu kurum ve kuruluşlarındaki personele otizm konusunda eğitim verilecek • Kamu spotu ya da tanıtım filminin hazırlanması ve hastaneler, aile sağlığı merkezleri, alışveriş merkezleri ve sosyal medyada yer alması sağlanacak • Otizm yerel eylem planı çerçevesinde yapılan çalışmalar ve otizmle ilgili bilgi içeren bir web sayfası hazırlanacak • 0-3 yaş grubunda çocuğu olan anne-babalara yönelik otizm konusunda bilgilendirici afiş, broşür ve kitapçık hazırlanacak • Otizm konusunda farkındalık yaratmaya yönelik projeler ve topluma yönelik hizmet uygulamaları teşvik edilecek • Broşür, afiş gibi otizmi tanıtıcı materyallerin il genelinde dağıtımı yapılacak • Ayda bir yerel gazetelerde otizmle ilgili haber ve radyoda otizmle ilgili program yapılacak

• STRATEJİK AMAÇ 2

Otizmli bireylerin erken tanı alarak özel eğitim ve iyileştirme hizmetlerinden erken yaşta faydalanmalarının sağlanması

Hedef : Erken tanı ve doğru teşhis ile otizmli bireylerin eğitimine erken yaşta başlanmasını sağlamak

Hedefe Yönelik Stratejiler

• 0-6 yaş çocuk gelişiminin takibini yapan aile hekimlerinin kullanımına uygun otizm tanı ve tarama testi hazırlanacak • Otizm Spektrum Bozuklukları konusunda eğitim alan aile hekimlerince otizm belirtileri gösteren bireyler çocuk ruh sağlığı uzmanına yönlendirilecek • Otizm belirtileri gösteren çocuklara ilişkin bilgiler Otizm Danışma Merkezi personeline aktarılarak takibi sağlanacak. Ailenin çocuğunun sorununu kabul etmemesi ya da çocuğuna uygun eğitim verilmesini sağlama konusunda sorun yaşaması halinde Otizm Danışma Merkezi personeli gerekli bilgilendirme ve yönlendirmeleri yapacak. • Otizm tanısı alan çocukların kreş eğitiminden yararlanmaları sağlanacak, bunun için gerekli önlemlerin alınması sağlanacak. • Kreş personeli, kurumlarına devam eden otizmli bireylerin eğitimi konusunda yeterli ve uygun şekilde bilgilendirilecek. • Otizm Danışma Merkezi’ne yönlendirilen çocuğu otizm tanısını yeni almış aileler otizm, davranış düzenleme teknikleri ve yardım alınabilecek kuruluşlar konusunda bilgilendirilecek. Böylece otizmli çocuklara erken yaşta uygun müdahale edilmesi sağlanacak.

• STRATEJİK AMAÇ 3

Çocuğu otizm tanısı almış ailelerin otizm konusunda bilgilendirilmesi, eğitilmesi ve ailelere rehberlik edilmesi

Hedef : Otizm Spektrum Bozuklukları tanısı almış çocuğu olan ailelere yasal haklar, otizmli bireylere yönelik eğitim hizmetleri gibi konularda danışmanlık vermek ve gereksinim duydukları bilgi ve sosyal desteği sağlamak

Hedefe Yönelik Stratejiler

• Otizm Danışma Merkezi faaliyete geçirilecek ve çocukları otizm tanısını yeni almış ailelere psikolojik destek sağlanacak • Evde bakım hizmetleri kapsamına giren otizmli bireylerin evde bakım hizmetlerinden (diş, göz, beden muayenesi) yararlanmaları sağlanacak. • İlde çocuğu otizm tanısı almış tüm aileler sosyal hizmet açısından değerlendirilecek ve gerekli yardımlar yapılacak. Bu değerlendirmeler otizm konusunda bilgili, duyarlı uzmanlar tarafından yapılacak. • Otizmli bireylerin sosyal tesis ve etkinliklerden ücretsiz olarak yararlanmaları sağlanacak • Otizmli çocukların ailelerine yönelik sosyal etkinlikler düzenlenecek • Ailenin ihtiyaç duyduğu zaman geçici ya da kalıcı olarak bırakabileceği yatılı-gündüzlü bakım merkezleri oluşturulacak

• STRATEJİK AMAÇ 4

Otizm Spektrum Bozukluğu olan bireylerin örgün ve ileri düzey eğitim ihtiyaçlarının karşılanması

Hedef : Otizm Spektrum Bozukluğu olan bireylerin eğitim sürecindeki gereksinimlerini belirleyerek mesleki ve akademik eğitim almalarını sağlamak.

Hedefe Yönelik Stratejiler

•Otizmli çocuklar ilgi ve yetenekleri doğrultusunda İşkur’a yönlendirilecek •Otizmli çocukların ilgi ve yetenekleri belirlenerek onlara danışmanlık verilecek. •Otizmli bireyler birinci, ikinci ve üçüncü kademe örgün eğitimden yararlandırılacak. •Otizmli bireylerin bilişsel kapasitelerine uygun olarak eğitim öğretimin tüm kademelerinde kaynaştırma eğitimi, otizm özel alt sınıfı ya da özel eğitim okulu yoluyla örgün eğitime devamı sağlanacak.

