Meclisin açılışı
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ilk üyeleri
Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi ya da kısaca Birinci Meclis, 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanmış, 1 Nisan 1923'te yeni seçim kararı alarak 15 Nisan 1923'te son oturumunu yapmıştır. Yeni Türk devletinin kurucu meclisi olarak kabul edilir. Meclis'in açılış günü olan 23 Nisan, halen Türkiye'de ulusal bayram olarak kutlanmaktadır.
Meclisin açılış aşamasında Osmanlı Devleti hala İstanbul'da hüküm sürmekteydi. Meclis, açılış gününde sultan ve halife VI. Mehmet'e bağlılık yemini etmiş, ancak uygulamada İstanbul'daki iktidardan tamamen bağımsız olmuş ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla Osmanlı Devleti'ne son vermiştir. Yeni devletin nihai biçimi olan Cumhuriyet, 29 Ekim 1923'te İkinci Meclis tarafından ilan edilecektir. Bu iki tarih arasında TBMM, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini tek elde toplayan bir ihtilal meclisi görünümü sergilemiştir.
Meclis'in Kuruluşu[]
4-11 Eylül 1919 tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi'nden sonra, Mustafa Kemal yönetimindeki Heyet-i Temsiliye Anadolu'da idareyi fiilen ele almıştı. 30 Eylül'de Osmanlı hükümeti, Heyet-i Temsiliye'nin talebi doğrultusunda, Mebusan Meclisi seçimlerini yapma kararı aldı. Heyet-i Temsiliye'de Mustafa Kemal'in dahil olduğu çoğunluk, meclisin Anadolu'da toplanmasından yana idi. Ancak 28 Kasım 1919'da yapılan toplantıda, Kâzım Karabekir'in ısrarı ve Rauf (Orbay)'in desteğiyle meclisin İstanbul'da toplanması kararlaştırıldı.[1] Seçilen mebuslar Anadolu'ya çağrılarak kendilerine Heyet-i Temsiliye'nin görüşleri tebliğ edildi.
Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920'de İstanbul'da toplandı. Ancak 140 küsur mebusun üçte bir kadarı, çeşitli nedenlerle Meclis'e katılmadılar. Büyük çoğunluğu ile Milli Mücadele yandaşlarından oluşan meclis, Misak-ı Milli beyannamesini kabul etti. Mart ayında ana hatları belli olan Sevr Antlaşması'na karşı keskin bir muhalefet tavrını benimsedi. 16 Mart 1920'de bir İngiliz askeri birliği Meclis'i basarak, Rauf başta olmak üzere bazı mebusları tutukladı. Bunun üzerine 18 Mart'ta toplanan mebuslar, yasama dokunulmazlığının ortadan kalktığı gerekçesiyle meclisi süresiz tatil etme ve Ankara'da toplanma kararı verdi.
İstanbul meclisinin tüm üyeleri otomatik olarak Ankara'daki meclise katılma hakkına sahipti. Bunlardan Ankara'ya gelmek istemeyen birkaçı istifa etmiş sayıldı. Sonuçta (gecikenlerle birlikte) Mebusan Meclisi üyelerinden 92'si yeni meclise katıldı.
19 Mart 1920'de Mustafa Kemal vilayetlere, müstakil livalara ve kolordu kumandanlarına gönderdiği bir tebliğ ile her livadan Meclis'e beş temsilci seçilmesini istedi. Seçim liva merkezi ve kazalardaki ikinci seçmenler, vilayet idare meclisleri, belediye meclisleri ve Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti yönetim kurulu üyelerinden oluşan bir heyet tarafından yapılacaktı. Vakit darlığından ötürü birinci seçmenlere müracaat edilmedi. Uygulamada, tüm livalarda Müdafaa-yı Hukuk cemiyetlerinin önerdiği veya kabul ettiği adaylar seçildi. İstanbul Meclisi üyeleriyle birlikte 66 seçim bölgesinden toplam 337 temsilci Meclis'e katıldı. Bu sayıya, 1922'de Malta Sürgünü dönüşü Meclis'e katılan 14 kişi dahildir.
Meclisin adı ilk önce Millet Meclisi iken, İstanbul Meclisi üyelerine ek olarak seçilen temsilciler nedeniyle ("genişletilmiş meclis" anlamında) Büyük Millet Meclisi adı benimsendi. 1921'de Türkiye sözcüğü eklenerek Türkiye Büyük Millet Meclisi adı resmileştirildi.
Önemli Kararlar[]
TBMM 1. Dönem'in özellikleri arasında olağanüstü şartlarda faaliyete geçmiş olması, ihtilal meclisi olması, kuvvetler birliği esasına dayanması (yasama, yürütme ve yargıyı şahsında toplaması), bakanları ayrı ayrı ataması ve azletmesi en başta sayılabilir. Meclis Başkanı (Mustafa Kemal) aynı zamanda yürütmenin başıdır.
