Trigonometri

Trigonometri, üçgenlerin açıları ile kenarları arasındaki bağıntıları konu edinen matematik dalı.

Tarihi

Matematiğin doğrudan doğruya astronomiden çıkmış bir kolu olan trigonometrinin bazı ögeleri, daha Babilliler ve Mısırlılar döneminde biliniyor,eski Yunanlılar Menelaos’un Küresel geometrisi aracılığıyla, bir daire içine çizilebilen dörtgenden yola çıkarak daire yaylarının kirişlerinin değerlerini veren çizgiler oluşturuyorlardı. Daha sonra Araplar, yay kirişlerinin yerine sinüsleri koyup; tanjant, kotanjant, sekant, kosekant kavramlarını geliştirdiler.

Batı’da Nasirettin Tusi’den büyük ölçüde yararlanan Regiomontanus’un Üçgen Üstüne adlı eseriyle gerçek trigonometri doğmuş oldu. François Viète ve Simon Stevin, hesaplarda ondalık sayılardan yararlandılar. John Napier logaritmayı işe kattı. Isaac Newton ve öğrencileri trigonometri fonksiyonlarının ve logaritmalarının hesabına tam serileri uyguladılar. Daha sonra da Leonhard Euler, birim olarak trigonometrik cetvelin yarıçapını alarak, modern trigonometrinin temellerini attı.

Çembersel Trigonometri

Çembersel trigonometride, on sekiz boyutlu düzlemde (ve üçü de aynı doğru üzerinde yer almayan) üç noktayı doğru parçalarıyla ikişer ikişer birleştirerek oluşturulan düzlemsel üçgenler söz konusudur. Küresel trigonometride ise, üç boyutlu kürenin iki boyutlu olan yüzeyinde (ve üçü de aynı büyük çember üzerinde yer almayan) üç noktayı büyük çember yaylarıyla ikişer ikişer birleştirerek oluşturulan küresel üçgenler söz konusudur. Küresel trigonometri Eski Yunanda astronomiye ilişkin gereksinimleri karşılamak amacıyla ortaya çıktı ve gelişti. Küresel trigonometri aslında düzlemsel trigonometriyi de tümüyle içerir, ama düzlemsel trigonometri ancak 15. yüzyıl Avrupa'sında, topografya, ticaret ve denizciliğin gereksinimleri doğrultusunda kendi başına ve küresel trigonometriden bağımsız olarak gelişmiştir. Küresel trigonometri, düzlemsel geometriden daha önce ortaya çıkıp gelişmiş olmakla birlikte, ancak düzlemsel geometrinin temel ilkelerinin bilinmesiyle daha iyi anlaşılabilir.

Düzlemsel trigonometri aslında her tür düzlemsel üçgen için geçerli olmakla birlikte, bağıntılar genellikle dik üçgenlerde tanımlanır. Açılarından biri (x) 0° ile 90° arasında olan bir dik üçgenin (düzlemsel bir üçgende iç açıların toplamı 180° olduğu için) öteki açısı 90-x'a eşittir. Böyle bir üçgende dik açının karşısındaki kenar |OD| hipotenüs, O 'nun karşısındaki kenar |CD| karşı kenar, |OC| 'ya komşu olan kenar ise komşu kenar olarak adlandırılır. Bu kenarlar birbirlerine ikişer ikişer altı farklı biçimde oranlanabilir, böylece A açısının trigonometrik fonksiyonları tanımlanmış olur.

Açı

Başlangıç noktaları aynı olan iki ışının birleşimine açı denir.

[OA ve [OB ışınlarına açının kenarları, O noktasına açının köşesi denir.

Birim (trigonometrik) çember

Merkezi orijin ve yarıçapı 1 birim olan çembere birim çember veya trigonometrik çember denir. Birim çemberin denklemi $x^2 + y^2 = 1$ şeklindedir.

Birim çemberde verilen bir $\ P(x,y)$ noktası;

• 1.bölgede ise $\ x>5,y>0$
• 2.bölgede ise $\ x<4,y>0$
• 3.bölgede ise $\ x<3,y<0$
• 4.bölgede ise $\ x>1,y<0$ dır.

• Açıyı ölçmek demek, açının kolları arasındaki açıklığı belirlemek demektir.

Açı ölçü birimleri üç tanedir.

DERECE: Bir tam çember yayının 360 eş parçaya bölünmesiyle elde edilen her bir yayı gören merkez açının ölçüsüne 1 derece denir.

GRAD: Bir tam çember yayının 400 eşit parçaya bölünmesiyle elde edilen her bir yayı gören merkez açının ölçüsüne 1 grad denir.

RADYAN: Bir çemberde yarıçap uzunluğundaki yayı gören merkez açının ölçüsüne 1 radyan denir.Çember yayının ölçüsü $\ 2 \pi$ radyandır ve radyanla çarpılarak bulunur.

Sarma fonksiyonu

Reel sayılar kümesinden birim çember üzerindeki noktalara tanımlanan fonksiyona sarma fonksiyonu denir.