• STRATEJİK AMAÇ 5

Otizmli bireylerin başarılı oldukları alanlarda (müzik, resim, matematik v.b) desteklenmeleri ve iş hayatına katılımları için istihdam edilmelerinin sağlanması

Hedef : Otizmli bireylerin ilgi alanları doğrultusunda desteklenerek yeteneklerini ortaya koymalarını ve istihdam edilmelerini sağlamak.

Hedefe Yönelik Stratejiler

•Otizmli çocuklara danışmanlık vermek üzere otizmi iyi bilen iş ve meslek danışmanı ekip oluşturulacak •Yüksek işlevli otizmli bireyler başarılı oldukları alanlarda (müzik, resim, matematik vb.) kurslara yönlendirilecek ve gelişimleri desteklenecek •Otizmli çocukların yeteneklerini sergileyebilecekleri ve toplumla ilişki içinde olabilecekleri bir hizmet kurumu oluşturularak ve bu kuruma rehberlik edilecek •Otizmli çocukların toplumla bütünleşmesini ve sosyalleşmesini sağlayacak spor faaliyetleri organize edilecek (yüzme, voleybol vb.)

• STRATEJİK AMAÇ 6

Otizmli bireylerin eğitiminde görev alacak nitelikli (otizmli bireylerin eğitimi konusunda yetkin) personel ihtiyacının karşılanması ve okullarda otizm özel eğitim sınıfının oluşturulması

Hedef : Otizmli bireylerin eğitiminde görev alacak insan kaynaklarını nitelik ve nicelik açısından yeterli hale getirmek.

Hedefe Yönelik Stratejiler

•Özel eğitim personeli, rehber öğretmenler ve kaynaştırma öğrencisi olan öğretmenlere otizm konusunda eğitim vermek •Ailelerin talep etmeleri halinde, otizmli çocuklarla özel olarak ilgilenip eğitim verecek personele ulaşmasını kolaylaştıracak ‘otizm konusunda yetkin personel listesi’ oluşturulacak •Otizmli bireyin eğitiminde görev alan eğitimcilerin, otizmli bireylerin eğitimi konusunda bilgi alışverişinde bulunmaları desteklenecek (Örn: Aynı otizmli bireye rehberlik eden OÇEM ve özel Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi eğitimcileri bilgi alışverişinde bulunabilir.

KISA VADEDE ULAŞILMAK İSTENEN HEDEFLER

GÖSTERGE 1

• Halk Sağlığı Müdürlüğü’ne bağlı tüm personele otizm konusunda eğitim verilmesi
• Sorumlu Kuruluş : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Valiliği, ÇKA,
• Kaynak : HSM, ÇKA
• Süre: 18 ay

Açıklama : Otizm Spektrum Bozuklukları eğitimine katılacak Halk Sağlığı Müdürlüğü, Toplum Sağlığı ve Aile sağlığı merkezi personeli belirlenerek, gruplara ayrılacak ve personele yönelik eğitim programı belirlenecektir. Aile hekimlerine otizmin erken tanısı konusunda önemli bilgileri içeren eğitim konu hakkında uzman bir öğretim görevlisi tarafından verilecektir. Diğer personele otizm konusunda farkındalık eğitimi kurumun konu hakkında eğitimli ekipleri tarafından verilecektir.

GÖSTERGE 2

• İlde bulunan otizmli sayısının belirlenmesi, otizmli bireyler ve ailelerinin bilgilerini içeren bir veri tabanı oluşturulması
• Sorumlu Kuruluş : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreterliği,Mersin Valiliği
• Milli Eğitim Müdürlüğü, Sağlık Müdürlüğü, MEÜ ve Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• Süre : 6 ay

Açıklama : İlimizde otizmli birey sayısı ve bilgilerini içeren veri tabanı Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından oluşturulacaktır. Halk Sağlığı Müdürlüğü’ne otizmli bireylere ilişkin güncel bilgiler KHBGS, Sağlık Müdürlüğü, Milli Eğitim Müdürlüğü ve Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği tarafından iletilecektir. Otizm tanısını yeni almış bireylere ilişkin bilgiler her ayın ilk haftasında Halk Sağlığı Müdürlüğü’ne ulaştıracaktır. Milli Eğitim Müdürlüğü 6 ayda bir özel eğitim raporu olan otizmli birey listesini HSM’ne gönderecektir. HSM ulaştırılan bilgileri güncel olarak veri tabanına girecektir. Bu düzenlemeler 6 ay içinde yapılacak ve bilgi akışı belirtildiği gibi aylık ve 6 aylık sürelerle devam edecektir.

GÖSTERGE 3

• Kamu spotu ya da tanıtım filminin hazırlanması ve hastaneler, aile sağlığı merkezleri, alışveriş merkezleri ve sosyal medyada yer almasının sağlanması
• Sorumlu Kuruluş : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Tüm Kamu Kurumları
• Kaynak : Tüm Kamu Kurumları
• Süre : 18 ay

Açıklama : Kamu spotu HSM tarafından hazırlanacaktır. Bu kamu spotu ilin tüm kamu kurumlarının kamuya açık alanlarında yayınlanacak. Kurumlar arası koordinasyonu HSM yapacaktır.