Meclis üyeleri zamanla, kişisel ve fikri konumlarına göre, kabaca 3 temel gruba ayrılmıştır. Kalpaklılar, yeni bir devlet ve hükümet kurma düşüncesi içinde olanlar; Sarıklılar, Şeriat hükümlerinin idareye hakim olması düşüncesi içinde olanlar; Fesliler, Osmanlı hukukunun korunması düşüncesi içinde olanlar bu gruplaşmalara verilen tanımlardır.
1. dönem milletvekillerinin 288'i yüksek öğrenim görmüş, 94'ü orta öğrenim mezunu kişilerden oluşmaktaydı. Meslek dağılımı şu şekildeydi: 162 serbest meslek, 133 devlet memuru, 54 asker, 32 din adamı, 30 aşiret reisi, 7 teknik eleman, 16 sağlık görevlisi, 2 Reji görevlisi. Toplam 378 milletvekilinin 162'si birden fazla dil bilgisine sahipti.
Üstlendiği misyonun yanı sıra, 1. Dönem meclisi, demokratik ve parlamenter hasletlerinin derinliği ile de dikkat çekmektedir. Öncesinde 2 ayrı tarih kesitinde Meşrutiyete dayalı parlamenter sistem tecrübesi olduğu, hatta Tanzimat'tan itibaren Danışma Meclisi tarzı yapılanmaların Osmanlı devlet kültürüne girdiği dikkate alınırsa, 1920'lerde Türk insanının meclis yolu ile yönetme ve yönetilme birikiminin mevcut olduğu da burada belirtilmelidir.
 |
Bu madde (veya bölüm) Kurtuluş Savaşı kronolojisi maddesine (veya bölümüne) çok benzemektedir ve bu ikisinin tek başlık altında birleştirilmesi önerilmektedir. Birleştirme işlemini yerine getirdikten sonra lütfen Geçmiş birleştirme şablonunu açıklamalara uygun şekilde kullanarak madde geçmişlerinin birleştirilmesini sağlayın. |
İlk TBMM'nin çalışma esasları[]
- TBMM’nin üstünde bir kuvvet yoktur.
- Hükümet kurmak gereklidir.
- Geçici kaydıyla bir başkanı ve padişah vekili atamak uygun değildir(hükümet devamlılığı).
- TBMM yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir(güçler birliği ilkesi).
- Padişah ve halife bulunduğu baskıdan kurtulduktan sonra meclis tarafından belirlenecektir(saltanat ve halifeliğin kaldırılmasının yasal dayanağı).
TBMM'nin Önemi ve Özellikleri[]
- Bu önerge 20 Ocak 1921 anayasası kabul edilinceye kadar meclisin çalışma esaslarını belirlemiştir.
- TBMM ‘’Kurucu Meclis’’ özelliğindedir.Olağanüstü yetkilere sahip bir ihtilal meclisidir.
- Meclis hükümeti sistemi esas alınmıştır.
- Güçler birliği ilkesi esas alınmıştır.
- M. Kemal meclisin, hükümetin ve yeni devletin başkanıdır.
- TBMM üstünde güç yok denilerek İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır.
- Meclis inkılapçı değildir. Yaptığı tek inkılap saltanatın kaldırılmasıdır.
TBMM Döneminde Gerçekleştirilen Başlıca Faaliyetler[]
- Hıyanet-i Vataniye Kanunu.
- İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
- İsyanlar bastırıldı.
- Batı Anadolu’da düzenli ordu kuruldu.
- Doğu,Güney ve Batı cephelerindeki zaferlerle Anadolu işgalden kurtuldu.
- 1921 Anayasası ile İstiklâl Marşı kabul edildi.
- Saltanat kaldırıldı.
- Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı.
- Lozan görüşmelerine başladı.
TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar[]
İstanbul Hükümetinin çıkarıdığı ayaklanmalar[]
- Anzavur isyanı.
- Kuvay-i inzibatiye ayaklanması (Hilafet Ordusu)
İstanbul hükümeti ve işgalci devletlerin kışkıtmaları ile çıkan ayaklanmalar[]
- Bolu Düzce, Hendek, Adapazarı ayaklanması.
- Yozgat ayaklanması, Çapanoğlu.
- Konya ayaklanması.
- Şeyh Eşref ve Koçgiri ayaklanması.
- Urfa Milli Aşiret isyanı.
Azınlıkların çıkardığı ayaklanmalar[]
- Ermeni İntikam alayları(Adana ve Doğu Anadolu).
- Doğu Karadeniz’de Rumlar tarafından çıkarılan Pontus isyanı.
Kuvay-ı milliye yanlısı olup sonradan ayaklananlar[]
- Düzenli ordunun kurulması aşamasından buna karşı çıkan kuvay-i milliye şefleri tarafından çıkarılmıştır.
- Çerkes Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanıdır.
Ayaklanmalara Alınan Önlemler[]
- Hıyanet-i vataniye kanunu çıkarıldı.
- İstanbul ile haberleşme kesildi.
- İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
- Düzenli orduya geçildi.
İsyanların Sonuçları[]
- Düşman cephelerde ilerleme imkânı buldu.
- Milli bağımsızlığın gerçekleşmesi gecikti.
- Ayaklanmaların bastırılması ile TBMM Anadolu’ya hakim tek güç haline geldi.
TBMM 1. dönem milletvekilleri[]
TBMM 1. dönem milletvekilleri şunlardır (sıralamada seçim bölgelerinin günümüzdeki isimlerinin alfabetik sırası esas alınmıştır.). Günümüzde ilçe olan Biga, Ergani, Gelibolu, Genç ve Şebinkarahisar'ın (Şarkikarahisar) o dönemde seçim bölgesi merkezi oldukları unutulmamalıdır. Günümüzdeki Ağrı ilinin o dönemdeki merkezi ise Bayazıt'tı. Samsun ili Canik adı ile anılmakta ve Ordu ilinide kapsamaktaydı. Kırşehir günümüzdeki Nevşehir ilini kapsamaktaydı.
| Mebus | Seçim bölgesi | Siyasi mensubiyeti ve notlar |
| Mustafa Kemal | Ankara | Meclis Başkanı |
| Zekai Apaydın | Adana | |
| Abdullah Faik Çopuroğlu | Adana | |
| Eşref Akman | Adana | |
| Mehmet Hamdi İzgi | Adana | |
| Zamir Damar Arıkoğlu | Adana | |
| Gülekzade Tevfik | Adana | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| İbrahim | Adana | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Ali Çetinkaya | Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ömer Lütfi Argeşo | Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Mustafa Hulusi Çalgüner | Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Halil Hilmi Bozca | Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) | |
| Hulusi Kutluoğlu | Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) | |
| İsmail Şükrü Çelikalay | Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) | |
| Mehmet Şükrü Koç | Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) | İkinci Grup'a katıldı. |
| Ahmet Nebil Yurteri | Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) | |
| Bekir Sami Kunduh | Amasya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ömer Lütfi Yasin | Amasya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ali Topçu | Amasya | |
| Hamdi Apaydın | Amasya | |
| Mehmet Ragıp Topala | Amasya | |
| Ali Rıza Özdarende | Amasya | |
| Asım Sirel | Amasya | |
| Ali Fuat Cebesoy | Ankara | |
| Çayırlıoğlu Hilmi | Ankara | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Taşpınarlı Hacı Atıf | Ankara | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ömer Mümtaz Tambi | Ankara | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ahmet Rüstem (Alfred Bilinsky) | Ankara | Meclis-i Mebusan üyesi. Eski Washington büyükelçisi. |
| Hacı Mustafa Beynamlı | Ankara | |
| Şakir Kınacı | Ankara | |
| Şemsettin Bayramoğlu | Ankara | |
| Hamdullah Suphi Tanrıöver | Antalya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ali Vefa Seyhanlı | Antalya | |
| Halil İbrahim Özkaya | Antalya | |
| Hasan Tahsin Sürenkök | Antalya | |
| Mustafa İbrişim | Antalya | |
| Rasih Kaplan | Antalya | |
| Filibeli Hilmi | Ardahan | |
| Osman Server Atabek | Ardahan | |
| Cami Baykurt | Aydın | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Mehmet Emin Arkut | Aydın | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ahmet Şükrü Yavuzyılmaz | Aydın | 22 Kasım 1920'de Milletvekilliğinden istifa etti. |
| Mazhar Germen | Aydın | |
| Mehmet Esat İleri | Aydın | |
| Sadık Ünver | Aydın | |
| Tahsin San | Aydın | |
| Kazım Özalp | Karesi (Balıkesir) | |
| Hacim Muhittin Çarıklı | Karesi (Balıkesir) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Abdülgafur Efendi (Iştın) | Karesi (Balıkesir) | |
| Hasan Basri Çantay | Karesi (Balıkesir) | |
| İbrahim Yörük | Karesi (Balıkesir) | |
| Mehmet Vehbi Bolak | Karesi (Balıkesir) | |
| Akif Sümer | Batum | |
| Ahmet Fevzi Erdem | Batum | |
| Hahutzade Ahmet Nuri Efendi | Batum | Din adamı, Sivas Kongresi Bursa Delegesi |
| Ali Rıza Acara | Batum | |
| Edip Dinç | Batum | |
| Atı Bayazıt | Bayazıt (Doğubeyazıt, Ağrı) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Refik Saydam | Bayazıt (Doğubeyazıt, Ağrı) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hacı Mehmet Önay | Bayazıt (Doğubeyazıt, Ağrı) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Süleyman Sudi Acarbay | Bayazıt (Doğubeyazıt, Ağrı) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Şevket Bayazıt | Bayazıt (Doğubeyazıt, Ağrı) | |
