Evliya Çelebi Seyahatnamesi nde geçen bölüm:[]
Yunanlılar Ayanataca derler.Tarihçi Yenvan ve Lâtin tarihçisi Ban 'ın rivayetine göre ilk yapıcını iskender'in hocası Ayanataca'dır.Bu hekim(bilge) öyle değerli bir üstad idi ki,onun blgi kuvvetiyleİskender , tâ Belh , Buhâra , İran , Turan ve Türkistan vilayetlerini zaptedip,ulu pâdişah olan İran Şahı Dârâ 'yı ehil ve âyâliyle esir etti. Hekim Ayanataca ; yıldız ilmi kuvvetiyle
"Benim bu inci Ayanataca (Usturumca ) şehrimi,709 tâ-rihinde Muhemediler alalar,Murad Bey adında Osmanoğlu hükmünde olacaktır.Ama o dahi bizim elimizde şehit olacaktır"
diye,
Usturumca kalesinin doğu kapısı üzerine,dört köşe mermer üzerine yazarak derin bilgisini anlatmıştır.
Bu yazının altı üç satır Türkçe üstünü üç satır Rumca olduğundan (üstü Rumca ) adı buradan kalmıştır.
Târihçi Yenvan'a göre bu hekimin (İskender'in bilginin) yazdığı Türkçe yazı iki bin seneliktir. Demek iki bin sene evvel Türk dili varmış. Hakikatte bu hakir kul, Deştkıçak 'ta Heyman sahranında,Dağistan ülkesinde,Elburz eteğinde Moğol , Bogol , Kalmuk , Komok kavimlerinin bulunduğu bu diyârlardâ mezar taşlarında Türkçe yazılar gördüm.
Yâ Hazreti Fettah , ya Hazreti Uzeyr , ya Hazreti Yunus gibi...
Hattâ Türk kavmi, Değistan , Velziki ve yukarıda yazılan kavimler Resulü ekremin bir mektubu üzerine müslümanlığı kabul etmişlerdir ki, nice yüzyıl evvel Türkçe konuşurlardı. Hattâ (elif lâm mim gulibetirrum ..)âyeti kerimesinin tefsirin de derlerken Hazreti Nuh ile gemiye giren Hoşenk Şah ve değerleri Türkçe konuşurlar Mısır kavmından köhn Kalmon ve Mihrayim (Yâ Nuh,bu nasıl dildir?) derler.
Hazreti Nuh şu cevabı verir:
' Bu lisan sahibi onlardır ki,yeryüzünü onlar tamamen ellerine geçireceklerdir.'
Nihayet bu Usturumca şehrini,Rum tekfurunun elinden Hüdavendigâr Gazi fetheyleyip,kale kapısındaki yazıları görünce (Üstü Rumca) kalesi diye ad koyarlar. Sonra Türkçe yazıyı Murad Gazi'ye gösterirler. Murad Han (Elhamdülilah kalenin fethi, yazılan târihte bu hâkir Murad'a müyesser oldu. Ama elhamdülilah sıhatteyim, şehit olmadım.Her müneccim yalancıdır.Gaybi Allahtan kimse bilmez)buyurdu.
Ama hakikaten Sultan Murad Gazi Kosova cenginin sonunda Miloş Koblaki adlı kefere tarafından şehit edildi.Murad Gazinin kalbi Kosova'da gömüldü.Cesedi de Bursa'da eski kaplıca türbesine gömüldü.
O zamandan beri, pâdişah huzuruna girecek elçilerin iki koluna, Çarpıcılar kethüdâları yapışarak girerler,ve pâdişahın yen ini öptürürler.
Usturumca,150 akçe ile kazadır. Şeyhülislâmı , Nakibüleşrafı, Sipahi kethüda-yeri, yeniçeri serdârı, şehir voyvodası , muhtesibi, bacdarı vardır. Bulgar Martolos kefere neferleri vardır.
Kalesinin şekilleri: Etrafı iki bin üç yüz adım, beşgen şeklinde, ama şimdi tamamen harap olmuş bir kaledir.Üç kapısı vardır. EÇS/13/26