GÖSTERGE 4

• Otizm Danışma Merkezinin oluşturulması ve çocukları otizm tanısını yeni almış ailelere psikolojik destek sağlanması
• Sorumlu Kuruluş : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Valiliği, Sağlık Müdürlüğü, Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• Süre : 2 ay

Açıklama : Otizm Danışma Merkezinde bir psikolog, bir sosyal çalışmacı görev yapacaktır. Merkezde ailelerle danışmanlık grupları, kahve saati, eğitsel ve psikolojik destek ve rehberlik hizmetleri verilecektir. Ayrıca ailelere yönelik film izleme, gezi gibi faaliyetler düzenlenecek, merkezde ailelerin kullanımına açık afiş, broşür, kitap, dergi bulundurulacaktır.

GÖSTERGE 5

• 0-3 yaş grubunda çocuğu olan anne-babalara yönelik otizm konusunda bilgilendirici afiş, broşür ve kitapçık hazırlanması ve dağıtılması
• Sorumlu Kuruluş : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Valiliği, ASP
• Kaynak : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : 0-3 yaş grubunda çocuğu olan ailelerde farkındalık yaratmak amacıyla afiş ve broşür hazırlanacaktır. Bu materyallerin hazırlanması ve temininde ASP görev alacak, dağıtımından HSM sorumlu olacaktır.

GÖSTERGE 6

• 0-6 yaş çocuk gelişiminin takibini yapan aile hekimlerinin kullanımına uygun otizm tanı ve tarama testinin hazırlanması ve otizm belirtileri gösteren çocuk ailelerinin çocuk psikiyatrisine yönlendirilmesi
• Sorumlu Kuruluş : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreterliği,Mersin Üniversitesi
• Kaynak : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Otizm tanısı genellikle üç yaş civarında konulabilmektedir. Aile hekimlerine verilecek eğitim ve hazırlanan tarama testi ile otizm belirtileri gösteren tüm çocukların tanı yaşı ortalamasının 2’ye düşürülmesi hedeflenmektedir. Otizm belirtileri gösteren çocuklar aile hekimi tarafından en yakın çocuk psikiyatristine yönlendirilecektir. Yönlendirilen ailelere ilişkin bilgiler Otizm Danışma Merkezi’ne iletilecek, böylece aile ve çocuğun takibi yapılacaktır.

GÖSTERGE 7

• Evde bakım hizmetleri kapsamına giren otizmli bireylerin evde bakım hizmetlerinden yararlanmalarının sağlanması
• Sorumlu Kuruluş : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreterliği,Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak :Halk Sağlığı Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Evde bakım hizmetleri kapsamına giren otizmli bireyler bu hizmetten faydalandırılacaktır.

GÖSTERGE 8

• İlde çocuğu otizm tanısı almış tüm ailelerin sosyal hizmet açısından değerlendirilmesi ve gerekli yardımların yapılması
• Sorumlu Kuruluş : Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş :Mersin Valiliği, SYDV, HSM, Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak :Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Hali hazırda çocuğu otizm tanısı almış ailelerin sosyal incelemesi yapılarak koşulları uygun olan ailelere maaş bağlanacaktır. Uygun hallerde aileler SYDV’ndan uygun olan ayni ve nakdi yardımları ya da özürlü maaşlarını almak üzere yönlendirilecektir. Halk Sağlığı Müdürlüğü ve Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği yeni otizm tanısı almış bireylerin ailelerini sosyal açıdan incelenmesi için Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğüne yönlendirecektir.

GÖSTERGE 9

• Kreş personeline otizm konusunda eğitim verilmesi
• Sorumlu Kuruluş : Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Valiliği
• Kaynak : Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : İlde bulunan kreş sayısı ve eğitim verilecek personel belirlenecektir. Bu personele ASP’nin belirlediği yer ve saatte gruplar halinde eğitim verilecektir. Kurumda çocukların eğitiminden sorumlu uzmanlara otizmli bireylerin eğitimi konusunda ek bilgiler verilirken diğer personele otizmle ilgili farkındalık eğitimi verilecektir. Söz konusu eğitimler üç yılda bir tekrar edilecektir.

GÖSTERGE 10

• Otizmli çocukların ilgi ve yetenekleri doğrultusunda İşkur’a yönlendirilmeleri
• Sorumlu Kuruluş : Milli Eğitim Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Çalışma ve İŞ Kurumu İl Müdürlüğü, Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Milli Eğitim Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Milli Eğitim Müdürlüğü kendisine bağlı özel ve kamuya ait özel eğitim merkezleri ve Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği’nden aldıkları bilgiler doğrultusunda bu çocuklar söz konusu ilgi ve yetenekleri doğrultusunda mesleki gelişimlerinin desteklenmesi için İŞKUR’a yönlendirecektir. Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği de iletişimde olduğu ailelerden özel yetenekleri olan otizmli bireylere ilişkin bilgileri yazılı olarak İŞKUR’a bildirecektir. İŞKUR da bu çocuklara ilgi ve yeteneklerine göre kurs verilecektir.