| Hafız Hamdi Dumrul | Biga | |
| Hamit Karaosmanoğlu | Biga | |
| Mehmet Dinç | Biga | |
| Mustafa Kemal Güney | Ertuğrul (Bilecik) | |
| Necip Soydan | Ertuğrul (Bilecik) | |
| Ahmet Lakşe | Ertuğrul (Bilecik) | |
| Hilmi Işık | Ertuğrul (Bilecik) | |
| Hamdi Aksoy | Ertuğrul (Bilecik) | |
| Sofrasur Asizade Resul | Bitlis | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Sadullah Eren | Bitlis | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hacı Hasanzade | Bitlis | |
| Arif Özdemir | Bitlis | |
| Derviş Sepunç | Bitlis | |
| Hüseyin Hüsnü Orakçıoğlu | Bitlis | |
| Vehbi Öztekin | Bitlis | |
| Yusuf Ziya Koçoğlu | Bitlis | |
| Tunalı Hilmi | Bolu | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Yusuf İzzet Met | Bolu | |
| Cevat Abbas Gürer | Bolu | |
| Fuat Umay | Bolu | |
| Hacı Abdülvahap Ömer | Bolu | |
| Nuri Aksu | Bolu | |
| Şükrü Güler | Bolu | |
| Abdullah Sabri Aytaç | Bolu | |
| Mehmet Âkif Ersoy | Burdur | |
| Ali Ulvi | Burdur | |
| Çilzade Fahrettin | Burdur | |
| Halim Hulusi Ermiş | Burdur | |
| Veliüddin Saltıkgil | Burdur | |
| İsmail Suphi Soysallıoğlu | Burdur | |
| Şevket Candaner | Burdur | |
| İsmail Hakkı | Burdur | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Osman Nuri Özpay | Bursa | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hasan Fehmi Kolay | Bursa | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Muhittin Baha Pars | Bursa | |
| Necati Kurtuluş | Bursa | |
| Emin Erkul | Bursa | |
| Mustafa Fehmi Gerçeker | Bursa | |
| Abdullah Servet Akdağ | Bursa | |
| Behçet Kutlu | Kangırı (Çankırı) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hacı Tevfik Efendi | Kangırı (Çankırı) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Neşet Akkor | Kangırı (Çankırı) | |
| Sait Üçok | Kangırı (Çankırı) | |
| Tahir Aşık Musuloğlu | Kangırı (Çankırı) | |
| Müştak Torbo | Kangırı (Çankırı) | |
| Ziya Esen İsfendiyaroğlu | Kangırı (Çankırı) | |
| İsmet Eker | Çorum | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Dursun Yalvaç | Çorum | |
| Fuat | Çorum | |
| Ferit Körün Küney | Çorum | |
| Haşim Apaydın | Çorum | |
| Sıddık Mumcu | Çorum | |
| Atıf Köse | Çorum | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Hakkı Behiç Bayiç | Denizli | Mustafa Kemal'in kurdurduğu Türkiye Komünist Fırkası'nın genel sekreteri olmuştur. |
| Hacı Hüseyin Mazlum Bababalım | Denizli | Torunu Sadık Bababalım 1962'de Pamukkale Turizm otobüs şirketini kurmuştur. |
| Hasan Tokcan | Denizli | |
| Mustafa Tavaslıoğlu | Denizli | |
| Necip Buldanlıoğlu | Denizli | |
| Yusuf Başkaya | Denizli | |
| Feyzi Pirinççioğlu | Diyarbekir (Diyarbakır) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Zülfü Tigrel | Diyarbekir (Diyarbakır) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hacı Şükrü Aydındağ | Diyarbekir (Diyarbakır) | |
| Abdülhamid Hamdi | Diyarbekir (Diyarbakır) | |
| Bedri Üçok | Diyarbekir (Diyarbakır) | |
| Kadri Ahmet Kürkçü | Diyarbekir (Diyarbakır) | |
| Mustafa Akif Tütenk | Diyarbekir (Diyarbakır) | |
| İsmet İnönü | Edirne | |
| Kâzım Karabekir | Edirne | |
| Mehmet Şeref Aykut | Edirne | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Faik Kaltakkıran | Edirne | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Cafer Tayyar Eğilmez | Edirne | |
| Muhittin Çöteli | Mamuret-ül Aziz (Elazığ) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Mustafa Şükrü Çağlayan | Mamuret-ül Aziz (Elazığ) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hacı Fevzi Celayer | Mamuret-ül Aziz (Elazığ) | |
| Hüseyin Gökçelik | Mamuret-ül Aziz (Elazığ) | |
| Naci Karaali | Mamuret-ül Aziz (Elazığ) | |
| Rasim Tekin | Mamuret-ül Aziz (Elazığ) | |
| Hasan Tahsin Berk | Mamuret-ül Aziz (Elazığ) | |