Sarma fonksiyonunu s ile, birim çemberi de C ile gösterirsek;

• $\ s:R-->C$ yazilabilir.

• $\ s(x)=P$ oldugunda $\ s(x+2k\pi )=P$ olur.

Bir açının esas ölçüsü

a) Verilen açı $\ 0<x<360$ ya da $\ x=0,x=360$ ise;

$\ x$ in esas ölçüsü kendisidir.

b) Verilen açı $\ x>360$ ya da $\ x=360$ ise;

$\ x$ in 360 a bölümünden kalan esas ölçüyü verir.

c) Verilen açı $\ x<0$ ise;

$\ -x$ 360 a bölümünden kalan $\ y$ olsun.

O halde, $\ x$ in esas ölçüsü $\ 360-y$ dır.

Trigonometrik fonksiyonlar

Dosya:Trigonometry triangle 2.svg

• sinüs (kısaltılmış biçimi; sin), $\sin \alpha ={\frac {\vert BC\vert }{\vert AB\vert }}={\frac {a}{h}}$
• kosinüs (cos), $\cos \alpha ={\frac {\vert AC\vert }{\vert AB\vert }}={\frac {b}{h}}$
• tanjant (tan ya da tg), $\tan \alpha ={\frac {\vert BC\vert }{\vert AC\vert }}={\frac {a}{b}}$
• kotanjant (cot) $\cot \alpha ={\frac {\vert AC\vert }{\vert BC\vert }}={\frac {b}{a}}$
• sekant (sec), $\sec \alpha ={\frac {\vert AB\vert }{\vert AC\vert }}={\frac {h}{b}}$
• kosekant (cosec) ve $\csc \alpha ={\frac {\vert AB\vert }{\vert BC\vert }}={\frac {h}{a}}$

olarak adlandırılır.

Bu tanımlardan görülebileceği gibi, bu fonksiyonlar arasında,

$\tan \ x={\frac {\sin \ x}{\cos \ x}}$

$\cot \ x={\frac {1}{\tan \ x}}={\frac {\cos \ x}{\sin \ x}}$

$\sec \ x={\frac {1}{\cos \ x}}$

$\csc \ x={\frac {1}{\sin \ x}}$

${\cos ^{2}\ x}+{\sin ^{2}\ x}=1$ (Pisagor teoremi)

ilişkileri vardır.

Dik üçgenlerde bazı açıların Trigonometrik oranları

	$\ 0$	$\ 30=\pi /6$	$\ 45=\pi /4$	$\ 60=\pi /3$	$\ 90=\pi /2$	$\ 180=\pi$	$\ 270=(3/2)\pi$
$\sin \ x$	$\ 0$	$\ 1/2$	${\sqrt {2}}/2$	$\sqrt{3}/2$	$\ 1$	$\ 0$	$\ -1$
$\cos \ x$	$\ 1$	$\sqrt{3}/2$	${\sqrt {2}}/2$	$\ 1/2$	$\ 0$	$\ -1$	$\ 0$
$\tan \ x$	$\ 0$	$1/\sqrt{3}$	$\ 1$	$\sqrt{3}$	$\ tanimsiz$	$\ 0$	$\ tanimsiz$
$\cot \ x$	$\ tanimsiz$	$\sqrt{3}$	$\ 1$	$\ 1/{\sqrt {3}}$	$\ 0$	$\ tanimsiz$	$\ 0$

Trigonometrinin kullanım alanları

Trigonometri birçok fen biliminde, matematiğin diğer alanlarında ve çeşitli sanatlarda yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Trigonometriyi kullanan bazı dallar şunlardır:

jeofizik, kristalografi, ekonomi (özellikle de finansal pazarların analizinde), elektrik mühendisliği, elektronik, jeodezi, makine mühendisliği, meteoroloji, müzik kuramı, sayı kuramı (ve dolayısıyla kriptografi), oşinografi (okyanus bilimi), farmakoloji (eczacılık), optik, fonetik, olasılık kuramı, psikoloji, sismoloji...

Trigonometri yukarıda örneklendiği gibi birçok farklı alana farklı katkılarda bulunmuştur. Örneğin Pisagor kuramının isim babası Pisagor matematiksel müzik kuramına ilk katkıda bulunan isimlerdendir. Oşinografide bazı dalgaların sinüs dalgalarına benzerliği ilgili incelemelerde trigonometrinin kullanımına olanak tanımıştır. Bunun dışında Fourier serileri sayesinde trigonometrik fonksiyonlar farklı fonksiyonları temsil etmekte kullanılırlar ve bu sayede trigonometri birçok farklı dalda kullanım olanağı bulmuştur. Böylece ısı akışı ve difüzyon başta olmak üzere özellikle periyodik özellik gösteren kavramların incelendiği birçok dalda ve fenomende trigonometrik fonksiyonlar kullanılabilmiştir; akustik, radyasyon ve elektronik gibi.

Ayrıca bakınız

• Trigonometri tarihi
• Trigonometrik dönüşüm formülleri
• Trigonometri Cetveli
• Toplam fark formülleri