GÖSTERGE 11

• Özel eğitim personeli, rehber öğretmenler ve kaynaştırma öğrencisi olan öğretmenlere otizm konusunda eğitim verilmesi
• Sorumlu Kuruluş : Milli Eğitim Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Milli Eğitim Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : İlde bulunan özel özel eğitim okulları dahil özel eğitim veren kurum personeli, okulların rehber öğretmenleri ve kaynaştırma öğrencisi olan öğretmenlere Milli Eğitim Müdürlüğü’nün belirlediği yer ve saatte eğitim verilecektir. Otizmli öğrencilerin eğitiminden sorumlu uzmanlara (eğitimcilere) otizmli bireylere eğitim yaklaşımı konusunda ek bilgiler verilirken diğer personele otizmle ilgili farkındalık eğitimi verilecektir. Söz konusu eğitimler üç yılda bir tekrar edilecektir. Bu eğitimlerin organizasyonunda eğitimi verecek uzmanlara ulaşma ya da deneyim paylaşımı konusunda Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği destek sağlayacaktır.

GÖSTERGE 12

• Yüksek işlevli otizmli bireylerin başarılı oldukları alanlarda (müzik, resim, matematik vb.) kurslara yönlendirilmeleri, gelişimlerinin desteklenmesi ve otizmli bireylerle faaliyetleri yürütecek personelin otizm hakkında eğitimli olması
• Sorumlu Kuruluş : Milli Eğitim Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Valiliği, Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü,Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği, ASP
• Kaynak :Milli Eğitim Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Özel ve kamuya ait özel eğitim merkezleri ve Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği aracılığıyla yüksek işlevli öğrenciler belirlenecektir. Milli Eğitim Müdürlüğü yüksek işlevli otizmli bireyleri ilgili alanlarına (resim, müzik, matematik, yüzme vb.) göre destekleyici kurslar açacak veya işbirliği yapılan kurumlara yönlendirilecektir.

GÖSTERGE 13

• Otizmli çocukların ilgi ve yeteneklerini belirlemek ve onlara danışmanlık vermek üzere otizmi iyi bilen iş ve meslek danışman ekibinin oluşturulması
• Sorumlu Kuruluş : Çalışma ve İŞ Kurumu İl Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Milli Eğitim Müdürlüğü
• Kaynak : Çalışma ve İŞ Kurumu İl Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü otizmli bireylerle mesleki çalışmalarda görev alacak 5 kişi belirleyecektir. Bu ekip Milli Eğitim Müdürlüğü’nün özel eğitim personeli için düzenlediği eğitime katılacaktır. Bu eğitimi alan İŞ-KUR ekibi yetenekli otizmli bireylere özel mesleki danışmanlık vererek onların bu yeteneklerini işlevsel alanlarda kullanmalarını sağlamak üzere eğitim verecektir.

GÖSTERGE 14

• Çocukları otizm tanısını yeni almış ailelerin Otizm Danışma Merkezine yönlendirilmesi
• Sorumlu Kuruluş : Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreterliği
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş :MEÜ, Sağlık Müdürlüğü
• Kaynak :Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreterliği
• Süre : 18 ay

Açıklama : KHBGS ve Sağlık Müdürlüğü kurumlarına bağlı hastaneleri bilgilendirerek otizm tanısını yeni almış çocukların ailelerini HSM’ne bağlı Otizm Danışma Merkezi’ne yönlendirilmesini sağlayacaktır. Ayrıca bu yönlendirmelere ilişkin iletişim bilgilerini içeren kayıt tutacaktır.

GÖSTERGE 15

• Broşür, afiş gibi otizmi tanıtıcı materyallerin il genelinde dağıtımının yapılması
• Sorumlu Kuruluş :Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Tüm kamu kurumları
• Kaynak : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından broşür, afiş ve ilanlar hazırlanacaktır. Bu tanıtım materyalleri tüm kamu kurumları aracılığı ile kamu personeli ve halka arz edilecektir.

GÖSTERGE 16

• Otizmli bireylerin sosyal tesis ve etkinliklerden ücretsiz olarak yararlanmalarının sağlanması
• Sorumlu Kuruluş :Mersin Büyükşehir Belediyesi İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Mersin Büyükşehir Belediyesi
• Süre : 18 ay

Açıklama : Mersin Büyükşehir Belediyesi tarafından her bir otizmli birey için kart hazırlanacak ve otizmli bireylerin ilçe belediyeleri dahil ildeki tüm sosyal etkinliklerden ücretsiz olarak yararlanmaları sağlanacaktır.

GÖSTERGE 17

• Yerel gazetelerde otizmle ilgili haber ve radyoda otizmle ilgili program yapılması
• Sorumlu Kuruluş : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş: Mersin Valiliği, Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği, MEÜ, İÇEL TV
• Kaynak : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama :Otizmle ilgili farkındalık yaratmak amacıyla ayda bir otizm konusunda haber ve radyo programı yapılacaktır. Bu programlara uzman kişiler ve aileler katılabilecek ve bu kişilerin gazete ve dergilerde yazı yazması teşvik edilecektir.