| Kadri | Ergani | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Rüştü Bulduk | Ergani | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Nüzhet Saraçoğlu | Ergani | |
| İbrahim Hakkı Akgün | Ergani | |
| Mehmet Emin | Ergani | |
| Kazım Vehbi Oral | Ergani | |
| Mahmut Sığnak | Ergani | |
| Sırrı Özata | Ergani | |
| Ali Şefik | Ergani | Seçildikten sonra istifa etti. |
| Güranizade Memduh | Ergani | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Salih Efendi | Ergani | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Mehmet Emin Lekili | Erzincan | |
| Hüseyin Aksu | Erzincan | |
| Osman Fevzi Topçu | Erzincan | |
| Şeyh Hacı Ahmed Fevzi Efendi | Erzincan | |
| Mehmet Tevfik Kütükbaşı | Erzincan | |
| Celalettin Arif | Erzurum | Başkanlığını yaptığı Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Süleyman Necati Güneri | Erzurum | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Zihni Orhon | Erzurum | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hüseyin Avni Ulaş | Erzurum | Meclis-i Mebusan üyesi. İkinci Grup'a katıldı. |
| Asım Vasfi Mühürdaroğlu | Erzurum | |
| İsmail Arslan | Erzurum | |
| Mehmet Salih Yeşiloğlu | Erzurum | |
| Mustafa Durak Sakarya | Erzurum | |
| Nusret Son | Erzurum | |
| Ziyaettin Gözübüyük | Erzurum | |
| Abdullah Azmi Torun | Eskişehir | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hacı Veli Bayraktar | Eskişehir | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Eyüp Sabri Akgöl | Eskişehir | |
| Emin Sazak | Eskişehir | Gün Sazak'ın babasıdır. |
| Halil İbrahim Sipahi | Eskişehir | |
| Hüsrev Sami Kızıldoğan | Eskişehir | |
| Mehmet Niyazi Çamzade | Eskişehir | |
| Celal Nuri İleri | Gelibolu | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ali Cenani | Antep | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Abdullah Lami Ersoy | Antep (Gaziantep) | |
| Hafız Mehmet Şahin | Antep (Gaziantep) | |
| Ali Kılıç | Antep (Gaziantep) | |
| Ragıp Yoğun | Antep (Gaziantep) | |
| Mehmet Yasin Sani Kutluğ | Antep (Gaziantep) | |
| Mehmet Celal | Genç | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ali Vasıf Telli | Genç | |
| Ali Haydar | Genç | |
| Fikri Faik Güngören | Genç | |
| Hamdi Yılmaz | Genç | |
| Fikri Ergün | Genç | |
| Hasan Fehmi Ataç | Gümüşhane | |
| Mustafa Şükrü Üçüncüoğlu | Gümüşhane | |
| Mustafa Derman | Gümüşhane | |
| Ruşen Oktar | Gümüşhane | |
| Veysel Rıza | Gümüşhane | |
| Ziya Tuğlu | Gümüşhane | Meclis'e gelirken şehit edildi. Ailesi sonradan "Tuğlu" soyadını almıştır. |
| Mazhar Müfit Kansu | Hakkari | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| İbrahim Arvas | Hakkari | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Çölemerikli Ömer | Hakkari | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Seyyid Muslihittin Paşa | Hakkari | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Seyyid Taha | Hakkari | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Cemal Mersinli | Isparta | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hacı Tahir Kucur | Isparta | |
| Hafız İbrahim Demiralay | Isparta | |
| Hüseyin Hüsnü Özdamar | Isparta | |
| İsmail Remzi Bertün | Isparta | |
| Mehmet Nadir Süldür | Isparta | |
| Ali Rıza Ataışık | İçel (Silifke) | Meclis-i Mebusan üyesi. (Sözkonusu dönemde İçel ismi Silifke bölgesi için kulanılmaktaydı.) |
| Hacı Ali | İçel (Silifke) | |
| Ali Sabri Güney | İçel (Silifke) | |
| Haydar Lütfü Aslan | İçel (Silifke) | |
| Naim Ulusal | İçel (Silifke) | |
| Saim Arkan | İçel (Silifke) | |
| Şevki Göklevent | İçel (Silifke) | |
| Adnan Adıvar | İstanbul | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ahmet Muhtar Mollaoğlu | İstanbul | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ahmet Ferit Tek | İstanbul | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ali Rıza Baba | İstanbul | Kırşehir mebusu olarak bulunduğu Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı (1920)'nın işgal güçleri baskısıyla kapatılmasıyla Ankara'ya geçerek TBMM 1. Dönem'e açılışında İstanbul milletvekili olarak katılmıştır. |