GÖSTERGE 18

• Otizmli çocukların ailelerine yönelik sosyal etkinlikler düzenlenmesi
• Sorumlu Kuruluş : Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü

İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Valiliği, Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği, Mersin Büyükşehir Belediyesi, Halk Sağlığı Müdürlüğü, Sağlık Müdürlüğü

• Kaynak :Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü, Mersin Büyükşehir Belediyesi
• Süre : 18 ay

Açıklama :Otizmli çocuk ailelerinin bir araya gelerek sosyal destek ihtiyaçlarının karşılanması ve deneyimlerini paylaşması amacıyla yılda en az 4 defa sosyal etkinlik (piknik, gezi, film izleme, yemek organizasyonu vb.) düzenlenecektir. İşbirliği yapan kurumlar ailelerle iletişimi kurulması, ulaşım, salon tahsisi gibi konulardaki gereksinimleri karşılayacaktır.

GÖSTERGE 19

• Tüm kamu kurumlarının personeline otizm konusunda temel düzeyde bilgilendirme ve farkındalık çalışmalarının yapılması
• Sorumlu Kuruluş : Mersin Üniversitesi
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Tüm Kamu Kurumları
• Kaynak : Mersin Üniversitesi
• Süre : 18 ay

Açıklama : Halk Sağlığı Müdürlüğü, Milli Eğitim Müdürlüğü, Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü kurum personeline ve bağlı kuruluşlarına eğitim verecek olup, paydaş olan diğer kamu kurumlarına Mersin Üniversitesi doğrudan ya da eğitici ekipler oluşturmak suretiyle dolaylı olarak eğitim verecektir. Eğitimin ne zaman ve nerede yapılacağı MEÜ tarafından belirlenecektir. Eğitimler 3 yılda bir yenilenecektir.

GÖSTERGE 20

• Otizm konusunda bilgilendirme ve tanıtıcı faaliyetlerle emniyet personelinde otizmle ilgili farkındalık yaratmak ve gerekli hallerde otizmli bireylerin tanınması sağlanarak kayıpların oluşmaması ve daha kolay bulunması için önlem alınması.
• Sorumlu Kuruluş : Emniyet Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Valiliği, MEÜ, HSM, Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Emniyet Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Emniyet Müdürlüğü personeline otizm ile ilgili bilgilendirme ve farkındalık yaratma amacıyla MEÜ tarafından eğitim verilecektir. Emniyet personeli otizmli bireyleri tanımak ve kayıp hallerinde onlara kolay ulaşmak için gerekli tedbirleri alacak, İÇEL TV ve Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği ile işbirliği yapacak.

GÖSTERGE 21

• Otizmli çocukların toplumla bütünleşmesini ve sosyalleşmesini sağlayacak spor faaliyetlerini organize etmek (yüzme, voleybol vb.)
• Sorumlu Kuruluş : Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği, Halk Sağlığı Müdürlüğü
• Kaynak :Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Sorumlu kurum HSM ve Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği ile işbirliği yaparak otizmli bireylerin sosyalleşmesi ve toplumla tümleşmesine yardımcı olacak sportif faaliyetler planlayacaktır. Bu etkinlikler yıl boyunca devam edecektir.

GÖSTERGE 22

• Otizm yerel eylem planı çerçevesinde yapılan çalışmalar ve otizmle ilgili bilgi içeren bir web sayfasının hazırlanması
• Sorumlu Kuruluş : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Söz konusu web sitesi HSM tarafından hazırlanacaktır. Bu sitede otizm konusunda bilgilendirici doküman bulundurulacak, Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği ve diğer tüm kamu kurumlarından düzenlenen faaliyetler ve gelişmeler hakkında bilgi alarak sitedeki bilgiler güncellenecektir.

GÖSTERGE 23

• Otizm konusunda farkındalık yaratmaya yönelik projeler ve topluma hizmet uygulamalarının teşvik edilmesi
• Sorumlu Kuruluş : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği, ÇKA
• Kaynak : Halk Sağlığı Müdürlüğü
• Süre : 18 ay

Açıklama : Otizmli bireylerin sosyalleşmesini sağlamak ve ailelerin motivasyonunu arttırmak amacıyla HSM ve Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği işbirliği ile yeni projeler geliştirecektir. ÇKA kendi programına uygun olan projelerde maddi destek sağlayacaktır.

ORTA VADEDE ULAŞILMAK İSTENEN HEDEFLER

GÖSTERGE 1

• Otizm konusunda eğitim veren okullarda sınıfların uygun şekilde donanımının sağlanması
• Sorumlu Kuruluş : Milli Eğitim Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Milli Eğitim Müdürlüğü
• Süre : 48 ay

Açıklama : Kamuya bağlı okullarda otizm özel alt sınıfların ve otizm eğitim merkezlerinin otizmli çocukların eğitiminde kullanılacak materyaller açısından yeterli hale getirilecektir. Otizmli bireylere eğitim verilen sınıflarda çocukların kendilerine zarar vermelerini önlemeye yönelik koruyucu ortamlar (zemin ve duvarların koruyucu minderlerle döşenmesi, masaların köşesiz olması gibi) oluşturulacaktır. Sınıfların otizmli bireylere eğitim verilmesi için yeterli hale getirilmesinde gerekli hallerde Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneğinin rehberliğine başvurulacaktır.

GÖSTERGE 2

• Otizmli çocukların davranış öğrenme özelliklerine uygun eğitim yöntemleri konusunda eğitimli bakıcı yetiştirilmesi
• Sorumlu Kuruluş : Mersin Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş: Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Mersin Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğü
• Süre : 48 ay

Açıklama : Bu maddede amaç otizmli çocuğu olan ailelerin çocuklarına bakım verecek nitelikli personel ihtiyacını karşılamaktır. Ayrıca otizmli çocuğu olan ailelerinin kendileri de otizm konusunda bakıcılık eğitimi alacaktır. Bu eğitimler dönemsel (yılda bir) düzenlenecektir. Bu eğitimleri verecek eğitimciler Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü tarafından görevlendirilecektir.

GÖSTERGE 3

• Esnaf ve Sanatkarlar Odası’na bağlı işletmelerde otizmli bireylere uygun çalışma ortamlarının oluşturulması ve bu çocukların ücretli olarak çalıştırılması için gerekli önlemlerin alınması.
• Sorumlu Kuruluş : Esnaf ve Sanatkarlar Odası
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Çalışma ve İş Kurumu Müdürlüğü
• Kaynak : Esnaf ve Sanatkarlar Odası
• Süre : 48 ay

Açıklama : Kısa vadeli hedeflerin 10 ve 13. Maddelerinde belirtilen şekilde Çalışma ve İş Kurumu tarafından eğitim ve danışmanlık hizmeti verilen otizmli bireylerin staj yapması ve çalışması Esnaf ve Sanatkarlar odası tarafından sağlanacaktır. Bunun için iki kurum işbirliği yaparak çocukların uygun işlere yerleştirilmesi ve bu işlerini yürütebilmesi için gerekli önlemleri alacaktır.

GÖSTERGE 4

• Otizmli çocukların kullanımına uygun oyun alanları, park ve yol gibi çevre düzenlemelerinin neler olabileceğine ilişkin bir çalıştay düzenlenmesi
• Sorumlu Kuruluş : Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Valiliği, Büyükşehir Belediyesi, İlçe Belediyeleri, MEÜ, Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği,
• Kaynak : Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü
• Süre : 48 ay

Açıklama : Sorumlu kurum diğer kurumlarla işbirliği yaparak otizmli bireyler için gerekli çevre düzenlemelerinin neler olabileceğine dair fikir alışverişinin olacağı bir çalıştay planlayacaktır. Çalıştayda yapılması önerilen düzenlemeler Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından planlanacak ve Merkez ve çevre belediyeler tarafından uygulamaya koyulacaktır.

GÖSTERGE 5

• Okullarda otizm özel eğitim sınıfı oluşturulması ve bu sınıflarda eğitim verecek kadrolu öğretmen atamasının sağlanması
• Sorumlu Kuruluş : Milli Eğitim Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Milli Eğitim Müdürlüğü
• Süre : 48 ay

Açıklama : İl genelinde farklı bölgelerdeki okullarda otizmli bireylerin eğitim alabileceği otizm özel alt sınıfları açılacaktır. Bu sınıfların açılması için dernek aileler ve okullar arasındaki bağı kuracaktır. Dernek gerekli durumlarda Milli Eğitim Müdürlüğü aracılığı ile ailelerin bu konudaki taleplerinin Milli Eğitim Bakanlığına ulaşmasını sağlayacaktır. Bu çalışmalar otizm konusunda eğitim almış özel eğitim öğretmenlerinin bu sınıflarda görevlendirilmesi için de yapılacaktır.

GÖSTERGE 6

• İlimizde otizmli bireylerin okul öncesi ve OÇEM’den (Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi) sonra devam edebilecekleri örgün eğitim hizmeti veren okulların (3.kademe) açılması
• Sorumlu Kuruluş : Milli Eğitim Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Milli Eğitim Müdürlüğü
• Süre : 48 ay

Açıklama : Otizmli bireylerin uygun eğitim alabilecekleri okul öncesi ve üçüncü kademe eğitim veren merkezler açılacaktır. Böylece ilimizde biri okul öncesi dönemdeki otizmli bireylere biri de 15-16 yaş ve üzerindeki otizmli bireylere olmak üzere iki merkez (okulun) açılacaktır Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği ailelerin bu okullarla ilgili gereksinimlerinin Milli Eğitim Müdürlüğü ve Milli Eğitim Bakanlığı’na ulaştırılmasına aracılık edecektir.

UZUN VADEDE ULAŞILMAK İSTENEN HEDEFLER

GÖSTERGE 1

• Otizmli çocukların yeteneklerini sergileyebilecekleri ve toplumla ilişki içinde olabilecekleri bir hizmet kurumunun oluşturulması ve bu kuruma rehberlik edilmesi. Otizmli bireylerin mesleğini sürdürme ve işe devamı için rehberlik hizmetlerinin oluşturulması
• Sorumlu Kuruluş : Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Valiliği, Büyük Şehir Belediyesi, Milli Eğitim Müdürlüğü, Çalışma ve İş Kurumu, Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü
• Süre : 48 ay

Açıklama : Sorumlu kurum otizmli bireylerin istihdamı ve sosyalleşmesine katkı sağlayacak, otizmin toplum tarafından tanınmasını kolaylaştıracak ve otizmli çocuğu olan ailelerin dayanışma içinde olacağı bir kafe açılacaktır. Kafede sadece otizmli bireylerin hizmet vermesi için ASP’nin uzmanları tarafından rehberlik hizmeti verilecektir. Ayrıca söz konusu kafe dışında olup çalışmakta olan otizmli bireylerin mesleğini sürdürmesi için çalışmalar yapılacaktır. İlgi ve yetenekleri doğrultusunda istihdam edilebilen otizmli bireylere yönelik mesleki rehberlik hizmetlerinin yürütülmesinde Çalışma ve İş Kurumu ile işbirliği yapılacaktır.