| Köstenceli Numan Usta | İstanbul | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ali Fethi Okyar | İstanbul | |
| Ahmet Şükrü Oğuz | İstanbul | |
| Hacı Ali Marlalı | İstanbul | |
| Hüseyin Hüsnü Işık | İstanbul | |
| Neşet Özercan | İstanbul | |
| Ahmet Mazhar Akıtoğlu | İstanbul | |
| Seyahattin | İstanbul | |
| Refet Bele | İzmir | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hasan Tahsin Uzer | İzmir | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Yunus Nadi Abalıoğlu | İzmir | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Mahmut Esat Bozkurt | İzmir | |
| Ahmet Reşit Rey | İzmir | |
| Mustafa Bengisu | İzmir | |
| Enver Tokand | İzmir | |
| Hacı Süleyman Bilgen | İzmir | |
| Hüseyin Sırrı Bellioğlu | İzmit | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hafız Abdullah Tezemir | İzmit | |
| Halil İbrahim Gürsoy | İzmit | |
| Hamdi Namık Gör | İzmit | |
| Fuat Carım | İzmit | |
| Tahir Barlas | İzmit | |
| Mehmet Tahsin Hüdayioğlu | Maraş (Kahramanmaraş) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Emirmahmutoğlu Hasip Aksöyök | Maraş (Kahramanmaraş) | |
| Arslan Toğuzata | Maraş (Kahramanmaraş) | |
| Rüştü Bozkurt | Maraş (Kahramanmaraş) | |
| Refet Seçkin | Maraş (Kahramanmaraş) | |
| Yakup Bozdağ | Maraş (Kahramanmaraş) | Kaymakamlığı tercih edip istifa etti. |
| İbrahim Ağa | Maraş (Kahramanmaraş) | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Hacı Mehmet Erten | Maraş (Kahramanmaraş) | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Cavit Erdel | Kars | |
| Ali Rıza Ataman | Kars | |
| Fahrettin Erdoğan | Kars | |
| Yusuf Kemal Tengirşenk | Kastamonu | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Mehmet Besim Fazlıoğlu | Kastamonu | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Suat Soyer | Kastamonu | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Abdülkadir Kemali Öğütçü | Kastamonu | Orhan Kemal'in babasıdır. |
| Hafız Mehmet Hulusi Erdemir | Kastamonu | |
| Murat Ala | Kastamonu | |
| Rüştü Çolakoğlu | Kastamonu | |
| Sabri Dura | Kastamonu | |
| Ahmet Hilmi Kalaç | Kayseri | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ahmet Rifat Çalık | Kayseri | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Atıf Tüzün | Kayseri | |
| Osman Uşaklı | Kayseri | |
| Ahmet Remzi Akgöztürk | Kayseri | |
| Mehmet Alim Çınar | Kayseri | |
| Salih Gözügeçgel | Kayseri | |
| Rıza Silsüpür | Kırşehir | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ahmet Cemalettin Çelebi | Kırşehir | Hacıbektaş dergahı postnişini. Seçilmiş, ancak rahatsızlığı nedeniyle katılamamış, kısa süre sonra vefat etmiştir. |
| Bekir Kocaoğlu | Kırşehir | |
| Ali Cevdet Seçkin | Kırşehir | |
| Ahmet Müfit Kurutluoğlu | Kırşehir | |
| Yahya Galip Kargı | Kırşehir | |
| Sadık Savtekin | Kırşehir | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Hacı Bekir Sümer | Konya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Kazım Hüsnü | Konya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Mehmet Vehbi Çelik | Konya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Musa Kazım Göksu | Konya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ömer Vehbi Büyükyalvaç | Konya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Refik Koraltan | Konya | |
| Abdülhalim Çelebi | Konya | |
| Arif Baysal | Konya | |
| Rıfat Saatçi | Konya | |
| Hulusi Göksu | Konya | |
| Fevzi Çakmak | Kozan | |
| Reşit Ramabar | Kozan | |
| Fikret Onural | Kozan | |
| Mustafa Cantekin | Kozan | |
| Hüseyin Çelik, Kozan | Kozan | |
| Ragıp Soysal | Kütahya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Haydar | Kütahya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Besim Atalay | Kütahya | |
| Cemil Altay | Kütahya | |
| Cevdet İsrap Barlas | Kütahya | |
| Seyfi Aydın | Kütahya | |
| Osman Nuri Özgen | Lazistan | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Cemil Altay | Lazistan | |
| Esat Özoğuz | Lazistan | |
| İbrahim Şevki | Lazistan | |
| Necati Memişoğlu | Lazistan | |
| Abidin Atak | Lazistan | |