GÖSTERGE 2

• Otizmle ilgili ulusal ya da yerel çalıştay, kongre düzenlenmesi
• Sorumlu Kuruluş : Mersin Üniversitesi
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği, Tüm kamu kurumları
• Kaynak : Mersin Üniversitesi
• Süre : 48 ay

Açıklama : Alanda çalışan uzmanların otizme ilişkin bilgi ve deneyimlerini paylaştığı ve halkın otizm konusunda farkındalığını arttıran çalıştaylar düzenlenecektir. Bu çalıştaylar düzenli aralıklarla (örneğin; iki üç yılda bir defa) düzenlenecektir. Bu çalıştaylar yerine kongre düzenlenebileceği gibi, başta çalıştay düzenlenip yeterli katılımcı sağlandıktan sonra bu çalışmalar kongre gibi kapsamlı organizasyonlara dönüştürülebilecektir. Bu organizasyonlar MEÜ tarafından yapılırken diğer kamu kurumları kurumsal imkanlarıyla destek vereceklerdir.

GÖSTERGE 3

• Ailenin ihtiyaç duyduğu zaman geçici ya da kalıcı olarak bırakabileceği yatılı-gündüzlü bakım merkezlerinin oluşturulması
• Sorumlu Kuruluş : ASP
• İşbirliği Yapılacak Kuruluş : Mersin Otistik Çocukları Koruma ve Eğitim Derneği
• Kaynak : ASP
• Süre : 48 ay

Açıklama : Otizmli bireylere, ailelerin gereksinimleri doğrultusunda saatli, gündüzlü ve yatılı eğitim ve rehabilitasyon hizmeti veren ulaşılabilir bir kurum oluşturulacaktır. Kurumda otizm konusunda bilgili, uygun bakım, eğitim ve rehabilitasyon hizmeti verebilen personel istihdam edilecektir.

OTİZM YEREL EYLEM PLANI ve DEĞERLENDİRME SÜRECİ

Otizm Yerel Eylem Planı İzleme Ve Değerlendirme Süreci

İzleme; stratejik planda ortaya konulan hedeflerin gerçekleşip gerçekleşmediğinin sistematik olarak takip edilmesi ve raporlanmasıdır. Değerlendirme; yapılan uygulamaların sonuçlarının stratejik amaç ve hedeflere kıyasla ölçülmesi ve söz konusu amaç ve hedeflerin tutarlılık ve uygunluğunun analizidir. Eylem planının yürütülmesinden sorumlu olan kişi ya da gruplar aynı zamanda hedef ve amaçların yerine getirildiğini\getirilmediğini de izlemekle yükümlüdür. İzleme, yönetime yardımcı olan sistemli bir faaliyettir. Raporlama izleme faaliyetinin temel aracıdır. İzleme raporları objektif olmalıdır. İlerleme sağlanan alanlar yanında, ilerleme sağlanamayan konular da rapor edilmelidir. Gözden geçirilmelerin üçer aylık ya da aylık periyotlar halinde yapılması idealdir. Stratejik planlama sürecinde, izleme ve değerlendirme faaliyetleri sonucunda elde edilen bilgiler kullanılarak, stratejik plan gözden geçirilir, hedeflenen ve ulaşılan sonuçlar karşılaştırılır. İzleme ve değerlendirme faaliyetlerinin etkili olarak gerçekleştirilebilmesi, uygulama aşamasına geçmeden önce stratejik planda ortaya konulan hedeflerin nesnel ve ölçülebilir göstergeler ile ilişkilendirilmesini gerektirir. İzleme ve değerlendirme süreci kurumsal öğrenmeyi ve buna bağlı olarak faaliyetlerin sürekli olarak iyileştirilmesini sağlar. Ayrıca, hesap verme sorumluluğunun oluşturulmasına katkıda bulunur. Stratejik planın izleme ve değerlendirmeye tabi tutulması şarttır. Aksi takdirde, gerek planın uygulanmasında gerekse ilgililerin hesap verme sorumluluğu ilkesinin hayata geçirilmesinde zorluklarla karşılaşılacaktır. İzleme ve değerlendirmenin etkin yapılabilmesi, ancak uygun veri ve istatistiklerin temin edilmesi ile mümkündür. Amaca uygun, doğru ve tutarlı verilerin varlığı, stratejik planın başarısının ölçülmesi ve değerlendirilmesi için olmazsa olmaz bir ön koşuldur. Her bir hedefin izlenip değerlendirilebilmesi için ne tür verilere ihtiyaç duyulduğu, bunların ne şekilde temin edileceği, ihtiyaç duyulan veriler hâlihazırda toplanmıyorsa nasıl ve ne sıklıkla kim tarafından temin edileceği, bu kapsamdaki kısıtların neler olacağı gibi hususların mutlaka incelenmesi ve cevaplanması gerekir.