| Ziya Hurşit | Lazistan | (İzmir Suikasti davasında İstiklal Mahkemesince 13 Temmuz 1926'da idama mahkûm edilerek cezası ertesi gün infaz edildi. |
| Mustafa Fevzi Bilgili | Malatya | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Reşit Ağar | Malatya | |
| Hacı Bedir Fırat Ağa | Malatya | |
| Hacı Ragıp Taner Ağa | Malatya | |
| Lütfü Evliyaoğlu | Malatya | |
| Sıtkı Gür | Malatya | |
| Abdülvahap | Malatya | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Kasım | Malatya | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Hacı Mustafa | Malatya | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| İsmet | Malatya | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Mehmet Ali | Malatya | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Mahmut Celâl Bayar | Saruhan (Manisa) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| İbrahim Süreyya Yiğit | Saruhan (Manisa) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Reşit Kayalı ??? | Saruhan (Manisa) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Avni Zaimler | Saruhan (Manisa) | |
| Mustafa Necati Uğural | Saruhan (Manisa) | |
| Ömer Lütfü Ünlü | Saruhan (Manisa) | |
| Refik Şevket İnce | Saruhan (Manisa) | |
| Çerkes Reşit | Saruhan (Manisa) | Çerkes Ethem'in ağabeyidir. Sonradan 150'likler arasına girmiştir. |
| Mithat Ulusal | Mardin | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Esat Özmen | Mardin | |
| Hasan Tahsin Artık | Mardin | |
| İbrahim Turhan | Mardin | |
| Derviş Ural | Mardin | |
| Necip Güven | Mardin | |
| Tevfik Rüştü Aras | Menteşe (Muğla) | |
| Mehmet Rifat Börekçi | Menteşe (Muğla) | |
| Etem Fehmi Aslanlı | Menteşe (Muğla) | |
| Emin Kamil | Menteşe (Muğla) | |
| Sadettin Özsan | Menteşe (Muğla) | |
| Hamza Hayati Öztürk | Menteşe (Muğla) | |
| Mahmut Hendek | Menteşe (Muğla) | Meclis'e gelmeden önce Hendek İsyanı'nı bastırırken Sakarya'nın Hendek ilçesi civarında şehit edildi. Ailesi bu nedenle "Hendek" soyadını almıştır. |
| Hacı Ahmet Efendi | Menteşe (Muğla) | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Kasım Nuri | Menteşe (Muğla) | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Mesut | Menteşe (Muğla) | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Alirızapaşazade Ziya | Menteşe (Muğla) | Ankara'ya gelmeden istifa etti. |
| Fahrettin Altay | Mersin | |
| Emin | Mersin | |
| Selahattin Köseoğlu | Mersin | İkinci Grup'a katıldı. |
| İsmail Safa Özler | Mersin | |
| Muhtar Fikri Güçüm | Mersin | |
| Hüseyin Hüsnü Tonay | Mersin | Seçildi, ancak mebusluğu tasdik edilmedi. |
| Osman Kadri Bingöl | Muş | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Abdülgani Ertan | Muş | |
| Hacı Ahmet Hamdi Bilgin | Muş | |
| İlyas Sami Muş | Muş | |
| Kazım Dede | Muş | |
| Mahmud Said Yetgin | Muş | |
| Yusuf Ziya Eraydın | Muş | |
| Rıza Kotan | Muş | |
| Ata Atalay | Niğde | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Abidin | Niğde | |
| Hakkı Sütekin | Niğde | |
| Mustafa Hilmi Soydan | Niğde | |
| Mustafa Soylu | Niğde | |
| Mustafa Vehbi Çorakçı | Niğde | |
| Rüstem Acar | Oltu | Meclis-i Mebusan'da Oltu Hükümet Şurası temsilcisi. 17 Mayıs 1920'de Oltu'nun anavatana katılmasıyla mebus kabul edilmiştir. |
| Yasin Haşimoğlu | Oltu | Meclis-i Mebusan'da Oltu Hükümet Şurası temsilcisi. 17 Mayıs 1920'de Oltu'nun anavatana katılmasıyla mebus kabul edilmiştir. |
| Mustafa Faik Öztrak | Cebel-i Bereket (Osmaniye) | |
| İhsan Eryavuz (İhsan Topçu) | Cebel-i Bereket (Osmaniye) | Soyadı Kanunu ile aldığı "Eryavuz" soyadını Yavuz Havuz Davası'ndan sonra "Topçu" olarak değiştirmiştir. |
| Rasim Öztekin | Cebel-i Bereket (Osmaniye) | |
| Emin Gevecioğlu | Canik (Samsun) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ahmet Hamdi Yalman | Canik (Samsun) | |
| Hasan Fehmi Çoldurzade | Canik (Samsun) | |
| Ahmet Nafiz Özalp | Canik (Samsun) | |
| Süleyman Mümtaz Boşnak | Canik (Samsun) | |
| Mehmet Şükrü Fırat | Canik (Samsun) | |
| Halil Hulki Ayrım | Siirt | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Hacı Nuri Bayan | Siirt | |
| Hacı Mustafa Sabri Baysan | Siirt | |
| Kadri Oktay | Siirt | |
| Necmettin Bilgin | Siirt | |
| Salih Atalay | Siirt | |
| Rıza Nur | Sinop | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Abdullah Karabina | Sinop | |
| Hakkı Hami Ulukan | Sinop | |
| Rıza Vamık Uras | Sinop | |
| Şerif Bey | Sinop | |
| Mehmet Şevket Peker | Sinop | |
| Hüseyin Rauf Orbay | Sivas | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Vasıf Karakol (Kara Vasıf) | Sivas | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Bacanakzade Ziya | Sivas | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Emir Marşan | Sivas | |
| Mustafa Hayri Sığırcı | Sivas | |
| Mustafa Taki Doğruyol | Sivas | |
| Rasim Başara | Sivas | |
| Yusuf Ziya Başara | Sivas | |
| Bekir Sıtkı Ocak | Siverek | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Abdülgani Ensari | Siverek | |
| İhsan Sağlam | Siverek | |
| Mehmet Rauf | Siverek | |
| Mehmet Sırrı Tayanç | Siverek | |
| Mustafa Lütfi Azer | Siverek | |
| Ali Saip Ursavaş | Urfa (Şanlıurfa) | |
| Bozan Şahin | Urfa (Şanlıurfa) | |
| Hacı Hayali | Urfa (Şanlıurfa) | |
| Esat | Urfa (Şanlıurfa) | Meclis'e gelmediğinden istifa etti sayıldı. |
| Hacı Mustafa | Urfa (Şanlıurfa) | Meclis'e gelmediğinden istifa etti sayıldı. |
| Ali Sururi Tönük | Şarkikarahisar (Şebinkarahisar) | |
| Mehmet Vasfi Seçer | Şarkikarahisar (Şebinkarahisar) | |
| Memduh Necdet Erberk | Şarkikarahisar (Şebinkarahisar) | |
| Mesut Benli | Şarkikarahisar (Şebinkarahisar) | |
| Mustafa Atay | Şarkikarahisar (Şebinkarahisar) | |
| Mehmet Rıfat Arkun | Tokat | |
| Mütevellizade Hamdi | Tokat | |
| İzzet Genç | Tokat | |
| Mustafa Sabri Süsoy | Tokat | |
| Şükrü Keskin | Tokat | |
| Nazım Resmor | Tokat | Yeşil Ordu konusu nedeniyle Mayıs 1921'de milletvekilliği düşürülmüş ve İstiklal Mahkemesince 15 yıl hapse mahkûm edilmiştir. |
| Hoca Fehmi Efendi | Tokat | Seçildi, mazereti dolayısıyla meclise katılamadığından yerine Mustafa Vasfi seçilmiştir. |
| Hasan Saka | Trabzon | |
| Hüsrev Gerede | Trabzon | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Ali Şükrü | Trabzon | Meclis-i Mebusan üyesi. Milletvekilliği esnasında Topal Osman tarafından öldürülmüştür. |
| Celalettin Aykar | Trabzon | |
| Faik Aybay | Trabzon | |
| Hamit | Trabzon | |
| Sabri Nemlizade | Trabzon | |
| Nebizade Hamdi Ülkümen | Trabzon | |
| Recai Baykal | Trabzon | |
| İzzet Eyyüboğlu | Trabzon | Meclis'e gelirken eşkiya tarafından şehit edildi. Eyüboğlu Ailesine mensuptur. |
| Hafız Mehmet Engin | Trabzon | İzmir Suikasti davasında İstiklal Mahkemesince 13 Temmuz 1926'da idama mahkûm edilerek, cezası ertesi gün infaz edildi. Ailesi "Engin" soyadını almıştır. Bir kaynağa göre Banker Kastelli Cevher Özden'in annesinin amcasıdır. |
| Hasan Hayri Kanyo | Dersim (Tunceli) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Diyap Ağa (Diyap Yıldırım) | Dersim (Tunceli) | |
| Abdülhak Tevfik Gençtürk | Dersim (Tunceli) | |
| Mustafa Öztürk Ağa | Dersim (Tunceli) | |
| Mustafa Zeki Saltuk | Dersim (Tunceli) | |
| Ramis Tan | Dersim (Tunceli) | |
| Hakkı | Van | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Haydar Bey | Van | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Tevfik Dimeroğlu | Van | |
| Emir Girdivan | Van | Meclis'e gelmediğinden istifa etti sayıldı. |
| İsmail Fazıl Cebesoy | Bozok (Yozgat) | Meclis-i Mebusan üyesi. Ali Fuat Cebesoy'un babasıdır. |
| Yusuf Bahri Tatlıoğlu | Bozok (Yozgat) | Meclis-i Mebusan üyesi. |
| Mehmet Hulusi Akyol | Bozok (Yozgat) | |
| Feyyaz Ali Üst | Bozok (Yozgat) | |
| Ahmet Baydar | Bozok (Yozgat) | |
| Rıza Ersoy | Bozok (Yozgat) | |
| Süleyman Sırrı İçöz | Bozok (Yozgat) |
Kaynakça[]
- Em.Tuğg.Yrd.Doç.Dr. Halil Şimsek, araştırma ve yazılar
- Milli Mücadelede Türk Basini ve Sivas İrade-i Milliye Gazetesi - Mevhibe Gül Keskin
- Türkiye Büyük Millet Meclisi İnternet Sitesi
Dipnot[]
- ↑ Uluğ İğdemir, Heyet-i Temsiliye Tutanakları (16-28 Kasım 1919), TDK 1989. Ayrıca Rauf Orbay, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e (Hatıralar), III.294-299 ve IV.415-417.