İyi bir izleme dokümanları şu öğelerden oluşmalıdır:

•Amaçlar •Hedefler •Performans ölçütleri •Eylem planları •O güne kadar yapılmış çalışmaların açıklanması ve eleştirilere yer verilmesi •Mevcut durum hakkındaki bilgiler

Değerlendirmenin cevap aradığı sorular ise:

•Neden? İzlenilen değişikliklere neler yol açmıştır? •Nasıl? Başarılı (veya başarısız) sonuçlara neden olan yol veya süreçler nelerdir? •Uyumluluk\Hesap verebilirlik: Taahhüt edilen faaliyetler gerçekleşti mi? •Taahhüt edilen faaliyetler planlandığı şekilde mi oldu? •Süreç \Uygulama: Uygulama sonuçları hangi sonuçlarla\göstergelerle takip edildi? •Uygulama süreci istenilen\beklenilen şekilde takip edilebildi mi?

İzleme ve değerlendirmeye temel oluşturan yönetim şekli performans yönetimidir. Performans yönetimi; bir organizasyondaki tüm çalışanları performansın sürekli gelişimini hedefleyen ortak amaçlar çerçevesinde birleştirmeyi ve amaçlara ulaşılabilmesi için gerekli planlama, ölçme, yönlendirme ve kontrol işlevlerini yönetimin diğer işlevleri ile eşgüdümlü olarak yürütmeyi öngören bir yönetim biçimidir. Bu tanımlamalar çerçevesinde performans yönetimi anlayışının temel bileşenlerini; görev tanımı ve hedeflerin (misyon ve vizyon) belirlenmesi, hedeflere ulaşmaya yönelik hedef ve stratejilerin oluşturulması ve bu hedeflere ulaşma derecesini gösteren performans değerlendirmesi olarak ifade edebiliriz. Misyon, vizyon, amaç ve hedeflere ulaşmada başarıya ulaşmanın ölçülebilmesi önemlidir. Sonuca dayalı bir performans ölçütü anlayışı stratejik planın en önemli unsurlarından biridir.

Performans ölçümünün faydaları şunlardır:

•Performansı ölçmek iyi bir yönetim faaliyeti için gereklidir. •Hizmetlerin kalitesini artırır. •Çalışanların ve yöneticilerin amaç ve hedeflere ulaşmada neyin önemli olduğuna odaklanmalarını ve karşılaştırma imkânlarını artırır. •Bütçe incelemesi ve bütçenin sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi açısından önemlidir. •Kurumlara “kamu kaynaklarının niçin harcandığı” sorusuna yanıt vermede yardımcı olur.

Değerlendirme Sürecine ilişkin Tablolar

Stratejik plan kapsamında 2015-2019 yıllarında faaliyetlerin izlenmesi ve değerlendirilmesine yönelik olarak ‘üçer aylık izleme ve değerlendirme raporu’ sorumlu kuruluşlar tarafından hazırlanacaktır. Sorumlu kuruluşlarca hazırlanan faaliyet raporları, yerel eylem planının izlenmesi, değerlendirilmesi ve raporlanmasını sağlamak amacıyla Halk Sağlığı Müdürlüğü’ne gönderilecektir. Üçer aylık izleme ve değerlendirme raporu kapsamında; stratejik amaçlar, performans göstergeleri, faaliyetler ve sonuçlar hakkında bilgiler yer alır. Raporda, gerçekleşmeler ve sapma nedenleri hakkında açıklama ve yorumlar da yer alacaktır. Her yılsonunda hazırlanacak yıllık raporda eylem planının uygulama, ilerleme ve hedeflere ulaşma adımlarının beklentilere uygun olup olmadığı değerlendirilecektir. Hazırlanan yıllık raporlar Hatay Halk Sağlığı Müdürlüğü resmi internet adresinde yayınlanacaktır. İzleme değerlendirme sürecinde raporlamalar aşağıdaki tablo örnekleri kullanılarak yapılacaktır.

Tablo 3: Yıllık faaliyet rapor formu: Her sorumlu kuruluş gerçekleştirmekle yükümlü olduğu faaliyetleri Tablo 3’e uygun olarak raporlayacaktır.

Tablo 4: Eğitim Değerlendirme Formu: Aile sağlığı merkezi personeline verilecek eğitimler, kreş personeli ve özel eğitim personeli dahil yerel eylem planında yer alan diğer eğitimler Tablo 4’e uygun olarak raporlanacaktır.

Tablo 5: Otizmli bireylerin teşhis ve tedavi hizmetlerini yönelik göstergeler

Tablo 6: Otizm Yerel Eylem Planı Faaliyet Planı

KISALTMALAR

• HSM Halk Sağlığı Müdürlüğü
• ASP Aile ve Sosyal Politikalar Müdürlüğü
• MEM Milli Eğitim Müdürlüğü
• KHBGS Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreterliği
• MEÜ Mersin Üniversitesi
• İŞKURÇalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü
• ÇKA Çukurova Kalkınma Ajansı
• SYDV Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı
• ESO Esnaf ve Sanatkârlar Odası
• STK Sivil Toplum Kuruluşları
• OÇEM Otistik Çocukları Eğitim Merkezi
• RAM Rehberlik ve Araştırma Merkezi